سلوک بَلا

اشاره:

نوشتار پیش رو، گزیده ای از مباحث پیرامون ارکان و مراحل سیر و سلوک به بلای امام حسین(ع) است که در شرح و تفسیر زیارت عاشورا، طیّ دوازده جلسه ارائه شده است. در آستانه ماه محرم الحرام، آن را تقدیم خوانندگان گرامی موعود می کنیم.

مراحل سیر و سلوک به وسیله بلای اولیای الهی در زیارت عاشور

یکه و تنها شدن ولیّ الهی

در زیارت عاشورا به امام حسین(ع) این گونه خطاب می کنیم: «و الوتر الموتور». وتر به معنای «تنها و یکتا»، موتور یعنی «تنها شده» است. یک احتمال درباره این معنا، یگانگی، منحصر به فرد بودن و بی بدیل بودن حضرت است. احتمال دیگر این است که، حضرت تنهاست و در این تنهایی موتور است؛ یعنی حضرت با نقشه و برنامه ریزی تنها شده است؛ به خصوص اگر توجه داشته باشیم که سیّدالشّهدا(ع) یک درگیری مخفیانه نداشتند که مسلمانان از آن بی خبر باشند.

یزید بعد از مرگ معاویه به استاندار مدینه نامه نوشت که باید از حسین بیعت بگیری و الاّ او را بکش و سرش را بفرست. حضرت با تدبیری از مدینه خارج شدند و بیعت نکردند؛ در مکه برای مسلمانان نامه دعوت نوشتند و آنها را مطلّع کردند، علاوه بر اینکه مکه محل رفت و آمد مسلمانان بود و اخبار از آنجا منتشر می شد. بعد هم یزید به عنوان امیرالحاج، عده ای را فرستاد تا حضرت را در مکه ترور کنند و توصیه کرد که، حتّی اگر دست حضرت به پرده کعبه بود او را بکشید، لذا حضرت در ۸ ذی الحجّه در حالی که همه مُحرِم می شدند کاملاً با سر و صدا و با حالتی که همه متوجه باشند از مکه خارج شدند و صریحاً اعلام کردند:

کسی که حاضر است خون دلش را در راه ما بدهد و خودش را مهیّای لقای خدا کرده است، همراه ما کوچ کرده، همسفر شود.[۱]

از آن طرف مردم کوفه از خروج امام از مدینه و حرکت به سوی مکه مطّلع شدند، نامه نوشتند و حضرت را دعوت کردند. حضرت نیز سفیر فرستادند. لذا طوری نبود که مردم مطّلع نباشند. هم مردم حجاز، مدینه، بصره و هم مردم کوفه مطّلع بودند. تقریباً تمام مناطق اسلامی مطّلع شده بودند که چنین حادثه ای در شرف اتّفاق است و امام با یزید بیعت نکرده، به مکه رفته و از مکه هم بی وقت خارج شده و مردم را به همکاری دعوت کرده اند.

۱ – شرایط تنها شدن امام حسین(ع)

الف ـ شرایط جبهه مقابل: اگر طرف درگیری حضرت، یکی از صحابی رسول الله یا فردی که امثال این عناوین را یدک می کشید، بود، جای توجیه ـ ولو به باطل ـ وجود داشت. ولی طرف مقابل سیّدالشّهدا(ع)، یزید و ابن زیاد است که حسب و نسبشان هر دو معلوم و هیچ نقطه قوتی در آنها نیست. یزید شخصیتی است که طرفداران او نیز نتوانسته اند برایش مدحی بگویند، حتی خیلی از اهل سنت، یزید را واجب اللعن می دانند. علاوه بر اینکه یک امتیاز دورغین نیز نداشته، بلکه معروف به قماربازی و عیّاشی بوده است.

یکی از اشکالاتی که برخی به حضرت امیر(ع) ـ ارواحنا و ارواح العالمین له الفدا ـ می کردند این بود که، تو جوان هستی و مردم زیر بار خلافت شما نمی روند.[۲] غافل از اینکه اساس دیانت تولّی به ولیّ خدا و تسلیم بودن در مقابل اوست. لذا یکی از کمالاتی که در تاریخ شیعه به واسطه زحمات معصومین(ع) ایجاد شده این است که، شیعه به نقطه ای از کمال رسیده که برای او امام، کوچک و بزرگ و حاضر و غایب ندارد.

بعد از امام هشتم(ع)، سه امام داریم که در سنّ کودکی به امامت رسیده اند؛ امام جواد، امام هادی و امام زمان(ع) و شیعه نیز قبول کرده و هیچ انشعاب عمده ای اتفاق نیفتاده است.

این بدین خاطر بوده که، فرهنگ شیعه یک فرهنگ رشد یافته ای شده و قبول کرده که، امامت یک منصب صوری نیست؛ لذا مثل علی بن جعفر(ع)[۳] که وقتی امام جواد(ع) در نوجوانی به امامت رسید, پیرمرد بود و علاوه بر اینکه سه امام را قبلاً درک کرده بود (امام صادق, امام کاظم و امام رضا(ع) محدّث جلیل القدری نیز محسوب می شد و روایات بسیاری از وی نقل شده؛ وقتی امام جواد(ع) در حلقه درسی او وارد می شدند, درس را تعطیل می کرد به دنبال امام می رفت و دست ایشان را می بوسید.

