آیا امام حسن (ع) کسی از اصحاب را لعن کرده است؟

پاسخ:

هر چند که این مطالب را در مقاله «مشروعیت سبّ و لعن از دیدگاه اهل سنت» آورده بودیم؛ اما به مناسبت شهادت امام مجتبی علیه السلام که این روزها متعلق به آن حضرت است ، باردیگر و به صورت مجزا در این قسمت گذاشته می شود، امیدوارم که قلب نازنین آن حضرت از همه ما شاد گردد .

این مقاله نیز در دو بخش تقدیم دوستان خواهد شد :

۱ . کسانی که امام حسن علیه السلام آن ها را لعن فرموده است؛

۲ . کسانی که امام حسن علیه السلام را لعن کرده اند.

صحابه ای که امام حسن علیه السلام آنها را لعنت فرموده است :

صحابه ای که مورد لعنت امام حسن (علیه السلام) قرار گرفته اند عبارت اند از :

معاویه ، مروان بن حکم

معاویه بن أبی سفیان :

وخطب معاویه بالکوفه حین دخلها والحسن والحسین رضی الله عنهما جالسان تحت المنبر فذکر علیا علیه السلام فنال منه ثم نال من الحسنفقام الحسین لیرد علیه فأخذه الحسن بیده فأجلسه ثم قام فقال أیها الذاکر علیا أنا الحسن وأبی علی وأنت معاویه وأبوک صخر وأمی فاطمه وأمک هند وجدی رسول الله صلی الله علیه وسلم وجدک عتبه بن ربیعه وجدتی خدیجه وجدتک قتیله ، فلعن الله أخملنا ذکراً ، و ألامنا حسباً ، وشرنا قدیماً وحدیثاً ، وأقدمنا کفراً ونفاقاً فقال طوائف من أهل المسجد : امین.

معاویه وقتی به کوفه آمد ، در حالیکه حسن و حسین (علیهما السلام) پای منبر نشسته بودند ، در مورد علی (علیه السلام) سخن گفته و به او دشنام داد ؛ سپس به حسن (علیه السلام) دشنام داد ؛ پس حسین (علیه السلام) ایستاد تا به وی جواب گوید ؛ اما حسن (علیه السلام) دست وی را گرفته و او را نشانید ؛ پس ایستاده و گفت :

ای کسی که در مورد علی (علیه السلام) سخن گفتی !!! من حسن (علیه السلام) هستم و پدرم علی (علیه السلام) است و تو معاویه هستی و پدرت صخر ؛ مادر من فاطمه (علیها السلام) است و مادر تو هند ؛ جدّ من رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است و جدّ تو ربیعه است ؛ مادر بزرگ من خدیجه (علیها السلام) است و مادر بزرگ تو قتیله ؛ پس خداوند هر کدام از ما دو را که نسب پست تری دارد و آنکه بدی وی از قدیم تا حال باقی است و آنکه پیش گام در کفر و نفاق بوده است را لعنت کند .

پس همه مردم مسجد گفتند : آمین .

جمهره خطب العرب ج ۲ ص ۱۴ باب رد الحسن بن علی علی معاویه حین نال منه ومن أبیه

مقاتل الطالبیین ج ۱ ص ۱۹ ، اسم المؤلف: أبو الفرج الاصفهانی ، علی بن الحسین (المتوفی : ۳۵۶هـ) الوفاه: ۳۵۶

شرح نهج البلاغه ج ۱۶ ص ۲۷

آمین بزرگان شیعه و سنی برای این نفرین حضرت :

در متن روایت بود که بعد از این نفرین حضرت ، همه مردم آمین گفتند ؛ ابوالفرج اصفهانی ، بعد از نقل این روایت در کتاب خویش می نویسد :

فقال طوائف من أهل المسجد: آمین. قال فضل(بن الحسن البصری): فقال یحیی بن معین: ونحن نقول: آمین. قال أبو عبید: ونحن أیضاً نقول: أمین. قال أبو الفرج: وأنا أقول: آمین.

فضل بن حسن بصری گفت : یحیی بن معین گفته است : ما نیز می گوییم آمین .

ابوعبید هم گفته است : ما نیز می گوییم آمین .

