تفاوت بین توسّل شیعیان به ائمه و اهل بیت (علیهم السّلام) با توسّل زرتشتیان به نور و آتش

اشاره:

توسل به این معنا است که موجود گرانمایه‌ای جهت نیل به مقام قرب الهی بین خود و خدا وسیله قرار داده شود. ابن منظور در لسان العرب می‌گوید: با فلان موجود به وی متوسّل شد، یعنی: به وسیله احترام و مقام آنچه نظر او را جلب می‌کند به وی نزدیک گردید[۱]. و از نظر شیعه هم توسّل به معنای این ‌است که یک فرد شیعه برای تقرب به خداوند از وسیله‌ای استفاده کند که آن وسیله نزد خداوند دارای ارج ومقام باشد تا خداوند بخاطر آن دعا و حاجت بنده را قبول کند و بنده به مطلوبش برسد[۲].  دراین نوشته تفاوت توسل در مذهب شیعه با توسل زرتشتیان در برابر آتش  بیان گردیده است.

در قرآن کریم می‌خوانیم : ای مؤمنان، پرهیزکار باشید و به سوی خدای بزرگ، وسیله فراهم سازید و در راه او مبارزه کنید، باشد که رستگار گردید[۳].

توسّل را می توان به سه قسم تقسیم کرد:

۱. توسّل به اعمال صالح: مفسرین در ذیل آیه «وَ ابتغوا الیه الوسیل‍‍ه» از قتاده نقل می‌کنند که او گفت: با اطاعت خدا و عملی که مورد خوشنودی خدا باشد به او نزدیک بشوید[۴].

۲. توسّل به دعای بندگان شایسته: چنانچه فرزندان یعقوب به یعقوب گفتند: ای پدر، از خدای بزرگ بخشش گناهان ما را بخواه که ما در اشتباه به سر می‌بردیم. یعقوب گفت: به زودی از پروردگار خود، برای شما طلب بخشش می‌نمایم که او بسیار مهربان و آمرزنده است[۵].

۳. توسّل به شخصیتهای آبرومند معنوی: که در نزد خدا از مقام و حرمت خاصی برخوردارند.، به منظور رسیدن به مقام قرب الهی که این نوع توسّل مورد بحث می‌باشد.