اگر هم اعتراض می شد که شما عموی پدر ایشان هستید, می گفت: «خدای متعال این ریش سفید را قابل امامت ندانسته ولی این نوجوان را قابل دانسته است».

اساس کار دین معرفت است، ولی گروهی پس از رسول خدا(ص) یک توجیه باطلی می کردند. جالب اینکه, در خصوص سیّدالشّهدا(ع) این توجیه نیست؛ بلکه کاملاً مسئله بر عکس است؛ چون سیّدالشّهدا(ع) حدود ۶۰ سال داشتند و یزید، جوان تازه به دوران رسیده بود؛ لذا ابن زیاد و یزید هیچ امتیازی ـ حتی صوری ـ نداشتند که انسان بگوید جایگاهی داشتند. خیر, نه اسمی داشتند, نه صحابه بودند, نه سابقه خوشی داشتند.

ابن زیاد پسر زیاد است, زیاد هم اولاد نامشروع بود که معاویه او را ملحق به ابوسفیان کرد و به خاطر این کار مورد طعن بسیاری قرار گرفت. یزید هم مجهول الهویه است؛ چون مادر یزید قبل از اینکه زن معاویه بشود باردار به یزید بوده ولی به اسم معاویه تمام شد. این نسب, آن اخلاق و آن هم سایر اوصافی که هیچ نقطه مثبتی در آن نیست.

ب ـ شرایط جبهه امام حسین(ع): طرف دیگر درگیری، سیّدالشّهدا(ع) است که از هر نظر صاحب کمال هستند. قلم دست دشمن بوده و یک نقطه منفی برای سیّدالشّهدا(ع) نتوانسته اند در تاریخ بنویسند؛ نوه پیامبر، فرزند امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه زهرا ـ علیهم السلام ـ غیر از اینها, همه نوع کمالات را دارند به طوری که, در روز عاشورا وقتی فرمودند: به چه عذری مرا می خواهید بکشید؟ یک نفر نگفت شما فلان جرم را دارید. وقتی که فرمودند: مگر شما از پیامبر نشنیدید که؛ «حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشتند»؟ اگر نشنیده اید, اصحاب هستند, از آنها بپرسید که نه تنها اهل بهشت, بلکه سرور اهل بهشتند.

هیچ کسی انکار نکرد, چطور شده, سیّدالشّهدا(ع) با این همه کمالات و اعلان علنی که در طول چند ماه کرده اند, حالا به کربلا آمده اند ولی در آخر کار برای حضرت حداکثر کمتر از ۲۰۰ نفر یاور جمع شده است؟! (نظر مشهور ۷۲ نفر است) ولی آن طرف, فقط از کوفه و شاید مقداری از نزدیکی های کوفه لشکر سی هزار نفری جمع شد, بیشتر از این نیز نقل کرده اند!! چرا و چگونه ولیّ خدا تنها شد؟ واقعاً این طور نیست که حضرت یک دفعه تنها شده باشند؛ بلکه یک حرکت و نقشه تاریخی است که سیّدالشّهدا(ع) را تنها و منزوی کرده است.

۲ – عوامل تنهایی ولیّ خدا

عواملی که موجب تنهایی سیّدالشّهدا(ع) شده چیست؟ مرحوم علامه طباطبائی فرموده بودند: «همه کتاب وسایل الشیعه را از اول تا آخر مطالعه کردم تا ببینم چند روایت فقهی از سیّدالشّهدا(ع) نقل شده است, سه روایت بیشتر پیدا نکردم»!! معنای این حرف این است که مردم, سیّدالشّهدا(ع) را در حدّ یک مسئله گو هم قبول نداشته اند؛ در حالی که ابوهریره ها به اسم صحابی, مراجع صاحب فتوا, شده بودند؛ همه اینها نشان می دهد که ولیّ خدا با سازمان دهی قبلی تنها شده است و این سازماندهی امروز نیز وجود دارد.

در اینجا عوامل تنهایی ولیّ خدا را بر می شماریم با توجه به این نکته که, با حرکت سیّدالشّهدا(ع), جریان معکوس و توجه به اهل بیت شدیداً شروع شد تا جایی که در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به اوج رسید, اهل بیت از انزوا خارج شده, مکتب فرهنگی عظیمی بنیان گذاری شد. حتی ائمه اربعه اهل سنت نیز به نحوی شاگرد امام صادق(ع) بودند, اگرچه شاگردی برای آنها افتخار نیست.