ابوالفرج (صاحب کتاب) نیز می گوید : من هم آمین می گویم !

مقاتل الطالبیین ج ۱ ص ۱۹ ، اسم المؤلف: أبو الفرج الاصفهانی ، علی بن الحسین (المتوفی : ۳۵۶هـ) الوفاه: ۳۵۶

ابن ابی الحدید نیز بعد از نقل آمین علما می نویسد :

قال أبو الفرج : قال أبو عبید : قال الفضل : وأنا أقول : آمین ، ویقول علی بن الحسین الأصفهانی : آمین

قلت : ویقول عبد الحمید بن أبی الحدید مصنف هذا الکتاب : آمین .

ابوالفرج گفته است که ابوعبید از فضل روایت می کند که : من می گویم آمین ؛ ا

بوالفرج نیز می گوید آمین.

من عبدالحمید بن ابی الحدید ، نویسنده این کتاب نیز می گویم : آمین !

شرح نهج البلاغه ج ۱۶ ص ۲۸ ، اسم المؤلف: أبو حامد عز الدین بن هبه الله بن محمد بن محمد بن أبی الحدید المدائنی الوفاه: ۶۵۵ هـ ، دار النشر : دار الکتب العلمیه – بیروت / لبنان – ۱۴۱۸هـ – ۱۹۹۸م ، الطبعه : الأولی ، تحقیق : محمد عبد الکریم النمری

مرحوم علامه مرعشی در شرح احقاق الحق در ذیل این روایت می نویسند :

نقل القاضی نور الله التستری هذا الحدیث عن السید العالم الصفی أبو تراب المرتضی بن الداعی بن القاسم الحسنی رحمه الله ، ثنا المفید عبد الرحمن بن أحمد النیسابوری إملاء من لفظه ، أنبأ السید أبو المعالی إسماعیل بن الحسن بن محمد الحسنی النقیب بنیسابور قراءه علیه وأبو بکر محمد بن عبد العزیز الحیری الکرامی قالا : أخبرنا الحاکم أبو عبد الله محمد ابن عبد الله الحافظ إجازه ، ثنا أبو بکر أحمد بن کامل بن خلف القاضی ، ثنا علی بن عبد الصمد لفظا ، ثنا یحیی بن معین.

ثم قال: قال ابن عبد الصمد (علی بن عبد الصمد من روات الحدیث) : وأنا أقول : آمین . وقال لنا القاضی(أبو بکر أحمد بن کامل بن خلف القاضی من روات الحدیث) : وأنا أقول : آمین ، فقولوا آمین . وقال محمد بن عبد الحافظ : وأنا أقول : آمین . قال السید والحیری (هما: السید أبو المعالی إسماعیل بن الحسن بن محمد الحسنی وأبو بکر محمد بن عبد العزیز الحیری الکرامی کلاهما من روات الحدیث) : ونحن نقول : آمین آمین آمین . وقال الشیخ المفید عبد الرحمن (هو عبد الرحمن بن أحمد النیسابوری من روات الحدیث): وأنا أقول : آمین آمین ، فإن الملائکه تقول : آمین . قال السید الصفی (أبو تراب المرتضی بن الداعی بن القاسم من روات الحدیث): وأنا أقول : آمین اللهم آمین . قال ابن بابویه : وأنا أقول : آمین ثم آمین ثم آمین ثم آمین .

قاضی نورالله تستری این روایت را از سید عالم ، صفی ابوتراب مرتضی بن داعی بن قاسم حسنی رحمه الله ، از مفید عبدالرحمن بن احمد نیشابوری ، از سید ابوالمعالی اسماعیل بن حسن بن محمد حسنی نقیب در نیشابور و ابوبکر محمد بن عبد العزیز حیری کرامی از حاکم ابوعبد الله محمد بن عبد الله حافظ از ابوبکر احمد بن کامل بن خلف قاضی از علی بن عبد الصمد از یحیی بن معین نقل کرده است .

سپس می گوید :

ابن عبد الصمد (از روات روایت) به ما گفت : من نیز می گویم آمین ! ؛ قاضی (احمد بن کامل از راویان روایت) نیز گفت : من هم می گویم آمین ! شما نیز آمین بگویید !

