آشنایی با مزایا و معایب ازدواج فامیلی و خویشاوندی

یکی از مباحثی که در مورد ازدواج مطرح است، ازدواج فامیلی می باشد. امروزه پزشکان تاکید زیادی بر لزوم توجه به پیامدهای ازدواج فامیلی دارند. در گذشته بیشتر ازدواج ها فامیلی بوده است ولی امروزه با رشد ارتباطات و تغییر فرهنگ سنتّی، ازدواج ها تغییر کرده و همچنین با رشد علم پزشکی و ژنتیک روشن شده است که ریسک خطر بالاتری از ناحیه بیماری های وراثتی در ازدواج های فامیلی وجود دارد.

ازدواج فامیلی چیست؟

ازدواج فامیلی، به ازدواج هایی گفته می شود که در آن، زوجین از نظر ژنتیکی یا خانوادگی به یکدیگر نزدیک هستند. شایع ترین شکل ازدواج فامیلی، بین اقوام درجه اول مثل دخترخاله-پسرخاله و دخترعمو-پسرعمو و… است. ازدواج فامیلی می تواند در درجات مختلفی صورت بگیرد؛ مثل فامیل درجه دو، درجه سه و … . هر چه درجه نسبت فامیلی بیشتر باشد، نسبت ها دورتر خواهد بود.

آمار و گستره ازدواج فامیلی

ازدواج خویشاوندی و فامیلی، پدیده ای است که عمیقا ریشه در فرهنگ برخی جوامع دارد. این شیوه ازدواج، در مردمان غرب آسیا، جنوب هند و شمال آفریقا محبوبیت زیادی داشته و حدود ۲۰ تا ۵۰ درصد از ازدواج ها را شامل می شود. در ایران نیز در یک مطالعه، میانگین کلی ازدواج های فامیلی حدود ۶/۳۸ درصد تخمین‌زده شده که شایع ترین شکل آن، ازدواج بین اقوام درجه اول مثل دخترخاله-پسرخاله و دخترعمو-پسرعمو است.

تفاوت هایی در شیوع و مدل های مختلف این نوع ازدواج بر اساس مسائل قومی، مذهبی، نژادی و ناحیه جغرافیایی و حتی شیعه یا سنی بودن افراد وجود دارد و جالب اینکه درصد بالایی از ازدواج های فامیلی، در بخش مرفه جامعه دیده می شود؛ اما این ازدواج ها، مشکلاتی در پی دارد به طوری که در سال ۲۰۱۰ میلادی در ۲۵ ایالت آمریکا، ازدواج خویشاوندی درجه اول به علت شیوع نقایص و ناهنجاری های ژنتیکی منع شد و در ۶ ایالت دیگر، تحت شرایط خاصی مثل سن بالا یا نازایی یکی از طرفین یا هر دو یا ارائه گواهی مشاوره ازدواج معتبر، اجازه انجام آن داده شد. حتی در بعضی مناطق اجازه یک ازدواج فامیلی در خانواده صادر می شود اما از ازدواج فامیلی دوم در همان خانواده جلوگیری می کنند.

محبوبیت ازدواج فامیلی در بین خانواده ها

والدین همواره به فکر رفاه و تامین نیازهای فرزندشان در تمام زمینه ها مانند تحصیل، خوراک، پوشاک و … به بهترین شکل ممکن هستند و آرزوی همه آنها، خوشبختی فرزندانشان است. آنها برای ازدواج و رسیدن به خوشبختی فرزندشان، بهترین فرد را در نظر می گیرند، بنابراین بسیاری از آنان به دلیل شناخت بیشتر، ترجیح می دهند فرزندشان با بستگان دور یا نزدیکشان ازدواج کند تا خوشبخت شود و برای همین به ازدواج های فامیلی روی می آورند.

