محمود حسینی مرعشى (ره)

(۱۴۰۸ – ۱۳۰۷هـ ق)

ولادت و اساتید

مرحوم آیه اللّه سید محمود مرعشى- در سال ۱۳۰۷ه . ق از خاندان علم و فقاهت، در تهران چشم به جهان گشود. او خود مادّه تاریخ ولادتش را در دو بیت شعر، چنین آورده است: یا اَیّهَا السّائلُ عَنْ اَحْوالى  ها اَنَا اَذْکرُ لَکَ ما فى  بالى  فَاَوّلاً سَأَلْتُ تاریخَ النّظَر فَهکذا اَجابَنى  بِرّ ظَهَر اى کسى که از احوال من مى پرسى، اکنون آنچه در خاطرم مانده براى تو بازگو مى کنم؛ در آغاز از تاریخ یادها و خاطرات گذشته پرسیدم به من پاسخ داد: برّ ظهر؛ شخص نیکى که آشکار شد. این جمله به حساب ابجد ۱۳۰۷ مى باشد. آیت اللّه سید محمود مرعشى در دامن پاک مادرى علویّه و پاک سرشت از سلسله سادات اعرجى معروف به مسجد حوضى هاى تهران، و در پرتو تربیت پدرى، که به راستى از علماى ربّانى بود، در تهران بزرگ شد و در شش سالگى همراه پدر و مادر و سه برادرش به نجف اشرف هجرت کرد و در آنجا پس از فراگیرى خواندن و نوشتن و کتاب هاى مقدّماتى، براى تحصیل علوم حوزوى آماده گردید. صرف و نحو و منطق و مقدمات را نزد پدر و همچنین برادر بزرگوارش آیه اللّه سید احمد مرعشى فراگرفت. سپس سطوح را به ترتیب در محضر علماى بزرگ و مدرّسان عالى مقام: میرزا آقاى اصطهباناتى، شیخ على محمد یزدى، آیه اللّه شیخ ضیاء الدین عراقى، شیخ على قوچانى و شیخ على گنابادى، آموخت. آن گاه درس خارج فقه و اصول را از محضر بزرگانى چون: ملا محمد کاظم خراسانى (صاحب کفایه)، سید محمد کاظم یزدى (صاحب عروه الوثقى)، شیخ ضیاء الدین عراقى و میرزا حسین نایینى، فرا گرفت. وى علم رجال را در محضر آیه اللّه سید ابوتراب خوانسارى و علم کلام را در محضر آیه اللّه شیخ محمد جواد بلاغى آموخت، و بیشترین استفاده را از این علماى محقق و بزرگ نمود.
خاندان بزرگ مرعشى
مرحوم حضرت آیت اللّه سید محمود مرعشى فرزند آیت اللّه سید سلطانعلى مرعشى شوشترى، از سادات صحیح النّسب حسینى است که با سى و دو واسطه به حضرت حسین اصغر (ع) ، فرزند حضرت امام سجاد (ع) مى رسد. علت نامگذارى این سلسله به مرعشى این است که واژه مرعشى به معنى پرنده بلند پرواز و کبوتر سفید است که در هوا دور مى زند.  نظر به این که جدّ اعلاى این سلسله به شخصى به نام ابى الحسن على بن ابى محمد عبداللّه مى رسد، که وى نیز با چهار واسطه به امام سجّاد (ع) منتهى مى شود، و ایشان در عصر خود از سادات بسیار ارجمند و داراى موقعیت عظیم بود؛ لذا مردم به او مرعش (پرنده شکوهمند) لقب دادند و فرزندان او را سادات مرعشى نامیدند. شهر قهرمان مرعش که در شمال شهر موصل قرار گرفته و اکنون در جنوب ترکیه واقع شده و جزء کشور ترکیه است، به نام همین شخصیت ارجمند تأسیس گردید و قبر او نیز در همین شهر است. مرحوم سید میر قوام الدین مرعشى، معروف به میر بزرگ، که مرقد او در شهر آمل مازندران و داراى صحن و سر او گنبد عظیم و بزرگ است، نخستین نفر از سادات مرعشى است که وارد مازندران شد و در آنجا حکومت علوى تشکیل داد و حکومت او تا زمان تیمور لنگ ادامه یافت. از آن پس بر اثر جنگ هاى دامنه دار، سادات مرعشى پراکنده شدند. مرحوم میر سید نجم الدین محمود مرعشى آملى از نواده هاى برادر سید میر قوام الدین، در آغاز قرن هشتم قمرى، هنگام بازگشت از عتبات عالیات (که براى تحصیل علوم حوزوى به عتبات سفر کرده بود) وارد شوشتر شد و به درخواست سید عزّ الدین یا عضد الدّوله، امیر شوشتر، در شوشتر ماندگار شد و یگانه داماد آن امیر گردید. بدین ترتیب سادات مرعشى در شوشتر پدیدار شدند. میر سید نجم الدین براى ترویج مذهب تشیع، تلاش فراوان نمود به طورى که جمعى از اهل تسنّن در پرتو تبلیغات ایشان شیعه شدند و آیین تشیع در دیار شوشتر رواج یافت. وى جدّ چهاردهم سید سلطانعلى است. به این ترتیب مرحوم آیه اللّه سید سلطانعلى بن سید ابراهیم، پدر حضرت آیه اللّه سید محمود مرعشى ۴ در شوشتر به دنیا آمد. بنابراین پدر و اجداد نزدیک مرحوم آیه اللّه سید محمود مرعشى از سلسله سادات مرعشى شوشتر مى باشند. سلسله نسب خاندان مرعشى در قسمت پایان این گفتار آمده است.