الف ـ شبهه ها و فتنه ها: عواملی که باعث تنهایی ولیّ خدا می شوند, یک دسته شبهه ها هستند و یک دسته فتنه ها. وقتی این دو با هم ترکیب شوند به شدت کارگرند؛ زیرا شبهات فضا را تاریک کرده و در فضای تاریک، فتنه ها تأثیرگذار می شوند. گاهی فتنه ای مثل فتنه ابن زیاد رخ می دهد که وارد کوفه می شود, مردم را تهدید به لشکر شام و قطع حقوق می کند, اما این شبهات است که زمینه باروری فتنه ها را فراهم می کند و الّا در فضای روشن, فتنه ها کارساز نیستند.

اعلان بی نیازی نسبت به ولیّ خدا و طرح «حسبنا کتاب الله» اولین و اساسی ترین شبهه ای است که از زمان حیات خود پیامبر اکرم(ص) آغاز شد. مورخان اهل سنت از جمله، طبری و دیگران نوشته اند: در آخرین روزهای حیات پیامبر(ص) در حالی که مردم در منزل حضرت بودند، فرمودند: دوات و قلم بیاورید تا چیزی بنویسم که بعد از من گمراه نشوید. کسی گفت: «إنّ الرجل لیهجر حسبنا کتاب الله» به فارسی یعنی هذیان می گوید!! از قرائن تاریخی کاملاً پیداست که گوینده این سخن کیست، شیعه و سنی تقریباً متّفقند که این شخص خلیفه دوم است.

البته؛ متأسفانه عدّه ای از علمای اهل سنت این جریان را توجیه کرده, گفته اند: این حرف بدی نیست. در دوره خلافتش نیز می گفت: «آن روزی که پیامبر آن جمله را فرمود، می خواست مسئله خلافت را مطرح کند، ولی من صلاح مسلمانان ندانستم».

جریان از اینجا شروع شد که, اسلام نیاز به «ولیّ» ندارد؛ بلکه کتاب برای ما کافی است, در حالی که شیعه و سنی متواتراً نقل کرده اند که حضرت صریحاً فرمودند: «إنّی تارکٌ فیکم الثّقلین کتاب الله و عترتی» بعضی از سنّی ها این روایت را نیز تحریف کرده, گفته اند: کتاب الله و سنتی!

شبهه از اینجا شروع شد که گفتند: قانون خدا وجود دارد؛ فرموده: نماز بخوانید, می خوانیم, روزه می گیریم, حج می رویم و … به جایی رسید که تدریجاً گفتند: کتابت حدیث معنا ندارد باید کتاب خدا را حفظ کنیم؛ چون اگر بخواهیم حدیث بنویسیم کتاب خدا از بین می رود؛ لذا نوشتن حدیث پیامبر را در زمان خلیفه اول منع کردند, تنها به این علّت که احادیث پیامبر خاتم(ص)، صراحت بر فضایل اهل بیت(ع) داشت.

این شبهه ظاهر فریبنده ای هم داشت؛ چون می گفتند روایت به اندازه قرآن اهمیت ندارد؛ لذا نگذارید قرآن از بین برود, در حالی که مفسّر قرآن, کلام رسول خدا(ص) است. «لتبیـّن للنّاس ما نزّل إلیهم»[۴] روشن است که اگر برای قرآن تبیین کننده ای نباشد, متشابهات آن به دلخواه افراد, معنا می شود.

ب ـ جعل شخصیت در مقابل اهل بیت(ع): بعد از اینکه جلوی نشر فضایل اهل بیت را گرفتند, کم کم شروع به جعل شخصیت و شخصیت علی البدل کردند, که در دنیای سیاست کار رایجی است؛ لذا در مقابل امیرالمؤمنین(ع) که صاحب فضایل است, برای دیگران جعل فضیلت کردند. معاویه دو کار انجام داد: اول، اینکه احدی حق ندارد نقل حدیث در فضایل علی و اهل بیت کند, اگر کرد او را بکشید, دوم، به استاندارانش دستور داد برای عثمان و شیخین فضیلت نقل کنید. کار جعل فضایل به حدی رایج شد که خود معاویه گفت: بس است.

جعلیاتی مثل: مَثَل اصحاب من, مَثَل ستارگان آسمان است, به هر کدام اقتدا کنید, هدایت می شوید. حال آنکه, خوب بودن همه صحابه، خلاف صریح قرآن است, چون قرآن می گوید: داخل صحابه منافقان زیادی وجود داشت. یا اینکه علی جوان است، علی خشن است, دیگران اهل عطوفت هستند. فضایلی که همه اش دروغ است.

برای اینکه معلوم شود واقعاً اهل عطوفت نبودند, جریان رده را مطالعه کنید؛ هر کس، با خلیفه اول مخالفت کرد به اسم مرتد کشته شد؛ بله عده ای سر به ارتداد برداشتند؛ چون عده ای «یدخلون فی دین الله أفواجاً» بودند و دین در قلب آنها نرفته بود؛ لذا عده ای از اینها مرتد شدند, ولی خود اهل سنت نوشته اند که هر کس سر بر می داشت و با خلیفه مخالفت می کرد به اسم ارتداد, او را می کشتند به طوری که فضاحت بعضی از این لشکرکشی ها مثل جریان مالک بن نمیره آشکار شد.

