اختلاف دین اسلام با دین زرتشت

اشاره:

قبل از پرداختن به اختلاف های دین مقدس اسلام و آئین زرتشت ذکر یک نکته حائز اهمیت است و آن اینکه پیامبر بودن زرتشت و اینکه آورنده دین جدید است ثابت نیست، که برخی تاریخ نگاران اسلامی و مستشرقین، بین آئین مجوس و زرتشتی خلط کرده اند و آئین زرتشتی را همان آئین مجوس و پیامبر شان را زرتشت و کتابشان را اوستا دانسته اند و حال آنکه احادیث ائمه معصومین (علیهم السلام) خلاف نظر مورخان را بیان فرموده اند.[۱]

در یک روایت طولانی فرد زندیقی از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد مطالب گوناگون سئوال می کند، وقتی از پیامبر آئین مجوس می پرسد، امام صادق (علیه‌السلام) می فرماید: هیچ امتی نیست مگر اینکه از سوی خداوند منذری برای آنها مبعوث شده است، برای مجوس نیز از سوی خداوند پیامبری با کتاب آسمانی فرستاده شد. لکن آنها او را تکذیب کرده و کتابش را انکار نمودند.

زندیق می پرسد آیا زرتشت پیامبر مجوس است امام فرمود: زرتشت در میان مجوس با زمزمه آمد و ادعای پیامبری کرد و عده ای از آنان به او ایمان آورده و عده ای او را انکار کرده و بیرونش کردند تا اینکه در بیابان طعمه درندگان شد.[۲]

در حدیث دیگر امام (علیه‌السلام) می فرماید: مجوس پیامبری داشت که او را کشتند و کتابش را سوزاندند او کتابی که در پوست دوازده هزار گاو نوشته شده بود در میان آنان آورد و به او جاماسب گفته می شد.[۳]

بنابراین مجوسیتی که در قرآن از آن سخن به میان آمده یک آئین الهی بوده و بعدها دچار تحریف شده است، و ادعای زرتشت و آیینش ربطی به مجوسیت ندارد. گرچه در بستر و میان امت مجوسیت رشد و ادامه پیدا کرده است.

اما دین مقدس اسلام یک دین الهی و پیامبرش آخرین پیامبر الهی است که در قسمت اختلاف دو دین در نبوت به آن اشاره می شود.

در مورد اصل سئوال باید گفت: با توجه به بررسی هایی که در دین مقدس اسلام و آئین زرتشت انجام گرفته عمده اختلاف های دو دین را می شود در اصول و فروع های ذیل مشاهده کرد:

الف. اختلاف های اصولی

۱. توحید

دین مقدس اسلام از اول ظهور با دعوت به یکتا پرستی کار خود را شروع کرد به طوری که می بینیم پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در اولین دعوت عمومی به یکتاپرستی فرمود: تنها سخن من این است که اعتراف به یکتائی پروردگار بنمائید.[۴] یا سخن معروف پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که فرمودند: به وحدانیت خداوند شهادت دهید تا رستگار شوید. و آیات زیادی در قرآن هست که توحید در خالقیت و رازقیت، ربوبیت، عبودیت، حاکمیت، و اطاعت خداوند متعال را بیان می‌کنند.[۵]

اما با توجه به منابعی که از زرتشتیان در دسترس هست، توحید و یکتاپرستی در آئین زرتشتی بی نقص نیست. به طوری که مترجم وندیداد اوستا می نویسد: بعضی ذوات طبیعت به صفت (خوداتا) به معنی خود آفریده و خود ساخته متصف شده است که این ذوات به عقیده زرتشت از آفریده اهورامزدا خارج می باشند از آن جمله در بند ۲۵ فصل ۱۹ و بند ۳۶ و ۴۲ فصل مزبور و فقرات دیگر اوستا عبارت روشنی بی پایان خود آفریده یاد شده اند و این ذوات بر طبق عقاید زرتشت از خالق و آفریننده بی نیاز هستند.[۶] و طبق نظر مترجم وندیداد بعضی موجودات زیان بخش از قبیل مگس، مورچه، وزغ، ملخ، دستان، سرما، مرگ، و.. هم چنین دیوها و عفریت های نامرئی همه مخلوق و آفریده اهریمن هستند.[۷]

و در چند جای اوستا آمده که نسبت باران را به ستاره می دهد.[۸] و از این قبیل تعالیم در لابلای اوستا زیاد به چشم می خورد که خداشناسی زرتشتی را با اسلام متفاوت می سازد.

