اقتصاد خانواده

نفقه زن، بر شوهر واجب است یعنى قانونا و شرعا مرد موظف است، کلیه مخارج خانواده را از قبیل خوراک و پوشاک و مسکن و حتى پول دکتر و دوا را تامین کند و در صورت امتناع یا کوتاهى، شرعا و قانونا مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.

زن و بچه، نیست و ندارم سرشان نمى‌شود، به هر حال می‌خواهند و خواسته‌هایشان حد و انتها ندارد. حس رقابت و چشم و همچشمى در آنان بسیار قوى است. بدین جهت مرد نمى‌تواند و صلاح هم نیست که بدون قید و شرط، مطیع خواسته‌هایشان باشد.

مرد خردمند و با تدبیر حساب خرج و دخل خانواده را به طور دقیق می‌کند. اشیاء و لوازم زندگى را به نسبت لزوم و احتیاج درجه‌بندى می‌کند.
حوائج ضرورى زندگى مانند خوراک و پوشاک را بر سایر چیزها مقدم می‌دارد. مقدارى از درآمدش را براى حوادث روزگار از قبیل بیمارى و بیکارى و کسادى کنار می‌گذارد.

مقدارى از آن را براى اجاره یا خرید خانه ذخیره می‌کند. به فکر پول آب و برق و تلفن و مالیات و شهریه بچه‌ها نیز هست. اسباب و اثاث ضرورى زندگى را نیز در نظر می‌گیرد. آنگاه درآمدش را با رعایت الاهم فالاهم بر آنها تقسیم می‌کند. از اسراف و تبذیر خوددارى می‌کند.
سعى می‌کند پایش را از گلیم خویش درازتر نکند. هر خانواده‌اى که دخل و خرجشان حساب داشته باشد. و با عقل و تدبیر و رعایت اقتصاد خرج کنند نه تنها دچار قرض و ورشکست نخواهند شد بلکه به زودى زندگى آبرومند و نسبتا خوبى پیدا خواهند کرد.

خداوند کریم اقتصاد و میانه‌روى را از علائم ایمان شمرده در قرآن مجید مى‌فرماید: کسانى که چون خرج کنند اسراف نکنند و بخل نورزند و میان این دو معتدل باشند (۱).

امام صادق (علیه السلام) فرمود: من براى کسى که اقتصاد را رعایت کندضامن مى‌شوم که فقیر نشود (۲). امام صادق (علیه السلام) فرمود: چهار دسته مردم دعایشان به هدف اجابت نخواهد رسید. یکى از آنها کسى است که مالش را بیهوده تلف کند آنگاه بگوید:خدایا روزى مرا برسان. پس خدا میفرماید: مگر به تو دستور ندادم که اقتصاد را رعایت کنى؟ (۳) عبد الله بن ابان می‌گوید: از موسى بن جعفر (علیه السلام) راجع به انفاق برخانواده سؤال کردم. فرمود: اسراف و تنگ گیرى هر دو مکروه هستند. میانه روى را نباید از دست داد (۴).

مرد خردمند و عاقبت اندیش حتى القوه از قرض و نسیه خوددارى می‌کند. و براى مصارف غیر ضرورى خودش را به وام نمى‌اندازد. اقتصادى که بر پایه وامهاى بانکها و سایر مؤسسات استوار باشد شرعا وعقلا پسندیده نیست.