این جریانات و امثال آن نشان می دهد که اینها هیچ عطوفتی نداشتند, با همه این جریانات حضرت امیر(ع) را متهم به خشونت می کردند, به هر حال از این دست شبهات در تاریخ فراوان است، ولیّ خدای متعال خواسته همه این فضیلت های جعلی برای اهل بصیرت روشن شود. یکی از لطایف کار این است که جعلی بودن این فضایل با قرائن متعددی معلوم است. یکی از قرائن این است, دقیقاً مانند فضایلی که برای اهل بیت حقیقت دارد برای دیگران جعل کرده اند. هر چه درباره امیرالمؤمنین(ع) است، عین همان را نقل کردند, لااقل یک فضیلت دیگر می گفتند.

ج ـ تحریف در معنای دین و مسلمان بودن: این شبهات در حقیقت, تحریف در معنی دین و مسلمان بودن است, غافل از اینکه حقیقت دین چیزی جز تسلیم بودن در مقابل خدای متعال نیست « إن الدّین عندالله الإسلام»[۵] و این تسلیم بودن زمانی ثبوت پیدا می کند که در مقابل ولیّ خدا تسلیم باشیم.

قل إن کنتم تحبون الله فاتّبعونی یحببکم الله و یغفر لکم ذنوبکم و الله غفورٌ رحیمٌ.[۶]

تولّی به ولی خدا گوهر دین و باقی مسائل, آداب ظاهری دین است. اینها در معنای دین داری تحریف کردند, تحریف هایی که تاکنون ادامه دارد.

یک نگاه این است که, دین همین آداب است هر کس بیشتر نماز بخواند مقدس تر است. نگاه دیگر که تدریجاً شکل گرفت و هم اکنون وجود دارد این است که, دین یک مشت تجارب باطنی و به قول امروزی ها تجارب قدسی, تأملات, رازدانی, رمزدانی, ریاضیت کشی, حالات و مقامات باطنی است و رسیدن به اینها هم یک آداب و فرمول هایی دارد, اگر به آن عمل کنی به نتیجه می رسی, لذا اهل سنت کتاب هایی دارند به نام منازل الفلان, خیال می کنند پلکان است اگر رفتی به خدا می رسی. البته همه این حرف ها مطلقاً باطل نیست, ولی این تحریفی است که پیدا شده کم کم به جایی رسیده که رسیدن به خدا, فرمول پیدا کرده است.

در این وسط ولیّ خدا چه می شود؟ این همان ظهور «حسبنا کتاب الله» است. درباره امور اجتماعی نیز برخی می گویند: اولاً امور ظاهری است خیلی اعتبار ندارد, ثانیاً ربط به دین ندارد, باید خود مردم آن را سامان دهند.

این تفکّرات که از صدر اسلام شروع گردید, باعث کارگر شدن فتنه ها و تنها شدن ولیّ خدا شد. از زمانی که دین داری, فقط رمزدانی و نماز و روزه شد و همه صحابه عادل و محترم شدند, کم کم امیرالمؤمنین(ع) یک طرف واقع شد و طلحه و زبیر در طرف دیگر, چون هر دو طرف صحابی هستند؛ لذا فتنه اثر خودش را گذاشت, وقتی که طلحه و زبیر پرچم بلند کردند مردم زیر آن جمع شدند و معاویه هم خال المؤمنین[۷] شد و الّا حضرت علی کجا و معاویه کجا.

از حضرت امیر(ع) نقل شده است که فرمودند: «مرا روزگار این قدر پایین آورد که کنار معاویه گذاشت، تا جایی که گفتند: علی و معاویه». معاویه کسی است که تا فتح مکه هم خودش و هم پدرش بت پرست بودند, بعد از فتح هم به زور اسلام آوردند لذا جزو طلقا (آزاد شدگان به دست حضرت) هستند، یعنی در حقیقت برده بودند, اما حضرت علی(ع) اوّل مؤمن است, کسی است که در بدو تولد قرآن خوانده است. مجاهدات و بت شکنی و سایر فضایل نامتناهی حضرت, که دیگر جای خود دارد.

باید تذکر داد که ما نگران فتنه های دشمن نیستیم, فتنه هایی مانند ماهواره, فیلم, ویدئو, رمان و … این فتنه ها نمی توانند در فضای روشن, کاری بکنند. در سال ۱۳۵۷ از این فتنه ها بسیار داشتیم ولی امام خمینی(ره) باذن الله ـ تبارک و تعالی ـ در دل فتنه ها جوانان را نجات دادند و به مقام شهادت رساندند؛ مهم شبهه ها هستند, شبهاتی مثل اینکه؛ اصلاً دین, حکومت و سیاست ندارد (دین حداقل), برای تفسیر دین, روحانیت لازم نیست, دین طبقه مفسّر ندارد, هر کس هر طوری فهمید, بالنسبه حق است (تکثّرگرایی), و …

اگر این شبهه ها گرفت, فتنه به راحتی کارگر شده, هر کس صدا بلند کرد دورش جمع می شوند؛ لذا این دو در کنار هم کار می کنند. اگر در تاریخ جریان فتنه ها و شبهه ها را تأمل کنیم به همین نتایج خواهیم رسید.