مزایای ازدواج فامیلی

برخی مطالعات جامعه شناختی نشان داده، ثبات زندگی زناشویی در ازدواج های فامیلی، به دلیل سازگاری و همخوانی بیشتر بین همسران و خانواده هایشان بیشتر است. همچنین افراد فامیل به علت رفت و آمد و معاشرت بیشتر با یکدیگر، شناخت بهتر و بیشتری از اخلاق، اعمال و رفتار هم دارند و همین شناخت، احتمال انتخاب گزینه مناسب جهت ازدواج را بالاتر می برد.

از آنجا که همواره نگرانی و دغدغه هایی برای زنان در مورد عدم تامین و حمایت آنها در مورد مسائل مالی و سلامت در زندگی وجود دارد، گمان می کنند ازدواج فامیلی و خویشاوندی، پشتوانه محکمتری نسبت به قوانین موجود در جامعه برای حفظ وضعیت و دفاع از حقوق آنهاست.

در بعضی موارد، این باور وجود دارد که ازدواج فامیلی باعث تحکیم پیوندهای خانوادگی و همبستگی بین اعضا و شکل گیری فرصت های عالی برای انتقال ارزش های فرهنگی خانواده و تداوم آن طی نسل های متمادی در خانواده می شود. در ازدواج های فامیلی مذاکرات قبل از ازدواج در باب مسائل مالی اغلب به راحتی انجام می گیرد و مقدمات و لوازم ازدواج مانند مهریه، جهیزیه و مراسم عقد و عروسی با تسهیلات و هزینه کمتری فراهم می شود.

یکی دیگر از دلایل اصرار بعضی به ازدواج با یکی از اعضای فامیل، این است که خانواده ها و به خصوص والدین دختر خانم‌ها، ترجیح می دهند دخترشان، به جای ازدواج با غریبه و زندگی در محلی دور از دسترس آنها، با فردی از اقوام ازدواج و نزدیک به آنها زندگی کند و از لذت ملاقات و حضور نوه هایشان برخوردار شوند.

علاوه بر اینها، بسیاری از خانواده های متمول ترجیح می دهند با ازدواج فامیلی و خویشاوندی، اموال و دارایی های خود را درون خانواده نگه‌ دارند و نسل به نسل انتقال دهند.

بعضی از مطالعات حاکی از این است که طلاق و جدایی در ازدواج های خویشاوندی کمتر است. البته حقیقت این مطلب، بیشتر از آنجا ناشی می شود که طلاق در ازدواج های فامیلی، سخت تر از ازدواج های دیگر انجام می گیرد؛ چراکه با جدایی دو نفر از هم، اغلب کل روابط خانوادگی تحت الشعاع قرار می گیرد و ممکن است باعث از هم پاشیده شدن یک فامیل شود، بنابراین در اکثر موارد در صورت ایجاد اختلاف، بزرگان و ریش سفیدان، بین زن و شوهر داوری و آشتی و مسالمت را بین آنها برقرار می کنند.

معایب ازدواج فامیلی

یکی از مقوله های بسیار مهمی و اساسی در امر ازدواج، شناخت طرفین نسبت به همدیگر است؛ زیرا اگر دو نفر نسبت به هم شناختی (کافی برای ازدواج) نداشته باشند، ازدواج آنها با سطحی نگری صورت گرفته و تبعات منفی را به دنبال دارد و منجر به طلاق و جدایی می شود. این در حالی که است که ازدواج فامیلی در میان برخی از خانواده ها، بدون هیچ شناختی در زمینه ازدواج، به شدت طرفدار دارد.

تجربه نشان داده است برخی مواقع، زمانی که ازدواج فامیلی صورت می گیرد، زوجین زندگی خوب و خوشی ندارند؛ زیرا شناختی از قبل از هم نداشته و بر اساس فامیل بودن، با هم ازدواج کردند و در این موارد، اقدام بسیار جاهلانه و اشتباهی انجام داده اند. اما در بعضی اوقات، ازدواج فامیلی صورت نمی گیرد و دو نفر، هیچ نسبت فامیلی با هم ندارند ولی چون قبل از ازدواج، همدیگر را شناخته و زندگی موفقی دارند. به همین دلیل، ازدواج های فامیلی و یا غیر فامیلی، باید همه بر مبنای شناخت صورت بگیرد.

