نظام الدین محمود قَمرى اصفهانى

اشاره:

نظام الدین محمود قَمرى اصفهانى (متوفاى ۵۹۹ یا ۶۱۴ ه.  . ق) از سخنوران توانا و گمنام زبان فارسى است که در شعر غالباً (نظام) و گاهى (محمود) تخلص مى کرده است. قَمرى اصفهانى در روزگار اتابکان فارس (۵۴۳.۶۶۳ه.  . ق) مى زیسته و بعضى از آنان را ستوده است. آثار وى بر شیوه سبک خراسانى استوار است و دیوان فعلى اش بالغ بر دو هزار بیت دارد۱ و ارادت قلبى او به ساحت مقدس اهل بیت عصمت(علیهم السلام) در آثارش موج مى زند.

چو فروغ صبح پیرى، بدمید گرد رخسار *** نفَسى ز خَمر غفلت نشوى هنوز بیدار

حسدست و حرص و شهوت سبب زبونى مرد  *** غضب ست و کبر و کینه، سبب جفا و آزار

اگرت نجات باید، به پناه مصطفى شو *** وگرت حیات باید به حریم کعبه روى آر۲

*     *     *

گفت شخصى که: این قصیده نغز *** مدحتِ کیست پر صفا گشته

گفتمش: مدح سرفراز عراق *** آن ز جان، خاک مصطفى گشته

آن محمّد به نام و، همچو علىّ *** هیچ گِرد مُحال ناگشته۳!

*     *     *

رام اشارات توست، چرخِ بدین توسنى۴ *** مادح دیدار توست مهرِ بدین انورى

شمّه اى از خُلق تو گر به چمن بگذرد *** تر شود از آب شرم روى گل آذرى

حیدر و حاتم تویى، زان که گه رزم و بزم *** با کرم حاتمى، با هنر حیدرى

گر ز سلیمان به غصب، مُهر جدا کرد دیو *** ملک سلیمان بود بابت دیو و پرى

سوى سلیمان بگیر، غصب شیاطین بِهل  *** لایق دیوان بود خاتم پیغمبرى۵

*     *     *

محمّدْ سیرتى کاندر مدیحش *** ز طبع من خورد تشویر۶ حسّان۷

به نزد راى او خورشید، تیره *** به جَنب فکرت او عقل، نادان۸

*     *     *

تو مصطفى شکوهى و، نشگِفْت اگر شود  *** چاکر به فرّ مدح تو، حسّان روزگار

یارى ز بخت نیست، وگرنه ببُردَمى  *** گوى هنر ز جمله اقران روزگار۹

به طورى که ملاحظه کردید این شاعر مدیحه سرا مدیحه مستقلّى در ستایش رسول گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نداشت، بلکه گاهى به هنگام مدیحت ممدوحان خود به مناسبت از آن حضرت یاد کرده ولى مزیتى که این گونه آثار او نسبت به همگنان دارد، پرهیز از مبالغه هاى نامتعارف و اغراق هاى غیر منطقى است هر چند این آثار مناقبى نیز گاهى از این آسیب ها در امان نمانده و مقوله هاى ناخوشایندى در آنها راه یافته است.

*     *     *

پی نوشت:

۱ . دیوان نظام الدین محمود قمرى اصفهانى، به اهتمام تقى بینش، مشهد، انتشارات باران، ۱۳۶۳، ص ۹ تا ۱۲٫

۲ . همان، ص ۳۵ و ۳۷٫

۳ . همان، ص ۸۲٫

۴ . توسنى: بى قرارى و ناآرامى.

۵ . دیوان قمر اصفهانى، ص ۹۰ و ۹۱٫

۶ . تَشویر:

۷ . حَسّان: حسّان بن ثابت از شعراى پرآوازه عرب در صدر اسلام.

۸ . دیوان قمر اصفهانى، ص ۱۱۷٫

۹ . همان، ص ۵۴٫ براى آگاهى بیشتر از شرح احوال و آثار قمر اصفهانى به این منابع مراجعه کنید: مقدمه دیوان قمرى اصفهانى; ریاض الشعراى واله داغستانى; صحف ابراهیم; مجمع الفصحاى هدایت طبرستانى.