سیّدالشّهدا(ع) نیز به همین شکل تنها شدند. مردم طوری پراکنده شدند که احکام فقهی خود را نیز از سیّد الشّهدا(ع) نمی پرسیدند با اینکه, حضرت سبط پیامبر, صحابی و … بودند (حالا فضایلی که شیعه نقل می کند, بماند) بنابراین, شبهه ها و فتنه ها یکی از عوامل مهم تنهایی حضرت بود و این دو در یک شب درست نمی شوند؛ بلکه یک برنامه ریزی تاریخی پشتیبان قضیه بود, لذا همین که حضرت را به عنوان «وتر موتور» سلام می دهید, بلافاصله یک امت را لعن می کنید. « فلعن الله امّهً أسّست أساس الظّلم و الجور علیکم أهل البیت» بدین معنی که حضرت با یک امت تاریخی روبه رو هستند، نه فقط با ابن زیاد و یزید.

د ـ بالا بودن هدف در دستگاه اولیای الهی: یکی دیگر از عوامل تنهایی ولیّ خدا این است که در کار اولیای خدا هدف, خیلی بالاتر از آن است که اهل دنیا تعقیب می کنند. هدفی را که سیّدالشّهدا(ع) تعقیب می کنند این نیست که انسان ها را به رفاه و عیش دنیا یا حتّی به آن چیزی که توسعه مادی و تکامل مادی نامیده می شود, برساند؛ اگر هدف اینها بود خیلی زود انسان ها همراه می شدند؛ تأمین شهوات و ارضای غرایز مردم، هدف اصلی نیست, اگرچه نیاز مادی مردم در حکومت دینی و در جامعه ای که بر محور اولیای خدا شکل می گیرد به بهترین وجه و در شکل معقول تأمین می شود ولی هدف برتر از رفاه و امنیت مادی و حتی برتر از آزادی مطلوب تمدن های مادی و بالاتر از توسعه ای که آنها تعقیب می کنند, است. لذا هیچ کدام از اولیای الهی در آغاز دعوتشان به رفاه دنیا دعوت نکردند, با اینکه نوعاً بعثت شان در جوامعی بود که وضعیت مادی بسیاری از آنها, وضعیت مناسبی نبوده است.

نمونه اش جامعه نبی مکرم اسلام(ص) که از نظر امنیت و رفاه خیلی عقب افتاده بودند. ولی حضرت در بدو بعثت نفرمودند: ای مردم وضعتان بد است، دور هم جمع شوید, زندگی تان را سامان دهید, امنیّت اجتماعی برای خودتان ایجاد کنید, بلکه فرمودند: «قولوا لا إله إلّا الله تفلحوا» و بلافاصله دعوت به معاد کردند, دعوتی که برای انبیا بسیار سنگین تمام می شد، لذا در جوامعی که ادراکشان ضعیف و تعلّقشان به دنیا شدید بود, به علت دعوت به معاد و اینکه بعد از مردن, زنده شدنی هست, متّهم به جنون می شدند. این جریان در آیات متعددی از قرآن آمده است. با همه این زحمات, شروع دعوتشان از اینجا بود؛ چرا؟ به دلیل اینکه می خواهند انسان را به مقام توحید، زهد, یقین و رضا برسانند. این هدف بدون یقین به آخرت, بدون ایمان به الله ممکن نیست.

وقتی هدف رفیع شد طبیعی است که همراهان واقعی دیرتر و کمتر پیدا می شوند, چون همه برای آن هدف های رفیع آماده نیستند و همت ندارند.

ه‍ ـ نبود فریب و تزویر در منطق اولیای الهی و تلاش برای آگاه کردن بندگان خدا: از جمله عوامل تنهایی اولیای خدا این است که نمی خواهند با هر قیمتی شده ـ ولو با حیله و تزویر ـ مردم را به طرف خود بکشانند و به هدف برسانند, می خواهند اگر مردم واقعاً می آیند, از سر بصیرت و آگاهی و فهم باشد, چون فقط این نوع آمدن به طرف خدای متعال درست است « و هدیناه النّجدین»[۸] طوری مدیریت و رهبری می کنند که حق و باطل روشن شده، مردم وقتی می خواهند تصمیم بگیرند با بصیرت و آگاهی تصمیم بگیرند. لذا اگر موارد زیادی در حکومت امیرالمؤمنین(ع) یا در کلّ بر خورد اولیای الهی می بینید که ظاهراً چرا امیرالمؤمنین(ع) به طلحه و زبیر اجازه دادند از مدینه خارج شوند؟ گفتند: می خواهیم عمره برویم, حضرت فرمودند: می خواهند بروند مکر بکنند, دنبال فتنه هستند.