از این رو، یکی از عمده ترین معایب ازدواج های فامیلی، عدم تحقیق ازدواج نسبت به طرف مقابل است؛ زیرا خانواده دختر و پسر یکدیگر را می شناسند و با فضای رشد فرزندشان آشنا هستند. بنابراین نسبت به بررسی و ارزیابی این تناسب های مهم، نیازی احساس نمی کنند و به اصطلاح، بی گدار به آب می زنند. این در حالی است که در قرآن، آیات و روایات، بیشتر بر دلیل شناخت تاکید شده است. زمانی که در قرآن آمده که «ما شما را در کنار همدیگر آفریدیم تا جفت و عشق خود را پیدا کنید و در کنار هم به آرامش برسید»، نتیجه می گیریم که عشق عمیق و شناخت بعد از ازدواج، مهم است نه قبل از ازدواج. در نتیجه فامیل بودن لزوما به معنای شناخت نیست و کلیت ندارد.

دیگر اینکه احتمال دخالت اطرافیان در زندگی زن و شوهر در ازدواج های فامیلی بیشتر از سایر ازدواجهاست و دامنه این دخالت ها، معمولا گسترده تر و فراتر از خانواده های درجه ۱ دوطرف است و اغلب به کل فامیل کشیده می شود. هر چه نسبت فامیلی نزدیکتر باشد، طرفین و خانواده ها، به خودشان بیشتر اجازه و حق دخالت می دهند و به تدریج، زندگی زوجین دچار سرگردانی شده و از هم پاشیده می شود. موارد زیادی مشاهده شده که زن و شوهری که ازدواج فامیلی داشته اند و در دادگاه ها خواهان طلاق هستند، عامل اصلی طلاقشان، دخالت خانواده ها و یا بستگان است.

در ازدواج های فامیلی، احتمال ایجاد بیماری های ژنتیکی در فرزندان بیش از سایر ازدواج ها است. مراقبان بهداشت و سلامت و متخصصان علم ژنتیک، خطر بیماری های مادرزادی انتقال یافته به فرزندان را در مقابل تمام مزایای بالقوه اجتماعی-اقتصادی ازدواج های فامیلی مهم و جدی قلمداد می کنند و در خصوص آن هشدار می دهند. در این نوع ازدواج ها، احتمال اینکه ژن های معیوب از هر دو طرف منتقل شوند، بیشتر است؛ زیرا در بسیاری از خانواده ها، ژن های معیوب که ممکن است از نسل های قبلی به ارث رسیده باشند، به نسل های بعدی منتقل می شوند.

در ازدواج های فامیلی در مقایسه با سایر ازدواج ها، نرخ باروری و تولد کمی بالاتر است و میزان سقط تفاوت بارزی ندارد. مرده زایی و مرگ نوزاد، از جمعیت عمومی بالاتر و شیوع نقایص حین تولد حدود ۳-۲ درصد بیشتر از نوزادان حاصل از ازدواج غیرفامیلی است. هرچند شاید این تفاوت درصدی، اندک باشد اما با احتساب آمار موالید سالانه، عدد قابل توجهی به دست می آید.

علت بالا بودن نقایص و اختلالات مادرزادی از این قرار است که زمانی که ژن مخصوص بیماری در پدران و اجداد مشترک زن و شوهر وجود داشته باشد و از یک طرف به مادر و از طرف دیگر به پدر منتقل شود و این ژن مخصوص هم از پدر و هم از مادر به کودک به ارث برسد، در نتیجه تجمع این ژن در فرزند، احتمال بروز و شدت آن بیماری بیشتر خواهد شد.