۲. نبوت

یکی از اصول تعالیم اسلام مسأله نبوت است. یعنی طبق نظر اسلام بعثت نبی و پیامبر از طرف خداوند لازم است و لذا در قرآن فرموده است: هیچ امتی نیست مگر این که از سوی خداوند منذری برای آنها مبعوث شده است».[۹]

و ادعای نبوت یک نبی به چند صورت اثبات می شود، یکی این است که ادعا همراه با معجزه باشد که دیگران از آوردن آن عاجز باشند، چنانچه انبیاء الهی ادعایشان همیشه همراه با معجزه بوده که معجزه معروف حضرت ابراهیم ماندن در آتش و معجزه حضرت موسی (علیه‌السلام) اژدها شدن عصا و شکافته شدن دریا و معجزه حضرت عیسی (علیه‌السلام) در کودکی سخن گفتن و زنده کردن مرده و معجزه پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ کتاب قرآن و سخن گفتن شن ها در دست آن حضرت و غیر اینها، اینها همه معجزاتی هستند که در کتب مربوط باید مطالعه کرد. اما در آئین زرتشت مسئله نبوت اصلا جایگاهی ندارد و نیز در رابطه با معجزه پیامبر زرتشیان چیزی دیده نشده است.

  راه دیگری که ادعای نبوت یک نبی با آن تصدیق می شود، این است که نبی سابق، نبوت او را تصدیق کرده باشد. به طوری که این امر در انبیاء الهی واقع شده است که حضرت موسی (علیه‌السلام) از آمدن حضرت عیسی (علیه‌السلام) خبر داده و حضرت عیسی (علیه‌السلام) از آمدن پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ خبر داده ولی هیچ یک از انبیاء الهی قبل از زرتشت و بعد از زرتشت از آمدن این پیامبر خبر نداده اند.

۳. امامت

 یکی از اصولی است در اسلام که به آن به طور اکید توجه شده است که در مذهب شیعه برجسته تر است اما در آیین زرتشتی سخنی از آن به میان نیامده، و حال آنکه امام در اسلام به عنوان جانشین بر حق پیامبر که امور دین و دنیای امت پیامبر را رهبری می کند. و حتی برای خود زردتشت نیز جانشینانی معرفی نشده اند.

۴. معاد

 اعتقاد به معاد در هر دو دین لازم گرفته شده اما اختلاف هایی دارند که از جمله آنها عذاب جهنم است که در قرآن برای کفار و مشرکین و برای گناهان نابخشودنی وعده آتش در جهنم داده شده، اما در آیین زرتشتی خبری از آتش نیست بلکه بجای آتش سرما است.[۱۰]

ب. فروع دین یا به عبارتی احکام عملی

در احکام عملی اختلاف های زیادی بین دین مقدس اسلام و آئین زرتشتی موجود است که به برخی از آنها اشاره می شود:

۱. نماز

 اوقات نماز و کیفیت و کمیت نماز زرتشتی با اسلام متفاوت است زرتشتی ها روزی پنج نوبت نماز دارند: نماز هاون گاه: از بر آمدن خورشید تا ظهر، نماز رپیت دین گاه، از ظهر تا سه ساعت بعد از ظهر، نماز ازیرینگاه: از سه ساعت ظهر بعد از ظهر تا اول شب، نماز ایویس روتریم گاه از اول شب تا نیمه شب، نماز اشهین گاه از نیمه شب است تا بر آمدن خورشید.[۱۱]

اما اوقات نمازهای اسلام کمی با آئین زرتشتی فرق دارند: نماز صبح از طلوع فجر تا طلوع خورشید و نماز ظهر و عصر از ظهر است تا غروب و نماز مغرب و عشا از غروب است تا نصف شب و هر کدام برای خود وقت مخصوص و فضیلت را هم دارند.

اما از نظر کیفیت و کمیت نماز دو دین: نماز آئین زرتشتی در آن پنج وقت یک سری دعاهایی هستند که در مقابل نور می ایستند با دست گرفتن کمربندی که به کمر بسته اند آنها را ذکر می کنند.[۱۲] اما نماز اسلام یک سری اعمال مخصوص مانند قیام، رکوع. سجود و قنوت که در هرحالتی دعای مخصوص خود را دارند. و رو به کعبه می خوانند.