حضرت با اینکه می دانست, جلوی آنها را نگرفت. یا می دانستند امشب بنا است ابن ملجم حضرت را ترور کند ولی مانع نشدند؟ مسلم بن عقیل(ع) می دانست ابن زیاد داخل خانه آمده ولی ترورش نکرد! و داستان های متعدد دیگر، معلوم می شود ترور و فریب, مشکلی را حل نمی کند, اگر بنا است مردم به بصیرت برسند باید طوری عمل کرد که حق و باطل روشن شود و مردم انتخاب کرده, قدرت اختیار حق و باطل معلوم شود تا تکلیف و رشد معنی دار شود.

لذا سیّدالشّهدا(ع) طبق بعضی از نقل هایی که شده در بین راه مکرر خطبه خواندند و هشدار دادند, عده ای هم پراکنده شدند, هر چه مخاطرات شدیدتر می شد عده بیشتری می رفتند, حتی حضرت در شب آخر نیز فرمودند: بروید. البته مورخان نوشته اند در آن شب با اینکه حضرت بیعت را از آنها برداشتند، کسی نرفت همگی التماس کردند و ماندند.

در حکومت دینی هدف این نیست که به هر قیمتی شده ـ ولو با دروغ و تزویر ـ مردم را نگه داریم؛ بلکه هدف روشن شدن حق و باطل است. به طوری که حجّت تمام شود و بر سر ایمان انسان ها مانعی وجود نداشته باشد, برای رسیدن به این هدف شیاطین و فتنه ها لازمند؛ لذا خداوند متعال در قرآن به پیامبرش می فرمایند: وکذلک جعلنا لکلّ نبیٍّ عدوّاً شیاطین الإنس و الجنّ.

برای هر پیامبری دشمن قرار دادیم، اعم از شیاطین انسی و جنی, که الهاماتی نیز در بین خود دارند؛ یوحی بعضهم إلی بعضٍ زخرف القول غروراً.[۹]

حرف هایی که زخرف القول یعنی با ظاهر فریب و خوش ظاهر است, بین خودشان رد و بدل می کنند. بعد خداوند متعال به پیامبرش می فرماید: «ولو شاء ربّک ما فعلوه» اگر خداوند متعال می خواست, نمی توانستند چنین کارهایی انجام دهند؛ یعنی خداوند متعال محکوم آنها نبوده, در مقابل فتنه آنها، دست خدا بسته نیست.

بنابراین؛ با توجه به این هدف, بنا نیست مردم با تبلیغات دروغ و به هر قیمتی که شده, جمع شوند. لذا خود این مسئله موجب پراکندگی عده زیادی شد. حضرت در این مسافرت با هر وعده و وعیدی، مثل رسیدن به قدرت و غنایم و… مردم را جمع نکردند, بر عکس در میان راه, مکرّر هشدار دادند که پایان این راه مخاطره انگیز؛ حکومت و قدرت نیست، بلکه پایانش شهادت است و هر کس می خواهد برگردد. این یکی از علل تنهایی سیّدالشّهدا(ع) بود و اصولاً یکی از مشکلاتی که بر سر راه حکومت دینی وجود دارد, همین است.

و ـ رنگین تر بودن سفره جبهه مقابل: دیگر اینکه؛ وسوسه ها خیلی زیاد است, زیرا معمولاً پول, قدرت, ثروت و مظاهر دنیا در آن طرف است, سفره معاویه رنگین تر است, در حالی که سفره امیرالمؤمنین(ع) هیچ وقت مثل سفره معاویه نیست. آنها به هر قیمتی که شده می خواهند مردم را جمع کنند، سران اقوام را با پول و وعده و وعید بر اساس انگیزه های مادی جمع می کردند.

ولی حضرت نمی خواست لشکرش بر اساس انگیزه های مادی پر شود؛ بلکه می خواست آنهایی که در رکابش شمشیر می زنند, این جنگ عامل بلوغ و رشد آنها شود؛ لذا حضرت امیر(ع) در جنگ صفین حکمیت را تا آخرین لحظه نپذیرفتند, بعد هم که قرآن بر سر نیزه رفت, قبول نکردند تا اینکه حکمیت تحمیل شد, به حسب ظاهر اگر یک سیاست مدار بود, یک قدم به جلو می گذاشت و حکمیت را می پذیرفت تا لااقل حکم را خودش تعیین کند, تا ابوموسی اشعری حَکم نشود, ولی حضرت این کار را نکرد؛ زیرا بناست صفوف از هم جدا شوند و تقدیر ولیّ خدا در این جریان نقش دارد.