چرا ازدواج فامیلی خطرناک است؟

قطعا تا به حال درباره خطرات و مشکلات ازدواج فامیلی شنیده اید. آیا تا به حال فکر کرده اید که چرا بعضی از افراد، ازدواج های فامیلی را مشکل آفرین می دانند؟ همان گونه که اشاره شد، یکی از مشکلات رایج در ازدواج فامیلی، مشکلات مرتبط با ژنتیک است که در نتیجه آن، ممکن است کودکانی با انواع مشکلات و بیماری ها به دنیا بیایند. به طور کلی همیشه امکان به دنیا آمدن کودکانی با مشکلات ژنتیکی در دنیا و برای هر زوجی وجود دارد؛ اما این احتمال و اتفاق در زوج هایی که به صورت فامیلی با هم ازدواج می کنند، بسیار شایع تر است.

علم درباره مشکلات ازدواج فامیلی و خطرآفرین بودن آن، این طور بیان می کند که در ژن های هر فردی، ژن های مغلوب بیماری زا وجود دارند. این ژن ها برای بروز و ظهور، باید هم در زن و هم در مرد وجود داشته باشند تا عامل بیماری زا ایجاد شود. از آنجایی که در ازدواج های فامیلی خاستگاه های ژنتیکی زوج ها یکسان است، امکان بروز این بیماری ها بسیار زیاد است. به همین دلیل، برای جلوگیری از به دنیا آمدن نوزادانی با مشکلات ژنتیکی، ازدواج فامیلی در بسیاری از کشورها ممنوع اعلام شده است.

بیماری های ازدواج فامیلی

مشکلات ازدواج فامیلی در بیماری هایی بروز می کند که از طریق ژن های زوج ها، به کودک منتقل می شود. ریسک بیماری های ژنتیکی حاصل از ازدواج فامیلی و خویشاوندی، در حدود ۵ تا ۶ درصد است در حالی که این ریسک در افرادی با ازدواج های غیر فامیلی، ۲ تا ۳ درصد است. از جمله مهمترین بیماری هایی که در اثر ازدواج فامیلی برای کودکان رخ می دهد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

معلولیت

معلولیت یکی از مهمترین و شایع ترین مشکلات ازدواج فامیلی است که در فرزند متولد شده ایجاد می شود. معلولیت می تواند به صورت های گوناگون و با درجه بندی مختلفی رخ دهد. از معلولیت های بسیار شدید جسمی_حرکتی و ذهنی تا مشکلات مرتبط با شنوایی. بنابراین ازدواج فامیلی و معلولیت، همیشه یکی از دغدغه های مهم افرادی است که با نسبت های خویشاوندی با هم ازدواج می کنند.

تالاسمی

از دیگر بیماری های بسیار شایع با عامل ژنتیکی، بیماری تالاسمی است. این بیماری با هزینه های درمانی بالا در فرزندان حاصل از ازدواج های فامیلی بیشتر دیده می شود. در این بیماری، میزان هموگلوبین و گلبول های قرمز خوب از حالت طبیعی و نرمال بسیار کمتر است.

پی کی یو و فاویسم

بیماری های پی کیو و فاویسم را می توان از دیگر بیماری هایی دانست که ژنتیک در انتقال آن ها نقش بسیار موثری دارد. این بیماری ژنتیکی خونی، به دلیل کمبود یکی از آنزیم های گلبول قرمز بروز می کند.

بیماری های مرتبط با نقص ایمنی

کودکانی که حاصل ازدواج فامیلی و خویشاوندی هستند، بیش از دیگران به بیماری های نقص ایمنی مبتلا می شوند. کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن، زمینه را برای بروز بیماری های گوناگون در آن ها فراهم می کند.

سقط جنین

از مهمترین مشکلاتی که هم مادر و هم فرزند را در ازدواج های فامیلی تهدید می کند، سقط جنین و مرده زایی است. ممکن است اختلالات ژنتیکی، به حدی شدید باشند که جنین متولد نشود یا اگر هم به دنیا بیاید، مرده باشد. چنین مشکلاتی سلامت مادر را نیز تهدید می کنند. بر اساس آمار، از هر ۵۰۰ مورد حاملگی در ازدواج فامیلی، حدود ۵۰ مورد سقط جنین و ۲۲ مورد مرده زایی اتفاق می افتد.

