اختلال های رفتاری روانی در نوجوانان

دوره نوجوانی و جوانی، از آن جهت یکی از بحرانی ترین دوران زندگی به شمار می‌رود که فرد در حال عبور از مرز کودکی به مرحله ی نوینی است که عمیق ترین تغییرات شخصیتی و فیزیولوزیکی را به همراه دارد و هواره برای سازگاری با موقعیت های جدید تلاش می‌کند. مشکلات این دوره، مورد توجه بسیاری از متخصصان قرار گرفته و خوشبختانه این دیدگاه ها هر یک، مکمل دیگری است. مهمترین اقدام در جهت حل مشکلات نوجوانان و جوانان، “تشخیص” آن است.

نکات قابل توجه والدین و مربیان در تشخیص نوع رفتار

والدین و مربیان، اغلب رفتاری از نوجوانان را که مخل نظم و کارآیی در خانه و مدرسه است، مشکل رفتاری توصیف می‌کنند؛ در صورتی که کاملاً غیر منصفانه است که آن‌ها را مشکلات رفتاری بدانند و دانش آموز را با رفتاری مشابه آن، تنبیه نمایند.

غالباً رفتار دشوار برای سنین پایین‌تر، کاملاً هنجار است و بیشتر اوقات، نوجوانان، تنها به این دلیل به رفتارهای ناپخته دست می‌زنند که یاد نگرفته‌اند نیازهای خویش را با شیوه های درست برآورده کنند.

باید توجه داشت که شکل های مختلفی از رفتار که برای سنی خاص رخ می‌دهد، هنجار است و نباید برای سن های بالاتر تحمل شود و حتی گاهی باید اصلاح هم بشود زیرا رفتارهای فرد، کم کم باید بعد اجتماعی و جامعه پسند به خود بگیرد.

هیچ یک از رفتارهای نادرست نوجوان را نباید به صرف آن که از نوع مشکلات سنی اوست و از بین خواهد رفت، کم اهمیت و نادیده گرفت چرا که احتمال بقای هر نوع رفتاری وجود دارد. از طرفی، اگر این گونه رفتارها نادیده گرفته شود، نوجوان گمان می‌کند رفتارش پسندیده است و به آن ادامه خواهد داد.

در قضاوت رفتاری کودکان و نوجوانان، باید به انگیزه ها توجه داشته باشید زیرا ممکن است فرد، کار ضعیف را با انگیزه ی جلب توجه، جلب محبت و تأیید اجتماعی گروه هم سن خود انجام دهد.

نشانه های وجود مشکل در نوجوانان

با توجه به نشانه ها و علائم خاص بیماری ها میتوان اقدام به ریشه یابی و حل مشکلات رفتاری نمود. بسیاری از مشکلات، پیش نیاز بیماری ها و اختلال های آدمی به شمار می‌روند. مربیان و والدین عزیز باید با دقت و ظرافتی خاص، رفتار نوجوانان را زیر نظر داشته و کوچکترین تغییر به وجود آمده در رفتار طبیعی آنان را مورد بررسی قرار دهند تا بتوانند در کمترین زمان، مشکل موجود را ریشه یابی و مرتفع نمایند.

بدیهی است دور ماندن از نوجوان و حیات طبیعی او می‌تواند خطراتی را برای فرد و جامعه به همراه داشته و عدم رفع یک مشکل کوچک، به ایجاد یک معضل بزرگ منجر شود.

واکنش های زیر می‌تواند نشان دهنده ی یکی از اختلال های روانی باشد:

ادامه عادت های کودکی

در هر مرحله از زندگی، عادت ها و رفتارهایی وجود دارد که مخصوص همان زمان است و پس از طی آن زمان، باید آن عادت ها و رفتارها هم از بین برود و یا شکل تکاملی خود را پیدا کند. ادامه ی عادت های کودکی در سنین بالاتر، مانند جویدن ناخن، مکیدن شست، شب ادراری و… نشانه ی وجود مشکلاتی است.

واکنش های علامتی

راه رفتن در خواب (خواب گردی)، پرخوابی یا کم خوابی، بی نظمی در خواب، وجود کابوس و تیک که این واکنش ها به طور معمول از دوران کودکی و نوجوانی شروع می‌شود.

اختلال های عملکردی

تنبلی، تقلب، دزدی، دروغ گویی، آزاررسانی، تخریب، صدمه رساندن به اشیاء و اشخاص، توهین به همسالان، غیبت های مکرر و طولانی از منزل یا مدرسه، رفتارهای ضد اجتماعی، پرخاش گری، خطاهای جنسی و اعتیاد

اختلال های عاطفی

واکنش های اضطرابی همراه با ترس های بی مورد، کابوس ها شبانه و افراط در ابراز علاقه یا تنفر، ترس و خشم، حساسیت فراوان، علائم افسردگی و نیز خجالت بیش از حد.

اختلال های ارتباطی

انزواطلبی، وابستگی، ناتوانی در برقراری روابط و انجام فعالیت های درون گروهی، ناتوانی در سازگاری با موقعیت جدید، پرهیز از روابط چهره به چهره و…

اختلال ها خاص یادگیری

عقب افتادگی درسی، عدم یادگیری مهار ها، همچنین عدم رشد قدرت های تکلمی، تصوری، تخیلی و…

اختلال های تغذیه ای

این گونه اختلال ها اگر منشأ عضوی نداشته باشند، غالباً از وجود اختلال های دیگر خبر می‌دهند مانند بی اشتهایی، پرخوری، سیری ناپذیری و…

رفتارهای هنجار و ناهنجار

به قانون یکسان و معیار معینی که با توجه به شراط مخصوص زمانی و مکانی، کیفیت رفتار انسان را معین می‌کند و به آن نظم می‌بخشد، “هنجار” گفته می‌شود. هنجار تعیین می‌کند که انسان چه بگوید و از گفتن چه چیزهایی اجتناب نماید، چگونه بیندیشد و رفتار کند، چه اعمالی را انجام دهد و از انجام چه اعمالی اجتناب کند؛ به همین دلیل هر کس سعی می‌کند رفتر خود را با “هنجارهای اجتماعی” سازگر نماید تا جامعه او را به عضویت بپذیرد.

مردم به طور معمول، کسی را “غیر عادی” می‌دانند که رفتار، تفکر و عواطف عجیب و غیرمعمولی و تفاوت های محسوسی با دیگران داشته باشد. در میان متخصصان نیز تعریف مشخص و محدودی برای اختلال رفتاری وجود ندارد اما از آن جا که بیشتر تعریف ها در مورد کج روی ها و رفتارهای غیر عادی، روی کلمه ی “رفتار” تأکید دارد، اختلال رفتاری را با هنجارهای موجود و مربوط به آن می‌سنجند.

رفتار غیر عادی کودک، ممکن است ذهنی یا عینی (شدید یا خفیف) باشد و به صورت اختلال در رفتارهای شناختی یا کنش های عاطفی ظاهر گردد و یا ناهنجاری هایی در سیستم ادراکی، انگیزش، حسی و حرکتی، کلامی و روابط بین فردی و اجتماعی را شامل شود.

عوامل ارثی، اجتماعی، فرهنگی، عقلی و عاطفی، هر یک به تنهخایی و یا در ارتباط با یکدیگر می‌توانند سبب بروز رفتارهای غیر عادی گردند، در نتیجه این رفتارها، بیشتر وقت ها به آسانی قابل تشخیص نیستند و باید با آگاهی و شناخت دقیق‌تر، به نشانه ها که در حقیقت همان رفتارها هستند، نگریست تا بتوان قدرت تمیز رفتر عادی از غیر عادی را به دست آورد و آن را مبنای قضاوت خویش قرار داد.

نشانه های رفتار ناهنجار

نشانه های ذهنی

از طریق بیمار گزارش می‌شود و منعکس کننده ی ناراحتی و پریشانی شخصی اوست. برای نمونه اضطراب، افسردگی و احساس حقارت و بی ارزشی درباره ی خود را به دکتر یا مشاور اعلام می‌نماید.

نشانه های عینی

به وسیله ی متخصصان بالینی مشاهده می‌شود و علائم بارز و اشکار ناسازگاری می‌باشد. رفتارهای عجیب و غریب،تندخویی، عصبانیت، شب ادراری و… مثال هایی از نشانه های عینی هستند.

چگونگی تشخیص و راه کارهای رفع اختلال های روانی

با شناخت عوامل مؤثر در پیدایش بیماری های روانی و رعایت بهداشت روانی می‌توان از بروز برخی ناهنجاری ها جلوگیری کرد. اگر والدین و مربیان بتوانند با آگاهی و شناخت خود، مشکلات نوجوانان را حل نمایند، زندگی مفید و سازگاری را برای آنان به ارمغان خواهند آورد. در چنین شرایطی، مشکلات آموزشی کاهش یافته و با افزایش قدرت یادگیری، تفکر و سازگاری در نوجو.انان، رشد نموده و از کج‌روی های آنان کاسته خواهد شد.

رعایت بهداشت، به تندرستی و شادابی کامل جسم و روح می‌انجامد. مهمترین وظیفه ی هر فردی، “پیشگیری” است. فرد همان طور که از ورود عوامل بیماری زا به بدنش جلوگیری میکند، باید برای سلامت روح و روان خود نیز اقداماتی انجام دهد تا از نابسامانی های روحی اش کاسته شود.

پیشرفت تکنولوژی، تحولات سریع و دائم آن، موجب تشویش، اضطراب و احساس عدم رضایت در نوجوان شده و در بسیاری افراد، منجر به کشمکش و فشار روانی می‌گردد. وقتی اضطراب و نگرانی از حد معینی فراتر رود و دوام یابد، ممکن است نظم بدن را بر هم بزند و به بیماری های جسمی و ضایعه ی بدنی تبدیل شود. از این رو می‌توان گفت بسیاری از بیماری های جسمی انسان، منشأ روانی دارد.

عارضه روانی، به سادگی قابل روئیت نیست. برای رسیدن به حقیقت مشکل روانی در یک نوجوان، باید از روش های علمی کمک گرفت. بنابراین نمی‌توان به سادگی، حالت های روانی یک نوجوان را تشریح نمود و نسخه ای را در اختیار او گذاشت.

منبع: نشریه شادکامی؛ شماره ۷۵؛ فریده سوداگری