از آنجایی‌که انسان به عنوان اشرف مخلوقات شناخته می‌شود و به خاطر همین شرافت است که عنوان خلافت الهی در زمین به او اختصاص داده شده است و از طرفی هم در میان همین افراد انسان کسانی هستند که مقام و شرافتشان نسبت به دیگران در نزد خداوند متعال بیشتر است، لذا عقل سلیم حکم می‌کند که وقتی که انسان دچار مشکل می‌شود به کسی توسّل جوید که آن شخص نزد خدای کریم دارای مقام و قرب باشد و مورد تأیید الهی باشد، و از آنجایی‌که ائمه و اهل بیت (علیهم‌السلام) از این خصوصیت برخوردارند و به علت داشتن عصمت، طهارت و علم لدنی، دارای مقام معنوی فوق‌العاده در نزد خداوند می‌باشند لذا شیعه بر این اساس از طریق این بزرگان می‌خواهد به خداوند تقرب جوید چرا که خود حضرات معصومین (علیهم‌السلام) فرمودند که «نحن الوسیل‍ه الی الله»[۶] یعنی ما وسیله نزدیکی به خداوند هستیم همچنین خداوند می‌فرماید: «برای خداوند اسمای حسنی هست پس خداوند را بوسیله آن اسمای حسنی بخوانید»[۷].و در روایات متعدد هم وارد شده که ائمه (علیهم‌السلام) فرمودند: مائیم اسمای حسنی الهی که خداوند خواندن و طلبیدن آنها را از مردم خواسته است[۸]. و همچنین از آنجایی‌که این بزرگواران (ائمه معصومین (علیهم ‌السّلام)) عِدل قرآن و ثقل اصغر می‌باشند و پیامبر نیز دوری از این حضرات و قرآن را مایه گمراهی دانسته‌اند و همچنین ائمه‌ (علیهم السّلام) کشتی نجاتند و بوسیله آنها انسان از امواح بلاها و گرفتاری‌ها نجات می‌یابد[۹].این مطالبی که بیان شد حکمت و فلسفه توسّل به ائمه معصومین (علیهم‌السلام) را چه در حال حیات و چه بعد از رحلتشان بیان می‌کند که به دستور خداوند و تأکید پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) می‌باشد، بنابراین نمی‌توان توسّل شیعه به ائمه معصومین (علیهم ‌السّلام) را با احترام و ستایش زرتشتیان برای آتش مقایسه کرد ،احترام زرتشتیان به آتش بخاطر این است که آنها آتش و نور را یکی از مظاهر خدای روشنایی می‌دانند و لذا افروخته نگهداشتن آن را و انجام مراسمی در اطراف آن به خاطر مظهر خدایی آتش و نور در نزد زرتشتیان است[۱۰]. درمذهب زرتشت اهورامزدا نورالانوار است یعنی همه انوار جهان ازمقام الوهیت او صادر شده[۱۱]، و اهورا مزدا همان خدای زرتشتیان است. زرتشتیان بعد از ورود به آتشکده در برابر آتشدان مقدس نماز می‌خوانند و به آتش تعظیم می‌کنند خم شده و نماز می‌گذارند و دعا می‌خوانند و در همه حال آن آتش را رمز و نشانه ملکوت الهی می‌دانند[۱۲]. بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که شیعه بر خلاف زرتشتیان به افرادی مثل خود متوسل می‌شوند که در اثر اعمال و اخلاق و کردارشان نزد خداوند دارای مقام و عظمت هستند نه اینکه به عنوان مظهر الهی آنان را بپرستند ولی زرتشتیان به آتشی که خودشان روشن می‌کنند تعظیم می‌کنند و تنها دلیلشان این است که چون بین نور و ظلمت قرنها جنگ و دعوا بوده و در نهایت نور به پیروزی رسیده لذا آتش را مظهر الهی می‌دانند که گوشه‌ای از نور اهورا مزداست و لذا ستایش می‌کنند و احترامش می‌کنند در حالیکه آتش مثل سایر مخلوقات خداوند از قبیل آب، سنگ و چوب و امثال آنها بوده که نه تنها هیچ معنویتی در آن نیست بلکه به اندازه حیوانات دارای حیات و شعور هم نمی باشد.پس فرق توسّل شیعه به ائمه با زرتشتیان به آتش در این است که شیعه به گفته خداوند و با تأکید پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) و موافق با معیارهای عقلانی ولی زرتشتیان به آتشی که خودشان درست می‌کنند و در آتشکده در برابر آن تعظیم می‌کنند و نماز می‌گذارند و آن را مظهر الوهی دانسته و به آن توسّل می‌جویند.

 پی نوشت:

[۱] . ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۱، ص ۷۲۴.

[۲] . سبحانی، جعفر، فی ضلال التوحید، قم، امام صادق، ص ۵۷۶.

[۳] . سوره مائده، آیه ۳۴.

[۴] . سیوطی، جلال الدین، درالمنثور، بیروت، ج ۲، ص ۲۸۰، در ذیل آیه یاد شده.

[۵] . سوره یوسف، آیه‌های ۷ و۸.

[۶] . تقوی، سید حامد حسین، خلاصه عقبات الانوار، قم؛ سیدالشهداء. ۱۴۰۶، ج ۴، ص ۱۱۵.

[۷] . سوره اعراف، آیه ۱۸۰.

[۸] . علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت مؤسسه الوفاء، ج ۱۰۲، ص ۹۳.

[۹] . تقوی، سید حامد حسین، خلاصه عقبات الانوار، قم؛ سیدالشهداء. ۱۴۰۶، ج ۴، ص ۱۱۵.

[۱۰] . توفیقی. حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران؛ سمت، ۱۳۸۴، ص ۵۹

[۱۱] . مشکور، محمد جواد ، خلاصه ادیان، تهران؛ شرق، ۱۳۶۹ ص ۹۸.

[۱۲] . جان بایر ناس، تاریخ جامع ادیان، مترجم؛ علی اصغر حکمت، علمی فرهنگی، ۱۳۷۳، ص ۴۸۱.