بهترین نوع ازدواج فامیلی و خویشاوندی

بهترین نوع ازدواج فامیلی، ازدواجی است که زوجین با هم نسبت خونی نداشته باشند؛ یعنی فامیل بودن آن ها، سببی باشد و نه نسبی. بد نیست بدانید که نَسَب، به خویشاوندی گفته می شود که جدشان یکی باشد و نسبت خونی داشته باشند اما سَبَب، خویشاوندی است که در نتیجه سایر ازدواج ها حاصل می شود. مثلاً ازدواج دو غریبه با هم، باعث ایجاد فامیل سببی می شود، نه نسبی.

ازدواج بین اقوام فامیلی سببی، خطر ازدواج با فامیل نسبی را ندارد و همچون ازدواج دو غریبه است با این تفاوت که هر دو خانواده، به یمن ارتباط سببی که با هم دارند، شناخت کافی از هم دارند و راحت تر برای ازدواج تصمیم می گیرند. مثلاً دختر خانواده با پسر یکی از اقوام شوهر خاله و یا شوهر عمه یا برادر زن عمو، ازدواج کند. این شکل از ازدواج، بنا به شناختی که خانواده ها از هم دارند، می تواند بهترین ازدواج فامیلی باشد.

کسانی که باید قبل از ازدواج، آزمایش ژنتیک انجام دهند

افرادی که باید حتما قبل از ازدواج مشاوره و آزمایش ژنتیک را انجام بدهند، عبارتند از:

۱-افراد خویشاوند که قصد ازدواج دارند.
2-دختر خانم های زیر ۱۸ سال و بالای ۳۳ سال
3-آقا پسرهای بالای ۴۰ سال
4-دختر و پسری که اختلالات ژنتیکی مانند ضعیف بودن چشم دارند.
5-افرادی که قصد ازدواج دارند و بستگان درجه یک آنها از اختلالات ژنتیکی رنج می برند.
6-افرادی که مشاغل پرخطر دارند.
7-افرادی که قصد ازدواج دارند و در مناطق پرخطر زندگی می کنند.
8-افرادی که قصد ازدواج دارند و در آزمایشگاه ها، سونوگرافی ها و رادیولوژی ها کار می کنند.

آزمایشات ژنتیک قبل از ازدواج

این آزمایش ها برای شناسایی مشکلات بالقوه سلامتی که ممکن است بر باروری فرد تأثیر بگذارد و همچنین برای شناسایی برخی از بیماری ‌های ارثی طراحی شده اند. آزمایشات ژنتیکی اساساً از طریق تجزیه و تحلیل نمونه های خون و بافت های بدن انجام می شود. این نیز گامی است که برای سنجش خطر ابتلای فرزندان به یک بیماری انجام می شود؛ زیرا در صورت وجود روابط خونی یا نسب مشترک، فرزندان ممکن است یک آلل مغلوب را ارث ببرند. آزمایش ژنتیک ازدواج فامیلی می تواند بر روی یک نفر و یا همزمان برای هر دو فرد انجام شود. در جلسه مشاوره ژنتیک، با در نظر گرفتن همه جوانب، نوع تست مشخص خواهد شد.

مشاوره ازدواج

ما برای انجام هر کاری، از انتخاب رشته تحصیلی گرفته تا انتخاب شغل و سایر امور، نیاز به مشاوره و مشورت با یک متخصص را داریم تا انتخابمان را به درستی انجام دهیم و همه جوانب آن را بسنجیم. ازدواج نیز یکی از مهمترین تصمیم ها و اقداماتی است که هر کسی در زندگی خود آن با آن رو به رو می شود.

