آداب روزه در سنت پیامبر اسلام (ص)

امام صادق (علیه السلام) مى فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) آن قدر پى درپى روزه مى گرفت که مى گفتند: دیگر افطار نمى کند. سپس آن قدر پشت سر هم افطار مى کردکه مى گفتند: دیگر روزه نمى گیرد. پس از آن یک روز در میان روزه مى گرفت.

سپس روزهاى دوشنبه و پنجشنبه از هر هفته را روزه مى گرفت. سرانجام سنّت بر آن جارى شد که آن حضرت در هر ماه سه روز: پنجشنبه اول ماه، و چهار شنبه وسط، وپنجشنبه آخر ماه را روزه مى گرفت. و آن حضرت مى فرمود: این روزه همه عمراست (اگر کسى چنین کند مثل آن است که تمام عمرش روزه باشد) .

امام صادق (علیه السلام) فرمود: پدرم مى فرمود: هیچ کس نزد خداوند مبغوض تر ازکسى نیست که وقتى به او نگویند: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) چنان و چنان مى کرد، او در جواب بگوید : خدا مرا به خواندن نماز و روزه بسیار عذاب نخواهد کرد (نماز و روزه حدمعینى ندارد و هر چه بیشتر بهتر!) . زیرا معنى این حرف این است که گویارسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) از انجام بیش از آن عاجز بود.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در آغاز بعثت آن قدر پى درپى روزه مى گرفت که مى گفتند دیگر افطار نمى کند. سپس آن قدر افطار مى کرد که مى گفتند دیگر روزه نمى گیرد.

آن گاه از این روش دست برداشت و یک روز در میان روزه مى گرفت که روزه حضرت داود (علیه السلام) باشد. سپس آن را ترک کرد و سه روز ایام البیض (سیزده و چهارده و پانزدهم هر ماه) را روزه مى گرفت. و سرانجام از آن هم صرف نظر کرد و سه روز را در دهه هاى ماه پخش کرد: پنجشنبه دهه اول، وچهارشنبه دهه دوم، و پنجشنبه دهه سوم. و تا زنده بود این روش را ادامه داد.

على (علیه السلام) فرمود: روزه گرفتن سه روز از هر ماه که پنجشنبه اول وچهارشنبه وسط و پنجشنبه آخر باشد و روزه ماه شعبان، وسوسه را از دل، و غم وغصه را از قلب آدمى مى زداید. . . ما اهل بیت پنجشنبه اول و آخر و چهارشنبه وسط هر ماه را روزه مى داریم .

عنبسه عابد گوید: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) رحلت فرمود در حالى که همیشه ماه شعبان و ماه رمضان و سه روز از هر ماه را روزه مى گرفت.

روزى رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) به یاران خود فرمود: کدام یک از شما تمام روزها را روزه مى دارید؟سلمان گفت: یا رسول اللّه، من. یکى از حاضران گفت: اى سلمان، اکثر روزها تو را دیده ام که غذا مى خورى!سلمان گفت: چنان نیست که توگمان کرده اى، من در هر ماه سه روز آن را روزه مى گیرم، و خدا فرموده: «هر که یک عمل خوبى انجام دهد ده برابر آن ثواب داده مى شود».

از طرفى هم روزه ماه شعبان را به ماه رمضان وصل مى کنم، و هر که چنین کند ثواب روزه تمام دهر رادارد. رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) به آن مرد فرمود : کجا دیگر با مثل لقمان حکیم برخوردخواهى کرد؟آنچه خواهى از او بپرس که تو را پاسخ خواهد داد.

سماعه گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: آیا رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) ماه شعبان را روزه مى گرفت؟فرمود: آرى، ولى تمام آن را روزه نبود. پرسیدم: چند روز از آن را افطار مى کرد؟فرمود: افطار مى کرد. این سؤال را سه بار تکرار کردم و آن حضرت بجز کلمه«افطار مى کرد»چیزى نمى فرمود، سپس سال بعد نیز همان سؤال را ازحضرت کردم و باز همان طور پاسخ فرمود.

امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) ماه شعبان و ماه رمضان را روزه مى گرفت و آن دو را به هم وصل مى کرد، ولى دیگران را از این کار نهى مى نمود، ومى فرمود: این دو ماه، ماه خداست و روزه آن کفاره گناهان قبل و بعد آنها خواهدبود.

مؤلف: شاید مراد از نهى این باشد که آن حضرت خوش نداشت مردم تمام ماه شعبان را روزه بگیرند، چنانکه در پاره اى از اخبار امر شده که میان روزه ماه شعبان وماه رمضان و لو به یک روز در اواسط آن افطار کنند.

انس بن مالک گوید: طعام رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) شربتى در افطار و شربتى درسحر بود، و بسا اتفاق مى افتاد که شبانه روز جز یک بار خوردنى نداشت. و خیلى ازاوقات این شربت شیر بود و گاهى غذاى آن حضرت نان خیس خورده بود.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) زمانى که رطب (خرماى تازه) وجود داشت اول چیزى که با آن افطار مى کرد رطب بود و در زمان تمر (خرماى خشک) با تمر افطار مى فرمود.

امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) وقتى روزه مى گرفت و براى افطاربه چیز شیرینى دست نمى یافت با آب افطار مى کرد.

و در بعض روایات وارد است: آن حضرت گاهى با کشمش افطارمى کرد.