محمد بن عبد الحافظ نیز گفته است : من هم می گویم آمین !

سید و حیری (از راویان روایت) نیز گفته اند : ما نیز می گوییم «آمین ، آمین ، آمین»!

شیخ مفید عبدالرحمن (از روایان حدیث) نیز می گوید : من نیز می گویم «آمین آمین» زیرا ملائکه می گویند «آمین» !

سید صفی (از راویان این روایت) می گوید : من نیز می گویم آمین !

ابن بابویه نیز گفته است : من نیز می گویم «آمین ، آمین ، آمین ، آمین»!

شرح إحقاق الحق ، السید المرعشی ج ۲۶ ص ۵۳۴

سید محسن امین نیز بعد از نقل کلام ابوالفرج اصفهانی می نویسد:

قال المؤلف وانا أقول آمین .من نیز می گویم آمین !

أعیان الشیعه ج ۱ ص ۵۷۰ للسید محسن الأمین

مرحوم شرف الدین نیز بعد از نقل کلام ابن ابی الحدید می فرماید :

أقول : ونحن بدورنا نقول : آمین.

ما نیز به نوبه خودمان می گویم : آمین !

صلح الحسن (ع) ص ۲۸۹ للسید شرف الدین

شیخ علی نجل محمد آل سیف الخطی نیز بعد از نقل کلام ابن أبی الحدید می گوید:

ویقول مؤلف هذا الکتاب : آمین ، ورحم الله عبدا قال : آمین.

مولف این کتاب می گوید : آمین ؛ و خدا رحمت کند بنده ای را که بگوید آمین !

وفیات الأئمه – من علماء البحرین والقطیف – ص ۱۰۸

سعید أیوب ، از کسانی است که به مذهب تشیع ، گرویده است ؛ او نیز می نویسد :

ویقول سعید أیوب مصنف هذا الکتاب : آمین .

سعید ایوب نویسنده این کتاب نیز می گوید : آمین !

معالم الفتن ج ۲ ص ۱۷۸ لسعید أیوب

شما نیز آمین بگویید :

ما نویسنده این مطلب نیز می گوییم آمین، شما خواننده بزرگوار هم بگو آمین

مروان بن حکم :

۱- ومروان کان أکبر الأسباب فی حصار عثمان … وقال له الحسن بن علی لقد لعن الله أباک الحکم وأنت فی صلبه علی لسان نبیه فقال لعن الله الحکم وما ولد والله أعلم

مروان از مهمترین علت های محاصره عثمان بود … و حسن بن علی (صلی الله علیه وآله) به او گفت : خداوند پدر تو را در حالی لعنت کرده است که تو در صلب او بودی ؛ و به وی گفت : خداوند حکم را و اولاد او را لعنت کند .

البدایه والنهایه ج ۸ ص ۲۵۹

۲- وأخرج ابن سعد عن زریق بن سوار قال کان بین الحسن وبین مروان کلام فأقبل علیه مروان فجعل یغلظ له والحسن ساکت فامتخط مروان بیمینه فقال له الحسن ویحک أما علمت أن الیمین للوجه والشمال للفرج أف لک فسکت مروان

بین امام حسن (علیه السلام) و مروان درگیری لفظی شده بود ؛ مروان در کلام بسیار تندی می کرد ؛ اما حسن (علیه السلام) ساکت بود ؛ در این هنگام مروان آب بینی اش را به دست راست خویش انداخت ؛ پس حسن (علیه السلام) به او گفت : وای بر تو ؛ آیا نمی دانستی که دست راست برای صورت است و دست چپ برای عورت ؟

نفرین بر تو .

در این هنگام مروان ساکت شد .

تاریخ الخلفاء ج ۱ ص ۱۹۰

کسانی که که به امام حسن علیه السلام ناسزا گفته اند:

معاویه:

۱- وکان علی إذا صلی الغداه یقنت فیقول: اللهم العن معاویه وعمراً وأبا الأعور وحبیباً وعبد الرحمن بن خالد والضحاک بن قیس والولید! فبلغ ذلک معاویه فکان إذا قنت سب علیاً وابن عباس والحسن والحسین والأشتر.