خرید اشیاء قسطى گر چه ممکن است ظاهر زندگى را زیبا گردانداما خوشى و آسایش را از خانواده سلب می‌کند. خانه قسطى،فرش قسطى،یخچال قسطى،بخارى قسطى،اتومبیل قسطى،تلفن قسطى،تلویزیون قسطى،ووووو این هم شد زندگى؟!آخر چه لزومى دارد که انسان اشیاءغیر ضرورى را به قیمتهاى گزاف بخرد و مقدارى از درآمدش را به صندوق بانکها و سایر مؤسسات بریزد؟آیا بهتر و عقلایى تر نیست که قدرى صبر کند تا اوضاع اقتصادیش بهتر شود و همان اجناس را با قیمت ارزانتر به طور نقد خریدارى کند؟

درست است که پول پیدا کردن خیلى در زندگى انسان تاثیر دارد لیکن علم معاش و راه خرج کردن خیلى از آن مهمتر میباشد. بسیارندخانواده هایى که با وجود درآمد خوب همیشه گرفتار و مقروضند و به اصطلاح همیشه هشتشان گرو نهشان مى‌باشد. بر عکس،بسیارى ازخانواده‌ها با اینکه درآمد فوق العاده‌اى ندارند اما وضعشان از هر جهت خوب و آبرومند است و در کمال رفاه و آسایش زندگى می‌کنند. تفاوت این دو دسته در تدبیر زندگى و علم معاش مى‌باشد.

بنابراین صلاح خانواده در اینست که مرد با عقل و احتیاط شخصا امور اقتصادى منزل را بر عهده بگیرد و اگر خرید و فروش دست دیگرى است به کار او نظارت داشته باشد.

در خاتمه تذکر این مطلب لازم است که گر چه رعایت اقتصاد کارى خوب و به صلاح خانواده است لیکن سختگیرى هم خوب نیست. اگروضع مالى مرد خوب است باید در مخارج اهل و عیالش توسعه بدهد. به مقدار توانائى خویش لباس و خوراک خوب و منزل راحت برایش تهیه کند.
مال و ثروت براى خرج کردن و تامین مخارج زندگى است نه براى جمع کردن و باقى گذاشتن.

باید آثار و علائم مال و ثروت در زندگى انسان و خوراک و پوشاک خانواده اش نمایان باشد. آخر چه فائده‌اى دارد که مرد شبانه روز زحمت بکشد و به خودش و خانواده اش سختى بدهد واموالى را روى هم بگذارد و از این دنیا برود؟!مادامیکه زنده است زن و فرزندش آرزوى یک لباس زیبا و یک خوراک خوب داشته باشند و ازکمبود مواد غذایى همیشه بیمار و رنجور باشند لیکن بعد از مرگش درتقسیم اموال به سر و کله یکدیگر بزنند؟!

اگر خدا به انسان نعمت داده بایدبه همان نسبت در مخارج خانواده اش توسعه بدهد. غذا و لباس خوب برایشان تهیه کند. به مقدار توانایى خویش در هر فصلى میوه هاى آن فصل را در اختیارشان بگذارد.

پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: از ما نیست کسى که از جهت مال وثروت در وسعت باشد لیکن بر اهل و عیالش سخت بگیرد (۵).

موسى بن جعفر (علیه السلام) فرمود: عیال مرد اسیران او هستند. پس هر کس خدا به او نعمتى داده باید در مخارج اسیرانش توسعه بدهد و الاممکن است نعمتهایش گرفته شود (۶).

امام رضا (علیه السلام) فرمود: سزاوار است مرد در مخارج اهل و عیالش توسعه دهد تا منتظر مرگش نباشند (۷).
امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمود: هر جمعه براى اهل و عیالتان میوه تهیه کنید تا به فرا رسیدن جمعه خوشنود گردند (۸).

پی‌نوشت‌ها

۱-فرقان آیه ۶۷
۲-وسائل ج ۱۵ ص ۲۵۸
۳-وسائل ج ۱۵ ص ۲۶۱
۴-وسائل ج ۱۵ ص ۲۶۱
۵-مستدرک ج ۲ ص ۶۴۳
۶-بحار ج ۱۰۴ ص ۶۹
۷-وسائل ج ۱۵ ص ۲۴۹
۸-بحار ج ۱۰۴ ص ۷۳

منبع: امینی، ابراهیم؛ (۱۳۶۷)، آئین همسرداری یا اخلاق خانواده، تهران: اسلامی، چاپ پانزدهم.