شیخ مفید رحمه اللّه گوید: از آل محمّد علیهم السّلام روایت شده که سحرى خوردن مستحب است اگر چه با یک شربت آب باشد. و روایت شده که بهترین غذاى سحر«خرما»و«قاووت»است، زیرا رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در سحرها از آن میل مى کرد.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) بیشتر اوقات حلیم مى خورد و گاهى نیز آن را غذاى سحر قرار مى داد.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) چون ماه رمضان فرا مى رسید تمامى اسیران را آزادمى کرد، و به هر سائلى چیزى مى داد.

على (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) دهه آخر ماه مبارک رمضان بستر خودرا جمع مى کرد و کمر همّت براى عبادت محکم مى بست. و در شب بیست و سوم اهل بیت خود را بیدار نگه مى داشت و به صورت هر کدام که خواب بر او غلبه مى کرد آب مى پاشید تا خواب از چشمش برود.

همچنین حضرت فاطمه (علیها السّلام) هیچ یک از اهل خانه خود را نمى گذاشت که در آن شب بخوابند و براى اینکه خوابشان نبرد غذاى کمترى به آنان مى داد و از روز، خود را براى شب زنده دارى آماده مى کرد، و مى فرمود: محروم است کسى که از خیر این شب بى بهره ماند.

على (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) روز عید فطر هنگامى که مى خواست براى نماز عید به سوى مصلّى بیرون رود قبلا با چند دانه خرما یا کشمش افطارمى نمود .

شیخ صدوق رحمه اللّه گوید: سنّت آن است که آدمى در عید قربان بعد از نماز، و در عید فطر قبل از نماز چیزى بخورد.

ملحقات

از برخى زنان پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) روایت شده که آن حضرت روز نهم ماه ذى حجه و سه روز از هر ماه (پنجشنبه اول ماه و چهار شنبه وسط و پنجشنبه آخرماه) را روزه مى گرفت.

چون ماه مبارک رمضان فرا مى رسید رنگ رخسار رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) تغییر مى کرد و نماز خواندنش زیاد مى شد، و در دعا و درخواست از خداوند بسیارزارى و تضرع مى کرد و از خدا ترسان بود.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) هرگاه از امرى غمگین مى شد، با نماز خواندن و روزه گرفتن بر دفع آن غم یارى مى جست.

على (علیه السلام) فرمود: چون ماه شعبان فرا مى رسید، رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) در اول آن، سه روز، و در وسط آن سه روز، و در آخر آن سه روز روزه مى گرفت، و دو روزبه ماه مبارک رمضان مانده روزه نمى گرفت، سپس ماه رمضان را روزه مى داشت.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) چون مى خواست افطار کند باحلوا آغاز مى کرد، و اگر حلوا نبود با یک حبّه قند یا خرما افطار مى فرمود، و اگرهیچ کدام نبود با آب نیم گرم افطار مى نمود.

جابر گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) با دو چیز سیاه افطارمى کرد. پرسیدم: دو چیز سیاه چیست؟فرمود: یکى خرماى خشک و آب، ودیگرى خرماى تازه و آب.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) با خرما افطار مى کرد، و هرگاه شکر مى یافت با آن افطار مى نمود.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: چون دهه آخر ماه مبارک رمضان مى رسید، رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) کمر همّت مى بست و از نزدیکى کردن با زنانش احتراز مى کرد وشب زنده دارى مى نمود و خود را براى عبادت فارغ مى ساخت.

به روایت دیگر: خود به عبادت مى کوشید و خانواده اش را نیز به کوشش وامى داشت و آنان را از خواب بیدار مى کرد.

 شیخ طوسى رحمه اللّه گوید: آنچه از سنّت رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) ثابت شده این است که آن حضرت خود متصدى رؤیت هلال ماه مبارک رمضان مى شد و در جستجوى آن برمى آمد .

على (علیه السلام) فرمود: جدا کردن زکات فطره پیش از[نماز]فطر از سنّت است.

شیخ صدوق رحمه اللّه گوید: گفتن تکبیر [هاى مخصوص ] پس از ده نماز، ازشب عید فطر بعد از نماز مغرب و عشا تا بعد از نماز عصر روز دوم شوال، و پس ازده نماز، از روز عید قربان پس از نماز ظهر و عصر تا بعد از نماز صبح روز دوازدهم ذى حجّه [براى کسانى که در مکه نیستند] از سنّت است.

سعید نقّاش گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: آگاه باش که در عیدفطر تکبیر گفتن از سنّت است. گفتم: چه زمانى باید گفت؟فرمود: بعد از نماز مغرب و عشاء شب عید فطر و بعد از نماز صبح عید و بعد از نماز عید فطر، سپس تکبیرات را قطع کند.

على (علیه السلام) فرمود: تعجیل در افطار روزه و تأخیر در خوردن حرى وخواندن نماز مغرب پیش از افطار سنّت است. . .

امام صادق (علیه السلام) مى فرمود: سنّت بر این است که زکات فطره یک صاع (که تقریبا سه کیلوگرم است از یک جنس، مثلا) از خرما یا کشمش و یا جو داده شود.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) فرمود: خداى متعال شش خصلت را براى من نپسندیدو من نیز آنها را براى جانشینان خود و پیروان آنان نمى پسندم، که از جمله آنها: روزه، بازى کردن با زن (یا بد زبانى) در حال روزه است.

مردى به امام رضا (علیه السلام) در روز عید فطر عرض کرد: من امروز با خرما وبا خاک قبر (تربت امام حسین (علیه السلام)) افطار کردم. آن حضرت فرمود: سنّت و برکت رابا هم جمع کرده اى.

رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) با جرعه اى آب، یا کمى شیر و یا چند دانه خرما افطارمى کرد .

منبع: سنن النبى، علامه سید محمدحسین طباطبائى