علی (علیه السلام) وقتی نماز صبح را می خواند قنوت می گرفت و در نماز می گفت : خداوندا ، معاویه و عمرو بن العاص و حبیب و عبد الرحمن بن خالد و ضحاک بن قیس را لعنت کن.

خبر به معاویه رسید ؛ پس وقتی قنوت می گرفت به علی و ابن عباس و حسن و حسین و مالک اشتر فحش می داد !!!

الکامل فی التاریخ ج ۲ص۸۱ باب ذکر اجتماع الحکمین

نهایه الأرب فی فنون الأدب ج ۲۰ ص ۹۶

تاریخ ابن خلدون ج ۲ ص ۶۳۷ باب أمر الحکمین

۲- وخطب معاویه بالکوفه حین دخلها والحسن والحسین رضی الله عنهما جالسان تحت المنبر فذکر علیا (علیه السلام) فنال منه ثم نال من الحسن …

معاویه وقتی به کوفه آمد ، در حالیکه حسن و حسین (صلی الله علیه وآله) پای منبر نشسته بودند ، در مورد علی (علیه السلام) سخن گفته و به او دشنام داد ؛ سپس به حسن (علیه السلام) دشنام داد …

جمهره خطب العرب ج ۲ ص ۱۴ باب رد الحسن بن علی علی معاویه حین نال منه ومن أبیه

شرح نهج البلاغه ج ۱۶ ص ۲۷

گروهی گرد معاویه جمع می شدند تا به امیرمؤمنان و امام حسن (صلی الله علیه وآله) دشنام دهند:

اجتمع عند معاویه عمرو بن العاص ، رضی الله عنه ، والولید بن عقبه ، وعتبه بن أبی سفیان ، والمغیره بن شعبه ، فقالوا : یا أمیر المؤمنین ، ابعث إلی الحسن بن علی رضی الله عنهما یحضر لدینا ، قال لهم : ولم ؟ قالوا : کی نوبخه ونعرفه أن أباه قتل عثمان …

فأرسل له معاویه … فقال الحسن رضی الله عنه : فلیتکلموا ونحن نسمع .

فقام عمرو بن العاص رضی الله تعالی عنه … ثم قال : یا حسن ، هل تعلم أن أباک أول من أثار الفتنه وطلب الملک ، فکیف رأیت صنع الله تعالی به ؟

ثم قام الولید بن عقبه فحمد الله وأثنی علیه ، ثم قال : یا بنی هاشم کنتم أصهار عثمان بن عفان ، فنعم الصهر کان لکم لقربه من رسول الله صلی الله علیه وسلم ، یقربکم ویفضلکم ، ثم بغیتم علیه وقتلتموه ، وقد أردنا قتل أبیک فأنقذنا الله منه ، ولو قتلناه ما کان علینا ذنب .

ثم قام عتبه بن أبی سفیان فقال : یا حسن ، إن أباک قد تعدی علی عثمان فقتله حسداً علی الملک والدنیا ، فسلبهما الله منه ، ولقد أردنا قتل أبیک ، حتی قتله الله تعالی .

ثم قام المغیره بن شعبه ، وقال کلاماً سبا لعلی وتعظیماً لعثمان .

فقام الحسن ، رضی الله عنه ، فحمد الله وأثنی علیه ، وقال : بک أبدأ یا معاویه.

لم یشتمنی هؤلاء ولکن أنت تشتمنی بغضاً وعداوه وخلافاً لجدی رسول الله صلی الله علیه وسلم

ثم التفت إلی الناس ، وقال : أنشدکم الله إن الذی شتمه هؤلاء أما کان أبی ، وهو أول من آمن بالله وصلی إلی القبلتین ، وأنت یا معاویه کافر تشرک بالله ؟ وکان مع أبی لواء النبی صلی الله علیه وسلم یوم بدر ، ولواء المشرکین مع معاویه ؟

ثم قال : أنشدکم الله تعالی ، أما کان معاویه یکتب لجدی صلی الله علیه وسلم ، فأرسل إلیه یوماً فرجع الرسول ، وقال : هو یأکل . فرد إلیه الرسول ثلاث مرات ، کل ذلک یقول هو یأکل فقال النبی صلی الله علیه وسلم : لا أشبع الله بطنه ، یا معاویه أما تعرف ذلک من بطنک ؟

ثم قال : وأنشدکم الله أما تعلمون أن معاویه کان یقود بأبیه ، وهو علی جمل ، وأخوه هذا یسوقه ؟ فقال رسول الله صلی الله علیه وسلم ما قال ، وأنت تعلم ذلک ؟

هذا کله لک یا معاویه .