وضو

در وضوی زرتشتی دست ها تا مچ وصورت تا بنا گوش و بالای پیشانی و هم چنین پاها  تا قوزک ۳ بار با آب تمییز شسته می شوند.[۱۳] اما در اسلام؛ شستن دست ها از آرنج و صورت به اندازه بزرگی دست و آن هم دو مرتبه انجام می گیرد و بار سوم شستن جایز نیست. سرو پاها را مسح می کشند و در مذاهب اهل سنت به جای مسح پا آن را می شویند.

قبله

زرتشی ها قبله ندارند و عباداتشان را به طرف نور انجام می دهند. حالا این نور هر نوری باشد فرق ندارد. از خورشید گرفته تا نور شمع، نور محسوب می شود.[۱۴] اما قبله اسلام کعبه است. که به دستور خداوند توسط اولین پیامبر الهی حضرت آدم ساخته و توسط حضرت ابراهیم تجدید بنا شد. و لذا در آیین زرتشت مسئله حج و زیارت و امثال اینها جایگاهی ندارند.

۲. احکام نکاح

 در آئین زرتشت پیش از آنکه دختر به چهارده سالگی و پسر به شانزده سالگی برسند اجرای مراسم ازدواج جائز نیست.[۱۵]

اما در اسلام چنین شرطی لازم نیست. برای هر مرد زرتشتی بیش از یک زن و برای هر زن زرتشتی بیش از یک شوهر جایز نیست مگر بعد از مردن یکی از آنها باشد. و اما در اسلام مرد می تواند چهار زن دائمی داشته باشد و زن موقت محدودیتی ندارد به شرط اینکه عدالت را بین زنها رعایت کند.

۳. بستن ریسمان پهن به کمربند

هر زرتشتی که به سن هفت سالگی رسید باید با تشریفات خاص با حضور مؤبد ریسمان را به کمر او ببندند.[۱۶] اما در اسلام چنین عملی وجود ندارد.

۴. خمس و زکات

 در آئین زرتشت احکام اقتصادی چون خمس و زکات، فطره و صدقه واجب یا مستحب نیست در حالی که در اسلام از واجبات و مستحبات است.

۵. روزه

 در اسلام روزه های واجب و مستحبی هست. اما در آئین زرتشتی نه تنها روزه واجب نیست بلکه حرام و ممنوع است.[۱۷]

و در سایر احکام عملی از قبیل احکام میت، احکام کیفری و احکام طهارت این دو دین با هم اختلافاتی دارند که ذکر همه آنها از مجال این نوشته خارج است.[۱۸]

پی نوشت:

[۱]. ر.ک: مجله صباح، ش، ۸ ـ ۷ ص ۱۲۱ ـ ۱۱۴.

[۲]. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۱۷۹.

[۳]. طوسی، شیخ محمد بن حسن، التهذیب، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، برگرفته از مجله صباح، ۸ ـ ۷. ج۶، ص۱۷۵.

[۴]. سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، ج۱،ص ۲۷۰.

[۵]. سجده / ۷. انبیاء / ۲۲ انعام / ۵۷، نساء ۶۲.

[۶]. جیمس دار مستتر، مجموعه قوانین زرتشت یا وندیداد اوستا، مترجم موسی جوان، دنیای کتاب، ۱۳۸۲ش، ص۳۵.

[۷]. همان،ص ۷۵.

[۸]. فروردین پشت بند، ۴۳ و ۴۴ ـ اوستا.

[۹]. فاطر / ۲۴.

[۱۰]. فرگرد، ۱۸، اوستا.

[۱۱]. رضائی، عبدالعظیم، تاریخ ادیان جهان، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۸۰ش،  ج۱،ص۱۸۰.

[۱۲]. مری بویس، زرتشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی، ققنوس، تهران، ۱۳۸۲ش، ص۸۰.

[۱۳]. امیل بن ونیست، دین ایرانی. ترجمه همن سرکاراتی، انتشارات دانشگاه تبریز، ۱۳۵۰ش. ص۱۱۲.

[۱۴]. تاریخ ادیان جهان، ص۱۸۲.

[۱۵]. همان، ص۱۹۱.

[۱۶]. همان، ص۱۹۸.

[۱۷]. جیمس دارمستتر، مجموعه قوانین زرتشت ها وندیداد اوستا، ص۱۱۱.

[۱۸]. اوستا، قسمت وندیداد بخش دوم بندهای. ۱۲ ـ ۵ ـ ۴ بخش چهارم بندهای، ۲۴ ـ ۲۳.

منبع: نرم افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه.