احسان به پدر و مادر سرآمد همه نیکی‌ها

انسان می‌بایست به عنوان جانشین خداوند رفتاری مبتنی بر احسان را در پیش گیرد تا خلافت الهی خویش را بنمایاند.

احسان و نیکوکاری حوزه‌ای خاص را دربرنمی‌گیرد بلکه همه حوزه‌های زندگی از عواطف، گفتار و رفتار را شامل می‌شود. قرآن نیکی را نسبت به برخی از افراد جامعه که توجه بیشتری را می‌طلبند مورد تأکید قرار داده است. از جمله کسانی که احسان در حق آنان مورد تأکید و ترغیب قرار گرفته، احسان و نیکی به والدین است. در قرآن بیش از ده بار و به طور معمول پس از توحید و اعتقاد به وحدانیت خداوند از مردم خواسته شده که در حق پدر و مادر احسان کنند.

در بینش و نگرش قرآنی نقش پدر و مادر در زندگی هر کسی در حد ایمان به وحدانیت خداوند است. کسی که به خدا ایمان دارد می‌بایست به احسان به پدر و مادر بیندیشد و در این راه کوتاهی نکند. قراردادن احسان به والدین در کنار توحید به معنای آن است که در بینش قرآنی نمی‌توان از ایمان و توحید به خدا سخن گفت در حالی که در حق پدر و مادر نیکی نکرد.

ملازمه یکتاپرستی و احسان به پدر و مادر

پدر و مادر در طول توحید قرار دارند و پس از خداوند تنها کسانی که می‌بایست مورد توجه و اهتمام قرار گیرند ایشان هستند. کسی که به گمان خویش به خداوند و توحید باور دارد ولی از احسان به پدر و مادر خودداری می‌ورزد نمی‌تواند مدعی توحید واقعی باشد؛ زیرا هر بینش و نگرشی می‌بایست در رفتار و برخوردهای انسانی بروز کند. کسی که در حق پدر و مادر نیکی نمی‌کند باید در ایمان و توحید خود تردید کند؛ زیرا قرآن میان توحید شخص و احسان به پدر و مادر نوعی ملازمه قرار داده است.

بنابراین باورمندان به توحید در حوزه‌های عاطفی و گفتاری و رفتاری باید در حق پدر و مادر احسان کنند و نیکوکاری در حق ایشان را اصل نخست و بدیهی برشمارند. (بقره آیه ۳۸ و نیز نساء آیه ۶۳ و نیز انعام آیه ۱۱۵ و آیات دیگری که توحید و احسان به والدین را در کنار یک دیگر مطرح می‌سازد.)

خداوند با تأکید بر احسان به پدر و مادر می‌کوشد تا جایگاه ویژه‌ای برای آنان پدید آورد و حق ایشان را به درستی بشناساند. گفتار نرم و نیکو و سنجیده و در نهایت فروتنی و از سر مهر و محبت و شفقت از نمونه‌های مصداقی احسان است که خداوند به آن اشاره می‌کند. کمک مالی و تأمین نفقه و هزینه‌های ایشان نیز بخشی دیگر از مصادیق احسان شمرده شده است. شکرگزارى در برابر پدر و مادر در قرآن مجید در ردیف شکرگزارى در برابر نعمت‌هاى خدا قرار داده شده است.

باید دانست که خودداری از برخوردهای اهانت آمیز و یا دستور به بازداری مردم از این گونه رفتارها در حکم احکام عادی شمرده می‌شود؛ زیرا هر کسی از این حق برخوردار است که مورد اهانت و تعرض و تعریض قرار نگیرد و تفاوتی میان پدر و مادر و دیگران در این بخش نیست. پس اگر خداوند به مردم فرمان می‌دهد که نسبت به پدر و مادر اهانت نورزید و یا اف به کار نبرید به معنای این است که این، حکم عادی و پیش پاافتاده‌ای است که می‌بایست در حق همگان انجام شود.

افرادی که در یک محیط با هم دیگر به سر می‌برند پس از مدتی با یک دیگر الفت گرفته و رفتارهای ایشان از حالت ادب اجتماعی بیرون می‌رود و به جهت اختلاف در برخی از سلیقه‌ها و مسائل ممکن است متعرض هم شوند. این گونه است که از کسانی که با هم زندگی می‌کنند خواسته شده است همواره ادب را رعایت کنند.

درباره پدر و مادر انسان باید فراتر از ادب اجتماعی عمل کند و در حق ایشان احسان روا دارد. به ویژه زمانی که با آنان در یک جا به سر می‌برد و یا آنان در سن پیری قرار می‌گیرند. این زمان پدر و مادر به جهت کاهش توان رفتار اعتدالی و عدم کنترل رفتار و حرکات ممکن است عصبانی شوند از این رو می‌بایست شخص با توجه به این وضعیت پیش آمده در حق پدر و مادر احسان بیشتری به عمل آورد.

قرآن با آوردن واژه رحم و رحمت، می‌کوشد تا عواطف مردمان را نسبت به پدر و مادر تقویت کند. آنان که در سن پیری و کهولت از ناتوانی جسمی و حتی بیانی و اندیشه‌ای رنج می‌برند نیاز به چیزی دارند که در اصطلاح رحمت نامیده می‌شود. شخص می‌بایست نسبت به پدر و مادر رحم بورزد و عواطف خویش را نسبت به آنان بروز دهد و با رحمت با آنان برخورد کند. (نگاه کنید: اسراء آیه ۳۲ و ۴۲ و نیز نساء آیه ۶۳)

قرآن با یادآوری رنجی که مادر در هنگام بارداری و شیرخوارگی و کودکی فرزند می‌برد از او می‌خواهد که در حق ایشان احسان و رحمت را مراعات کند. آیه ۵۱ سوره احقاف در حقیقت با بیان این رنج‌ها و سختی‌ها سفارش بیشتری را نسبت به مادر به عمل می‌آورد. در حقیقت با بیان این مسایل می‌کوشد تا انسان را تشویق کند که در حق مادر محبت و احسان بیشتری بنماید؛ به ویژه که مادر از نظر عاطفی از حساسیت بیشتری برخوردار است و واکنش‌های وی بر اساس آن شکل می‌گیرد.

فرزند نمی‌بایست در برابر احسان خویش به پدر و مادر، منتظر پاداشی باشد و اگر آنان حتی با وی خشونت و تندی نمودند از آنان برنجد.

منبع: نورپورتال(به صورت خلاصه)؛ کریم باقرزاده؛ گروه دین و اندیشه؛ مهدی سیف جمالی