۳ – علت باز ماندن افراد از یاری ولیّ خدا

مسئله اساسی و عبرت آموز دیگر اینکه؛ اگر قبلاً انسان خودش را برای همراهی با ولیّ خدا آماده نکرده باشد, عقب خواهد ماند. سیّدالشّهدا(ع) از ماه ها قبل اعلام موضع کردند, یک نمونه آن طرمّاح بود که در راه با چند نفر دیگر, به حضرت برخورد کردند (یکی دو منزل با کوفه بیشتر فاصله نداشت) حضرت پرسیدند: «وضع کوفه چگونه است؟» گزارشی داد که وضع کوفه خوب نیست, قلوب مردم با شما, اما شمشیرهایشان علیه شماست, ما که از کوفه بیرون می آمدیم, در مخلیه, لشکر انبوهی برای جنگ با شما جمع شده بود که تاکنون لشکری به این عظمت و وسعت ندیده بودیم, از آن طرف, طرمّاح برای خانواده اش آذوقه می برد؛ لذا به حضرت عرض کرد: اجازه بدهید آذوقه ها را برسانم و برگردم. حضرت فرمودند: «سعی کن زود بیایی». رفت, زود هم برگشت ولی وقتی به همین منزل رسید، خبر شهادت سیّدالشّهدا(ع) را شنید.

از ماه ها قبل سیّدالشّهدا(ع) از مدینه خارج شده و اعلام موضع کرده اند, بعد از ۶ ماه که حضرت در محاصره دشمن قرار گرفته, تازه ایشان برای زن و بچه اش آذوقه می برد. نقطه ضعف بالاتر اینکه, به حضرت نصیحت می کند ـ به این خیال که حضرت محتاج نصیحت اوست ـ گفت: بیایید به یمن برویم, کوفیان وفادار نیستند من برای شما در کوهستان های یمن ۲۰ هزار شمشیر زن آماده می کنم تا جنگ را از آنجا شروع کنید. غافل از اینکه ۲۰ هزار شمشیرزن که مثل شما بخواهند آذوقه زن و بچه را بر سیّدالشّهدا(ع) مقدم بدارند, به درد سیّدالشّهدا(ع) نمی خورند. پس اگر با تمام وجود آماده نبوده، مشغول آذوقه زن و بچه و نام و نشان باشیم, مسلّم است که ولیّ خدا تنها می ماند.

آنهایی که به حضرت کمک نکردند, چند دسته بودند؛ یک دسته کسانی هستند که در صف دشمن رودرروی سیّدالشّهدا(ع) ایستادند و تا حدّ ریختن خون ایشان مقاومت کردند. دسته دیگر کسانی بودند که, بی تفاوت نشسته, فقط نصیحت کردند که, به کوفه نروید اگر بروید کشته می شوید, و با کشته شدن شما زمین خالی از حجّت می شود.[۱۰] بعضی هم مثل عبیدالله جعفی, از کوفه خارج شده بود تا در جریان نباشد اما حضرت در راه با او برخورد کردند و فرمودند: «عبیدالله، وضع تو به خاطر عثمانی بودن خوب نیست اگر به ما ملحق شوی همه گذشته ات جبران می شود».

در جواب گفت: من از کوفه خارج شدم تا خیالم راحت باشد, حالا دوباره خودم را گرفتار کنم. نه با شما هستم نه با ابن زیاد, ولی اسب تندرویی دارم که هر که سوار بر آن شده دشمن نتوانسته او را بگیرد, آن را به شما می دهم که فرار کنید. تلقی این آدم را ببینید در مقابل دعوت حضرت حاضر شد؛ مثلاً ماشین آخرین سیستم یا هواپیمای شخصی خود را بدهد که حضرت سوار شوند و از محاصره ابن زیاد بیرون روند غافل از اینکه, حضرت آمده اند تا ابن زیاد را محاصره تاریخی کرده, شکست دهند.

عدّه ای نیز مشغول طواف و تلاوت قرآن بوده , از سیّدالشّهدا(ع) غافل شدند. حال آنکه وقتی سیّدالشّهدا(ع) راه افتادند, در کعبه ایستادن, مشکلی را حل نمی کند. مسئله اساسی کمبود معرفت است. اینکه انسان نفهمد تنها راه، راه «ولیّ خدا» است, اینکه انسان خیرخواهی خود را برای ولیّ خدا از حدّ پیشکش کردن اسب و مانند اینها, جلوتر نبرد, اینکه؛ خودش را به اصطلاح فهمیم تر از ولیّ خدا بداند و خیال کند این حق را دارد که ولیّ خدا را موعظه کند, عوامل تنهایی ولیّ خدا و جدایی حساب ما از اوست.

در مقابل, حضرت ابوالفضل(ع) سرآمد همه کسانی بودند که از روی بصیرت و درایت به حضرت پیوستند, اگر همه مقاتل را بگردید، یک جا نمی یابید که موّرخان نقل کرده اند که حضرت پیشنهادی به امام داده باشند که مثلاً بروید یا نروید, جنگ کنید یا نکنید, زن و بچه با خودتان ببرید یا نبرید, کاملاً می دانند که سیّدالشّهدا(ع) موعظه لازم ندارند و اگر انسان می خواهد بهره ببرد, باید همراه حضرت شود.

عدّه ای هم کسانی بودند که دیر آمدند؛ چند نفر از بزرگان بلخ وقتی نامه حضرت به دستشان رسید با سخنرانی های تند دیگران را تحریک کرده, راه افتادند ولی وقتی رسیدند که دیگر دیر شد و ماجرای کربلا تمام شده بود؛ چون از قبل آمادگی نداشتند.

