اخلاق و ارتباط کلامی در خانواده

عفت‌ورزی زبان

امیر مؤمنان، علی(علیه السلام) درباره اهمیت زبان می‌فرماید: «دو برتری و فضیلت، انسان را از دیگر مخلوقات ممتاز می‌کند: اول، آن که با نیروی عقل، حقایق آفرینش را می‌آموزد و دیگر‌ آن که با قوه منطق و زبان، آموخته‌های خود را به دیگران انتقال می‌دهد».[۱]

این امتیاز، تنها در انحصار انسان است که با قدرت بیان، قادر به انتقال مفاهیم درون ضمیر خود است، ولی استفاده از زبان در راه بدگویى، زشت‌گویى، آزار رساندن و ضرر زدن به دیگران، ممنوع و در شرع اسلام، حرام است.

با زبان می‌توان کارهای پسندیده بسیاری را انجام داد، ولی بسیاری از زشتی‌ها مانند دروغ‌گویى، تهمت، غیبت، سرزنش نابجا، پرگویى، شهادت باطل و… نیز با کمک زبان ظاهر می‌شوند.

درباره زبان و حفظ آن از بدی‌ها و آفت‌ها، در شرع اسلام، آیات و روایات فراوانی می‌یابیم. خداوند متعال در آیه ۱۸ سوره ق می‌فرماید: «سخنی (از خیر و شر) بر زبان نیاورد،‌ جز آن که همان دم فرشته‌ای مراقب و حاضر بر انجام مأموریت است».

در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «عذابی که خداوند برای زبان معیّن فرموده است، برای هیچ‌یک از اعضا و جوارح قرار نداده است. زبان در قیامت می‌گوید: چگونه است که سخت‌ترین عذاب را برای من قرار داده‌اى؟ به او پاسخ داده می‌شود: علت این که عذاب تو سخت‌تر و سنگین‌تر از عذاب دیگر اعضا و جوارح است، این است که کلمه‌ای از تو [زبان] خارج شد که به سبب آن، خون محترمی ریخته شد، اموال مردم به غارت رفت، به نوامیس مؤمنان تعرض شد و در نهایت، با آن کلمه، جرم‌های سنگین انسانی و اجتماعی تحقق یافت و طبیعی است که ارتکاب این جرایم سنگین باید عقاب و پاسخی سنگین به همراه داشته باشد».[۲]

ارتباط کلامی در محیط خانواده

روابط کلامی در خانه، آن مقدار که برای زن اهمیت دارد، برای مرد مهم نیست و او در محیط خانه به صرف حضور بیشتر توجه دارد.[۳]

آموزه‌های اسلام درباره شیوه گفتار و مضمون سخن، از ابتدای گفتگو تا پایان آن را دربرمی‌گیرد. در مرتبه نخست، گفتگوی اعضای خانواده با هم باید محترمانه و آهنگ صدا باید ملایم باشد. در قرآن کریم برای بازداشتن افراد از آواز بلند، تشبیهی آمده است که فرد را به‌ صوت ملایم در همه جا، به‌ ویژه در محیط خانه برانگیزد.[۴]

اگر در خانواده‌اى، مرد و زن با عبارت‌هایی زیبا با همسرش سخن گوید، در قلب او جایگاهی ویژه می‌یابد و افزون بر آن، فرزندان نیز شیوه سخن گفتن را می‌آموزند. امیر مؤمنان، علی(علیه السلام) می‌فرماید: «زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید.»[۵]

برخی سخنان آن‌قدر زیبا هستند که تا آخر عمر فراموش نمی‌شوند. پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) با توجه به این نکته فرمود: «مردی که به زنش بگوید، من تو را دوست دارم، [اثر این سخن] هرگز از دل زن بیرون نمی‌رود».[۶]

از نشانه‌های احترام در گفتگو این است که هر یک از زن و شوهر، دیگری را با نامی بخواند که او دوست دارد.[۷] صدا کردن همسر با نامی که بیشتر دوست دارد، در ایجاد انس و الفت در میان زوجین، تأثیر بسزایی خواهد داشت. بر پایه روایات، لازم است مرد محبت و دوستی را به اعضای خانواده، با کلام ابراز کند تا روابط عاطفی عمیق‌تر شود.[۸]

نکته مهم دیگر، سپاسگزاری اعضای خانواده از یکدیگر است. از صفات زن شایسته این است که قدردان و سپاسگزار باشد.[۹] مرد نیز باید از تلاش‌های همسر خود در خانواده با گفتار نیکو قدردانی کند. با این کار، زن تشویق می‌شود[۱۰] و صمیمیت بین آنها افزایش می‌یابد.

برخی رفتارها نیز مانع برقراری روابط خوب کلامی در محیط خانواده می‌شود، مانند نق زدن، قطع کردن حرف یکدیگر، جدال و بگو و مگو در امور کم‌اهمیت، منحرف شدن از موضوع اصلى، تهدید، توهین، تمسخر، انتقاد تند و پرگویى.[۱۱]

پی‌نوشت‌ها

۱- عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدى، تصنیف غررالحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، ص ۵۰؛
۲- نک: محمد بن یعقوب کلینى، الکافى، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ۲، ص ۱۱۵؛ محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج ۶۸، ص ۳۰۴؛
۳- دوبرا تانن، تفاوت‌های کلامی در زن و مرد، ترجمه: زهره قراچه‌داغى، تهران، نشر واحدى، صص ۹۵ ۱۰۰؛
۴- نک: لقمان: ۱۹؛
۵- غررالحکم و دررالکلم، ص ۴۳۶؛
۶- حر عاملى، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، ج ۲۰، ص ۲۳؛
۷- کافى، ج ۲، ص ۶۴۳؛
۸- نک: وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۰؛
۹- نک: جلال‌الدین سیوطى، الدر المنثور، قم، نشر مکتبه آیت‌الله المرعشی النجفى، ج ۱، ص ۱۵۲؛
۱۰- نک: وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۱۵؛
۱۱- ف.چ برفشتاین، زناشویی درمانى، ترجمه: حسن پورعابدی نایینی و غلام‌رضا منشئ، تهران، رشد، ص ۱۶۱؛

منبع: طوبی؛ اردیبهشت و خرداد ۱۳۸۸؛ شماره ۳۳؛ نویسنده:  طیبه چراغى