وأما أنت یا عمرو . فقد تنازعک خمسه من قریش . فغلب علیک شبه الأبهم ، وهو أقلهم حسباً وأسوأهم منصباً ، ثم قمت وسط قریش فقلت : إنی شانیء محمداً بثلاثین بیتاً من الشعر .

فقال النبی صلی الله علیه وسلم : اللهم إنی لا أحسن الشعر . اللهم العن عمرو بن العاص بکل بیت لعنه …

وأما أنت یا ابن أبی معیط فکیف نلومک علی سبک لأبی ، وقد جلدک أبی فی الخمر ثمانین جلدهً ، وقتل أباک صبراً بأمر جدی ، وقتله جدی بأمر ربی …

وأما أنت یا عتبه فکیف تعیب أحداً بالقتل ولا تعیب نفسک ، فلم لا قتلت الذی وجدته علی فراشک مضاجعاً لزوجتک ؟ ثم أمسکتها بعد أن بغت .

وأما أنت یا أعور ثقیف (مغیره) ، ففی أی شیء تسب علیاً ؟ أفی بعده من رسول الله صلی الله علیه وسلم ، أم لحکم جائر فی رعیته فی الدنیا ؟ فإن قلت فی شیء من ذلک کذبت وکذبک الناس ، وإن زعمت أن علیاً قتل عثمان فقد کذبت وکذبک الناس ، وإنما مثلک کمثل بعوضه وقعت علی نخله فقالت لها : استمسکی فإنی أرید أن أطیر . فقالت لها النخله : ما علمت بوقوعک فکیف یشق علی طیرانک ؟ فکیف یا أعور ثقیف یشق علینا سبک ؟ ثم نفض ثیابه وقام

عمروعاص ، ولید بن عقبه ، عتبه بن ابی سفیان و مغیره بن شعبه نزد معاویه گرد آمده و گفتند : ای امیرالمومنین! شخصی به سوی حسن بن علی (صلی الله علیه وآله) فرست ، تا به نزد ما آمده و او را توبیخ کرده و به او بفهمانیم که پدرش عثمان را کشته است ! …

معاویه شخصی به نزد حسن (علیه السلام) فرستاد … ؛ حسن (علیه السلام) گفت : شما سخن بگویید تا ما بشنویم !

عمروعاص گفت : … ای حسن ، آیا می دانی پدر تو اولین کسی بود که فتنه را برانگیخت و طلب خلافت کرد ؟ دیدی خدا با او چه کرد ؟!

سپس ولید بن عقبه ایستاده و ستایش و حمد خدا گفت و سپس گفت : ای بنی هاشم ! شما پدرزن عثمان بودید ! چه خوب دامادی برای شما بود ، زیرا شما بستگان پیامبر (صلی الله علیه وآله) بودید ؛ شما را به خود نزدیک کرده گرامی می داشت ؛ اما شما بر او شوریده و او را کشتید ؛ ما خواستیم پدر تو (علی) را بکشیم ، اما خدا ما را از دست او نجات داد ! و اگر او را می کشتیم ، گناهی بر گردن ما نبود !

سپس عتبه بن ابی سفیان ایستاده و گفت : ای حسن ! پدر تو بر عثمان شورید و او را به خاطر حسد بر خلافت و دنیا کشت !

خدا نیز خلافت و دنیا را از علی گرفت ! ما خواستیم پدرت را بکشیم ، اما خدا او را کشت !

سپس مغیره بن شعبه ایستاد و سخنی در دشنام به علی (علیه السلام) و تعظیم عثمان گفت !

سپس حسن (علیه السلام) ایستاده و حمد و ثنای الهی گفت و سپس فرمود : سخن را با تو شروع می کنم ای معاویه !