شاگردان
آیه اللّه سید محمود مرعشى پس از وصول به درجات عالى علوم حوزوى و اجتهاد، به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت و حوزه تدریس خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه نجف اشرف تشکیل داد و در کنار آن به تألیف کتاب هاى تحقیقى و استدلالى، پیرامون علم اصول و فقه و سایر مسائل اسلامى همت گماشت و شاگردان برجسته اى در محضر درس او پرورش یافتند. ایشان از آنجا که به زبان عربى تسلّط کاملى داشت و تدریس مى کرد، بیشتر شاگردانش از طلاب لبنانى و عراقى بودند؛ از جمله آنها: آیه اللّه سید حسین مکّى جبل عاملى است که اخیراً به جاى علّامه سید محسن امین صاحب اعیان الشّیعه، اقامه جماعت مى کند و مدرسه علمیه اى در دمشق (سوریه) تأسیس نموده است. از شاگردان دیگر او، آیه اللّه شیخ اسماعیل بعلبکى جبل عاملى، آیه اللّه سید عبدالصّاحب جبل عاملى، شیخ موسى سودانى، و مرحوم شیخ کاظم ساعدى است که در محضر ایشان به درجه اجتهاد نایل شده اند. آیه اللّه سید محمود مرعشى امر تدریس و تألیف را با جدیت تمام تا سال ۱۳۶۵ قمرى – که مصادف با رحلت مرجع بزرگ تقلید، آیه اللّه سید ابوالحسن اصفهانى بود – ادامه داد. به این ترتیب ایشان از سال ۱۳۱۳ تا سال ۱۳۶۵ ،یعنى ۵۲ سال، در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل، تحقیق، تدریس و فعالیت هاى علمى پرداخت و از عمر با برکت خود کمال استفاده را نمود.
سفر به آفریقا
آیه اللّه سید محمود مرعشى بیانى شیوا داشت و در ابلاغ اسلام و احکام نورانى آن به مردم – بویژه مردم دور افتاده – به شدت احساس مسؤولیت مى کرد. با این که فقیه و مجتهد بود، گاهى ترجیح مى داد که هجرت کند و با سخنرانى و تبلیغات، مسایل اسلامى را به مردم بیاموزد. بر همین اساس در دوران جوانى، بنا به دعوت بعضى از بستگانش که در آفریقاى شرقى اقامت دارند، به آنجا سفر کرد و ماه ها در شهرهاى مِقْدَشو، بَمْباسِه، دارالسّلام زنگبار، جزیره مَدَگَسْگر به تبلیغ پرداخت و در آن سامان، منشأ آثار و برکات معنوى و مادى فراوانى براى شیعیان آفریقا گردید؛ از جمله با تبلیغات سادات مرعشى و ایشان، چندین مسجد در آن دیار تأسیس شد.
بازگشت به نجف و هجرت به تهران
آیه اللّه سید محمود مرعشى پس از مدّتى اقامت در آفریقا، به نجف اشرف بازگشت و در حوزه علمیّه نجف به تدریس فقه و اصول و پرورش شاگرد ادامه داد. تا این که حضرت آیه اللّه العظمى سید ابوالحسن اصفهانى در سال ۱۳۶۵ ق. رحلت کرد. آن گاه ایشان به ایران هجرت نمود و چند سال در تهران به اقامه جماعت در مسجد امام زاده معصوم و رسیدگى به امور مسلمین، و تدریس و بحث هاى فقهى و اسلامى پرداخت و خدمات فقهى، فرهنگى، اجتماعى و تبلیغى شایانى به عمل آورد. مرحوم حجه الاسلام شیخ محمد رازى درباره سفر ایشان به تهران مى نویسد: آیه اللّه سید محمود مرعشى (ره) در زمان ریاست آیه اللّه مجاهد سید ابوالقاسم کاشانى (ره) به تهران عزیمت نمود، و چندین سال به اقامه جماعت و هدایت مردم همّت گماشت. سپس به عللى از آنجا به نجف اشرف مراجعت نمود. آیه اللّه سید محمود مرعشى در مسجد خود در تهران، با مردم ارتباط صمیمانه و بسیار با صفا داشت و مردم نیز او را دوست مى داشتند و از محضرش کمال استفاده را مى بردند. وقتى که از دنیا رفت، در مجالس ترحیم او شرکت نمودند؛ حتى نزد بستگان آن مرحوم آمده و پس از استجازه، مجلس بزرگداشت با شکوهى در مسجد ارک تهران برگزار کردند و سوگوارانه در آن شرکت نموده و احساسات پاک و خالصانه خود را ابراز داشتند.
هجرت به حوزه علمیه قم
آیه اللّه سید محمود مرعشى، پس از سفرهاى تبلیغى و مراجعت به حوزه علمیه نجف، آهنگ هجرت به قم نمود. و این در وقتى بود که حضرت آیه اللّه العظمى بروجردى به قم آمده بود.  و با ورود پر برکت ایشان به قم، حوزه نیز انسجام و رونق تازه اى یافته، زمینه هاى رشد و گسترش آن فراهم شده بود. از این رو نیاز شدیدى به حضور اساتید بزرگ و فقهاى عالى مقام داشت. در چنین موقعیتى، آیه اللّه سید محمود مرعشى وارد قم شد و در قم اقامت گزید و جلسات درس خارج فقه و اصول تشکیل داد و طلاب بسیارى از محضر درس ایشان استفاده کردند. در حقیقت هجرت به قم، فصل تازه اى از زندگى آیه اللّه مرعشى بود، تا آنچه را از تجربیات علمى در حوزه نجف اندوخته بود، در حوزه علمیه قم به کار گیرد. لذا پس از ورود به قم، به درس و بحث و تربیت طلاب مى پردازد.
تألیفات
۱ – بیدارى بشر، یا پرهیز از خطر (که چاپ شده و پیرامون رد بابیت و بهائیت است.) ۲ – حاشیه بر فرائد الاصول (رسائل شیخ انصارى) – خطّى. ۳ – حاشیه بر کفایه الاصول (ملّا محمّد کاظم خراسانى) – خطّى. ۴ – حاشیه بر کتاب طهارت شیخ انصارى (به طور مبسوط، امّا ناتمام) – خطّى. ۵ – کتاب رساله در وجوب حجاب (استدلالى) – خطّى. ۶ – طریق الوصول الى دقائق العقول چهار جلد، مشتمل بر: توحید، نبوت، امامت و معاد – خطّى. ۷ – ابقاء الحلیه فى وجوب اعفاء اللّحیه (استدلالى در حرمت تراشیدن ریش) – چاپ شده. ۸ – رساله در رد صوفیه – چاپ شده. ۹ – شرح دعاى ندبه به عربى که در حقیقت یک دائره المعارف بسیار عمیق و مفید است. – خطّى. ۱۰ – نفحه الرّحمان فى حکمه لقمان – خطّى. ۱۱ – اعیان المرعشیه – خطّى.
وفات
آیه اللّه سید محمود مرعشى، ۱۰۱ سال عمر کرد. در سال هاى آخر عمر بر اثر کهولت سن، هر دو پایش ناتوان شده بود و نمى توانست راه برود یا بایستد. سرانجام این مرد خدا و عاشق خاندان نبوّت، پس از عمرى طولانى و پربرکت، در بستر بیمارى افتاده و تحت سرپرستى و پرستارى فرزندانش مرحوم سید مهدى مرعشى و آقاى مهندس ابوالحسن مرعشى قرار گرفت. ولى تقدیر الهى این بود که از دنیا به سوى عالم بقا کوچ کند. روح پاک او در کرج در خانه فرزندش به ملکوت اعلى پیوست. پیکر مطهّرش را با تجلیل و تشییع با شکوه به قم آوردند و پس از طواف در حرم حضرت معصومه (س) مرحوم آیه اللّه العظمى سید شهاب الدین حسینى مرعشى به همراه انبوه مردم و علما و طلاب، در صحن بزرگ، بر آن نماز گزارد. سپس در حجره شماره ۳۸ صحن بزرگ، نزدیک مقبره آیه اللّه شهید شیخ فضل اللّه نورى که در قسمت شرقى آن واقع شده، به خاک سپردند. رحلت او در روز ۲۷ شوّال المکّرم سال ۱۴۰۸ ه . ق برابر با خرداد سال ۱۳۶۷ ش. رخ داد. بنابراین با توجه به سال تولد او که سال ۱۳۰۷ ه . ق بود، ۱۰۱ سال عمر کرد. سلام و درود همه پیامبران، صالحان، شهدا و کرّوبیان بر روح بلند او باد که پاک زاد و پاک زیست و پاک مرد.
نوشته لوح قبر
بر سنگ قبر او که در گوشه حجره مذکور، در دیوار نصب شده، چنین نوشته شده است: هُوَالْحَىّ الّذى  لا یَمُوتُ – هذا مرقد العالم الجلیل، والحبر النّبیل، سیّد الفقهاء والا صولیین، آیه اللّه العظمى الحاج السیّد محمود الحسینى المرعشى، الّذى صرف عمره المبارک فى خدمه العلم، والّذى خرج على یَدَیه ثُلّه من العلماء الاماثل فى الحوزتین النّجف الاشرف و قم المحروسه. توفى (ره) فى یوم ۲۷ شوّال المکرّم ۱۴۰۸ ه . ق.