آیات قرآن درباره روزه

اشاره:

روزه از فروع دین اسلام و به معنای، خودداری از انجام برخی کارها از جمله خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب است. منابع دینی، برای روزه آثار اخلاقی و معنوی متعددی بر شمرده‌اند. بر اساس منابع اسلامی، وجوب روزه ماه رمضان در ۲۸ شعبان سال ۲ هجری قمری، ۱۳ روز پس از تغییر قبله تشریع شد.

 خداوند درقرآن کریم می فرماید:

مردان و زنان مسلمان، روزه دار و راستگو برای همه آنان آمرزش و پاداشی بزرگ فراهم ساخته است.

ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده امام محمد باقر (علیه السلام) بهار قرآن است.

در قرآن، مستقیماً به کسانی که ایمان آورده‌اند دستور داده شده که در این ماه روزه بگیرند. در قرآن کریم آیاتی است که به روزه اشاره می کند و این آیات را در ادامه می آوریم:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛  اى اهل ایمان ! روزه بر شما مقرّر شده ، همان گونه که بر پیشینیان شما مقرّر شد ، تا پرهیزکار شوید. (سوره بقره آیه ۱۸۳)

أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ ۚ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ ۖ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ ۚ وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ ۖ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ (در) روزهایى چند (روزه بگیرید) ؛ پس هر که از شما بیمار یا در سفر باشد (به تعداد روزه ‏هاى قضا شده) از روزهاى دیگر (را روزه بگیرد) ؛ و بر آنان که روزه گرفتن طاقت ‏فرساست ، طعام دادن به یک نیازمند (به جاى هر روز) کفاره آن است . و هر که به خواست خودش افزون بر کفاره واجب ، بر طعام نیازمند بیفزاید ، برایش بهتر است و روزه گرفتن (هر چند دشوار باشد) اگر(فضیلت و ثوابش را) بدانید براى شما بهتر است. (سوره بقره آیه ۱۸۴)

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ ۖ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ ۗ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛  ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل ، پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد ، و هر که ناخوش یا در سفر باشد ( به شماره آنچه روزه خورده است ) از ماهای دیگر روزه دارد ، که خداوند برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را مشکل نگرفته ، و خواسته تا اینکه عدد روزه را تکمیل کرده و خدا را به عظمت یاد کنید که شما را هدایت فرمود ، باشد که ( از این نعمت بزرگ ) سپاسگزار شوید .(سوره بقره آیه ۱۸۵)

أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِکُمْ ۚهُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنْکُمْ ۖ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ ۚ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ ۗتِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ؛ برای شما در شبهای ماه رمضان مباشرت با زنان خود حلال شد ، که آنها جامه عفاف شما و شما نیز لباس عفّت آنها هستید. و خدا دانست که شما ( در کار مباشرت زنان به نافرمانی و اطاعت شهوت نفس ) خود را به ورطه گناه می افکنید لذا از حکم حرمت درگذشت و گناه شما را بخشید ، از اکنون ( در شب رمضان ) رواست که با زنهای خود ( به حلال ) مباشرت کنید و از خدا آنچه مقدّر فرموده بخواهید. و بخورید و بیاشامید تا خط سفیدی روز از سیاهی شب در سپیده دم پدیدار گردد ، پس از آن روزه را به پایان برسانید تا اول شب. و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام ، حدود دین خداست ، زنهار در آن راه مخالفت مپویید! خداوند این گونه آیات خود را برای مردم بیان فرماید ، باشد که پرهیزکار شوند.  (سوره بقره آیه ۱۸۷)

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَهَ لِلَّهِ ۚ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ ۖ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَکُمْ حَتَّىٰ یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ ۚ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَهٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَهٍ أَوْ نُسُکٍ ۚ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ ۚ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَهٍ إِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْکَ عَشَرَهٌ کَامِلَهٌ ۗ ذَٰلِکَ لِمَنْ لَمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ؛ حج وعمره را براى خدا به پایان برید، و اگر )به علتى( شما را از انجام آن بازداشتند، آنچه را از قربانى براى شما میسر است )قربانى کنید و از احرام در آیید(؛ و سر خود را نتراشید تا قربانى به محلش برسد ؛ و از شما اگر کسى بیمار بود یا در سرش آسیب داشت )و ناچار بود سر بتراشد ، جایز است سر بتراشد و( کفّاره‏اى چون روزه ، یا صدقه یا قربانى بر عهده اوست . و هنگامى که )از علل ممنوعیّت( در امان بودید ، پس هر که با پایان بردن عمره تمتّع به سوى حج تمتّع رود ، آنچه از قربانى میسر است)قربانى کند(. و کسى که قربانى نیابد ، سه روز روزه ، در همان سفر حج و هفت روز روزه ، هنگامى که بازگشتید بر عهده اوست ؛ این ده روز کامل است )و قابل کم وزیاد شدن نیست(.این وظیفه کسى است که )خود و( خانواده‏اش ساکن و مقیم )منطقه( مسجد الحرام نباشد. و از خدا پروا کنید و بدانید که خدا سخت کیفر است.  (سوره بقره آیه ۱۹۶)

وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً ۚ وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ وَدِیَهٌ مُسَلَّمَهٌ إِلَىٰ أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ یَصَّدَّقُوا ۚ فَإِنْ کَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ ۖ وَإِنْ کَانَ مِنْ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ مِیثَاقٌ فَدِیَهٌ مُسَلَّمَهٌ إِلَىٰ أَهْلِهِ وَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ ۖ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ تَوْبَهً مِنَ اللَّهِ ۗ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا؛ هیچ مؤمنى را نسزد که مؤمنى را به قتل برساند ، مگر آنکه این عمل از روى خطا و اشتباه اتفاق افتد . و کسى که مؤمنى را از روى خطا و اشتباه به قتل برساند ، باید یک برده مؤمن آزاد کند ، و خون‏بهایى به وارثان مقتول پرداخت نماید ؛ مگر آنکه آنان خون‏بها را ببخشند . و اگر مقتول از گروهى باشد که دشمن شمایند و خود او مؤمن است ، فقط آزاد کردن یک برده مؤمن بر عهده قاتل است . و اگر مقتول مؤمن ، از گروهى باشد که میان شما و آنان پیمانى برقرار است ، باید قاتل خون‏بهایش را به وارثان او پرداخت کند ، و نیز یک برده مؤمن آزاد نماید . و کسى که برده نیافت ، باید دو ماه پیاپى روزه بگیرد . )این حکم( به سبب )پذیرش( توبه )قاتل( از سوى خداست ؛ و خدا همواره دانا و حکیم است.  (سوره نساء آیه ۹۲ )

لاَ یُؤَاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَیْمَانَ فَکَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَهِ مَسَاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَهٍ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ ذَلِکَ کَفَّارَهُ أَیْمَانِکُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُواْ أَیْمَانَکُمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ خدا شما را به سوگندهاى بیهوده‏تان مؤاخذه نمى‏ کند ولى به سوگندهایى که )از روى اراده( مى‏ خورید )و مى‏ شکنید( شما را مؤاخذه مى‏ کند و کفاره‏اش خوراک دادن به ده بینواست از غذاهاى متوسطى که به کسان خود مى‏ خورانید یا پوشانیدن آنان یا آزاد کردن بنده‏اى و کسى که )هیچ یک از اینها را( نیابد )باید( سه روز روزه بدارد این است کفاره سوگندهاى شما وقتى که سوگند خوردید و سوگندهاى خود را پاس دارید این گونه خداوند آیات خود را براى شما بیان مى ‏کند باشد که سپاسگزارى کنید. (سوره مائده آیه ۸۹)

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّیْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنکُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاء مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ هَدْیًا بَالِغَ الْکَعْبَهِ أَوْ کَفَّارَهٌ طَعَامُ مَسَاکِینَ أَو عَدْلُ ذَلِکَ صِیَامًا لِّیَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللّهُ عَمَّا سَلَف وَمَنْ عَادَ فَیَنتَقِمُ اللّهُ مِنْهُ وَاللّهُ عَزِیزٌ ذُو انْتِقَامٍ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید در حالى که محرمید شکار را مکشید و هر کس از شما عمدا آن را بکشد باید نظیر آنچه کشته است از چهارپایان کفاره‏اى بدهد که )نظیر بودن( آن را دو تن عادل از میان شما تصدیق کنند و به صورت قربانى به کعبه برسد یا به کفاره )آن( مستمندان را خوراک بدهد یا معادلش روزه بگیرد تا سزاى زشتکارى خود را بچشد خداوند از آنچه در گذشته واقع شده عفو کرده است )ولى( هر کس تکرارکند  خدا از او انتقام مى ‏گیرد و خداوند توانا و صاحب‏انتقام است.  (سوره مائده آیه ۹۵ )

فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ مِن قَبْلِ أَن یَتَمَاسَّا فَمَن لَّمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّینَ مِسْکِینًا ذَلِکَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَلِلْکَافِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛ و هر که برده نیابد ( یعنی بر آزاد کردن برده توانایی ندارد) باز باید پیش از جماع دو ماه پی در پی روزه بگیرد ، و باز اگر نتواند باید شصت مسکین را طعام دهد. این ( حکم کفّاره ) برای آن است که شما به خدا و رسول او ایمان ( کامل ) آرید. و این احکام حدود الهی است و کافران را عذاب دردناک دوزخ مهیّاست.  (سوره مجادله آیه ۴)

فَکُلِی وَاشْرَبِی وَقَرِّی عَیْنًا فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنسِیًّا؛ و بخور و بنوش و دیده روشن دار پس اگر کسى از آدمیان را دیدى بگوى من براى [خداى] رحمان روزه نذر کرده‏ام و امروز مطلقا با انسانى سخن نخواهم گفت. (سوره مریم آیه ۲۶ )

إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَهً وَأَجْرًا عَظِیمًا؛ مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان عبادت‏پیشه و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شکیبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان صدقه‏دهنده و مردان و زنان روزه ‏دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنانى که خدا را فراوان یاد مى‏کنند خدا براى [همه] آنان آمرزشى و پاداشى بزرگ فراهم ساخته است.  (سوره الاحزاب آیه ۳۵ )

التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ؛ آن مؤمنان (همان توبه‏ کنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزه داران رکوع‏کنندگان سجده‏کنندگان وادارندگان به کارهاى پسندیده بازدارندگان از کارهاى ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و مؤمنان را بشارت ده.  (سوره توبه آیه ۱۱۲)

عَسَى رَبُّهُ إِن طَلَّقَکُنَّ أَن یُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَیْرًا مِّنکُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُّؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَیِّبَاتٍ وَأَبْکَارًا؛ اگر پیامبر شما را طلاق گوید امید است پروردگارش همسرانى بهتر از شما مسلمان مؤمن فرمانبر توبه کار عابد روزه ‏دار بیوه و دوشیزه به او عوض دهد.  (سوره تحریم آیه ۵)