فقط آنان به من دشنام ندادند ، که تو نیز از روی دشمنی و کینه و به خاطر مخالفت با جدَ من رسول خدا (صلی الله علیه وآله) به من دشنام می دهی !

سپس رو به جمعیت کرده و فرمود : شما را به خدا قسم می دهم ، آن کسی که اینان دشنام به او دادند ، آیا پدر من نبود ؟ آیا او اولین کسی که ایمان آورد نبود ؟ آیا او نبود که به سوی دو قبله نماز خواند ؟ و در همان زمان تو ای معاویه به خدا کافر بودی؟! در روز بدر پرچم مسلمانان به همراه پدرم بود و پرچم کفار به همراه معاویه !

سپس فرمود : شما را به خدا قسم می دهم آیا می دانید که معاویه ، برای جدَ من (صلی الله علیه وآله) مطالبی می نوشت ؛ روزی حضرت او را طلبیدند اما فرستاده ، بازگشت و گفت : معاویه غذا می خورد ! سه بار این اتفاق افتاد ! رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند : خدا شکم او را سیر نکند !

ای معاویه ! آیا تو خود این نفرین رسول خدا (صلی الله علیه وآله) را از شکمت نمی فهمی !

شما را به خدا قسم می دهم که آیا می دانید که معاویه روزی زمام شتر پدر خویش را گرفته بود و برادرش نیز از پشت هل می داد ؛ حضرت (صلی الله علیه وآله) آنچه را که فرمودند ، فرمودند و تو نیز آن را می دانی !

تمام اینها برای تو بود ای معاویه !

اما تو ای عمرو ! پنج نفر از قریش در مورد تو با یکدیگر دعوا داشتند ! شباهت أبهم به تو سبب شد که بر آنان غالب گردد ! با اینکه نسب او از همه پست تر و جایگاه او از همه بدتر بود !

با این همه تو در میان قریش ایستاده و گفتی : من محمد را با سی بیت شعر ، بی آبرو خواهم کرد !

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نیز در جواب فرمودند :

خدایا من شعر نیکو نمی دانم ! خدایا برعمروعاص به جای هر بیت ، یک لعنت بفرست !

اما تو ای ابن ابی معیط ! چگونه تو را به خاطر دشنام به پدر ملامت کنم ، با اینکه پدرم تو را به خاطر شرابخواری ۸۰ ضربه شلاق زده بود !

و پدربزرگ تو را پدرم به دستور جدَم (صلی الله علیه وآله) کشت ! و جدم نیز این کار را به خاطر دستور پرودگار نمود !

و اما تو ای عتبه ! چرا به دیگران به خاطر کشتن ، اشکال می گیری اما بر خودت اشکال نمی گیری !

چرا کسی را که او را همراه همسرت در یک رختخواب دیدی که با او هم بستر شده است ، نکشتی! سپس بعد از زنا ، باز با همسرت زندگی کردی !

اما تو ای اعور ثقیف (مغیره) ! چرا به علی (علیه السلام) دشنام می دهی؟! به خاطر دوری علی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ؟! یا به خاطر دستوری او به ظلم به رعیتش ! اگر چنین چیزی را ادعا کنی ، دروغ گفته ای و مردم نیز تو را دروغگو می شمرند ! و اگر گمان داری که علی (علیه السلام) عثمان را کشته است ، باز دروغ گفته ای و مردم نیز تو را دروغگو می شمرند !

مثال تو مانند پشه ای است که بر روی درخت خرمایی نشسته و به آن می گوید : خود را محکم بگیر که می خواهم بپرم ! درخت به او می گوید : من نشستن تو را احساس نکردم ! تا بلند شدن تو بر من سنگین باشد !

ای اعور ثقیف چگونه دشنام تو بر ما سنگین آید !

سپس لباس خود را تکانده و ایستاد .

إعلام الناس بما وقع للبرامکه مع بنی العباس ج ۱ ص ۲۷ ، اسم المؤلف: محمد دیاب الإتلیدی الوفاه: ۱۱۰۰هـ ، دار النشر : دار الکتب العلمیه – بیروت/لبنان – ۱۴۲۵هـ-۲۰۰۴م ، الطبعه : الأولی ، تحقیق : محمد أحمد عبد العزیز سالم

منبع: مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)