برای آن که این ازدواج به درستی، واقع بینانه و به شکل موفق انجام بگیرد، نیاز به یک مشاوره درست و اصولی از سوی متخصص داریم. مشاوره پیش از ازدواج می تواند تا حد زیادی نگاه هر دو فرد را به ازدواج تغییر دهد و آن ها را با واقعیاتی که نمی بینند مواجه کنند.

مشاوره ازدواج با حضور هر دو زوج و مشاور یا روانشناس‌ ازدواج انجام می گیرد. تصور اشتباه بسیاری از افراد از ازدواج فامیلی این است که مشاور ازدواج، آن ها را با فرد مورد نظرشان تایید یا رد می کند؛ در حالی که مشاور، فقط به زوج ها کمک می کند که واقعیات و شرایط را به خوبی ببینند و برای انتخاب درست تصمیم گیری کنند.

مزایای مشاوره ازدواج

هر ازدواجی برای آن که به موفقیت منتهی شود، نیازمند تصمیم گیری درست و واقع بینانه است. مهمترین مزایای مشاوره پیش از ازدواج که مشکلات ازدواج فامیلی را به شکل چشمگیری کاهش می دهد، موارد زیر هستند:

شناخت درست و کافی از یکدیگر

حتی زمانی که با فردی نسبت خویشاوندی کافی دارید، باز هم نمی توانید به طور کامل و را بشناسید. در ازدواج داشتن شناخت کافی هم نسبت به خود و هم نسبت به فرد مقابل بسیار اهمیت دارد. مشاوره ازدواج کمک می کند که زوج ها یک تصویر واقعی و درست را از خودشان و فرد مقابل به دست آورند که در تصمیم گیری به شکل موثری به آن ها کمک می کند.

روشن شدن انتظارات

دو فردی که تصمیم به ازدواج با هم دارند، باید انتظارات و خواسته های خود را به طور روشن به یکدیگر بگویند. در بسیاری از موارد، دو نفر از بیان این انتظارات شرم می کنند. این اتفاق یکی از مهمترین مشکلات ازدواج فامیلی است که به دلیل رابطه خویشاوندی، نادیده گرفته می شوند. مشاوره پیش از ازدواج به خوبی می تواند این انتظارات را برای هر دو طرف روشن کند.

سنجش و ارزیابی سلامت

یکی از معیارهای مهم در ازدواج (چه ازدواج غیرخویشاوندی و چه ازدواج فامیلی)، سنجش و ارزیابی سلامت روان هر دو فرد است. تست های مشاوره ازدواج مانند تست های اختلال های شخصیت و دیگر تست های روانشناسی، می تواند ارزیابی بسیار خوبی را از وضعیت سلامت هر دو فرد و تناسب آن ها برای ازدواج با یکدیگر در اختیارشان قرار دهد.

نتیجه گیری

هر ازدواجی، ریسک های مخصوص به خود را دارد. اگر از ازدواج فامیلی و بچه دار شدن هراس دارید، باید همواره این موضوع را به یاد داشته باشید که اساساً بارداری، ریسک زیادی دارد و در هیچ بارداری، هرگز به طور قطعی مشخص نیست که جنین با چه شرایطی متولد می شود؛ اما به هر حال تجربه و علم ثابت کرده که تولد کودک معلول در ازدواج های فامیلی، احتمال بیشتری دارد و حتی اگر یک بارداری در یک ازدواج فامیلی، بدون عیب و ایراد بوده باشد و فرزندی سالم متولد شده باشد، هرگز تضمین کننده این نیست که بارداری دوم در ازدواج فامیلی هم، بدون عیب ایراد باشد. اگرچه ریسک اختلال در بارداری (چه با ازدواج فامیلی و چه بدون آن)، وجود دارد اما این ریسک در ازدواج های غیرفامیلی کمتر است؛ لذا بهتر است که از پرخطرترین ازدواج فامیلی اجتناب کنید.

منابع اقتباس: خبرگزاری مهر؛ گهواره؛ افق سلامت