الف ـ علاقه به دنیا: اگر در دل انسان هوسی باشد این هوس در جایی راهش را از اولیای خدا جدا می کند ولو ممکن است قدم هایی همراه با اولیای خدا برود اما آنجایی که این هوس سر بر می دارد راه انسان را از ولیّ خدا جدا می کند. تأخیرها, سستی ها, کم معرفتی ها و… از همه مهم تر, تعلق به دنیاست که موجب می شود انسان تا مرز ریختن خون سیّدالشّهدا(ع) پیش برود.

همان کسانی که برای سیّدالشّهدا نامه نوشته بودند, برای حفظ دنیا و غنیمت بردن از یکدیگر سبقت می گرفتند تا پیش ابن زیاد, عزیز شوند. کار آنها در اثر حبّ دنیا به جایی رسید که صفشان را از سیّدالشّهدا(ع) جدا کردند. عمر سعد کسی است که در لشکر صفین, اگر فرمانده نبوده لااقل شرکت داشته است اما حالا فرماندهی لشکر ابن زیاد را قبول کرده! طمع در گندم ری, ریشه این تغییر موضع بود. وقتی به او پیشنهاد فرماندهی لشکر را دادند یک شب مهلت خواست.

در واقع ابن زیاد نوعی تزویر کرد, اول تجهیز کرد و فرماندهی آن را همراه با حکومت ری, به عمر سعدداد چون ری, آن روز بخش عظیمی از منطقه حکومت اسلامی بود, بعد که برای حرکت آماده شد به او گفتند: شورش خوابیده و سرکوب شده باید به کربلا بروی. گفت: نمی روم, گفتند مهم نیست. حکومت ری را برگردان. گفت: اجازه دهید فکر کنم, تا صبح قدم می زد و تأمل می کرد و می گفت: «می گویند» یک آخرتی هست یعنی از لفظ «یقولون» استفاده می کرد و بالاخره به جنگ سیّدالشّهدا(ع) رفت. حضرت بین دو لشکر با او صحبت کردند و فرمودند: چرا در این کار شرکت کردی؟! گفت: دنیایم چنین و چنان است. حضرت فرمودند: من, تأمین می کنم. بهانه های زیادی آورد, آخر هم زیر بار نرفت؟

تعلّق خاطر به دنیا درجایی انسان را رودرروی اولیای خدا قرار می دهد و این خطر برای همه ما جدی است. بعضی از بزرگان تعبیر خیلی زیبایی داشته, می گفتند: یکی از اقسام گریه در مراسم سیّدالشّهدا(ع) گریه خوف است که انسان واقعاً خائف باشد, نکند روزی پیش بیاید مثل مدعیانی که نامه نوشته بودند که, باغ های ما آماده, نهرهای ما جاری و مزارع ما خرم و آباد است, منتظر قدوم شما هستیم اما وقتی که ولیّ خدا آمد تیغ روی او بکشیم, بعد از دعوت, او را محاصره کنیم.

ب ـ جمع بین دنیا و آخرت: عامل دیگری که موجب جدایی از سیّدالشّهدا(ع) و حتی موجب قرار گرفتن در صف ابن زیاد شد, این بود که عدّه ای می خواستند بین دنیا و آخرت جمع کنند. با خود تصفیه حساب نکرده بودند تا بتوانند یکی از این دو را انتخاب کنند؛ لذا خداوند متعال فتنه ها را پیش می آورد تا انسان یکی را انتخاب کند.

عده ای گفتند: سری که درد نمی کند دستمال نمی بندند, نه با سیّدالشّهدا(ع) می جنگیم و نه با ابن زیاد درگیر می شویم, چون سهم ما از بیت المال قطع می شود. ابن زیاد با ۲۰ الی ۳۰ نفر سرباز به اضافه ۱۰ یا ۲۰ نفر از سران اقوام در دارالاماره بودند. ابن زیاد اول چند نفر از این سران را بالای دارالاماره فرستاد، گفت: مردم را موعظه کنید و بگویید لشکر شام در راه است مقاومت بی فایده است. چرا می خواهید بجنگید؟ شما که در مقابل لشکر شام نمی توانید مقاومت کنید. بعد هم گفت: به مردم بگویید هر کس تا شب در اینجا باقی بماند سهمش از بیت المال قطع می شود, بعد هم به یکی از همین سران دستور داد تا یک پرچم سفید به دست بگیرد و بگوید: هر کس زیر این پرچم بیاید در امان است مردم هم گروه گروه زیر پرچم می آمدند, لذا آن چند نفر, چهار هزار نیرو را با نیرنگ جمع کردند.

اینکه آدم بخواهد جمع بین دنیا و آخرت کند؛ یعنی هم نماز بخواند, هم دین داشته باشد, نه با یزید بجنگد نه با سیّدالشّهدا(ع), اراده جمع بین اینها موجب شد قدم به قدم آمدند به لشکر نخیله, آمدند با این نیّت که انشاءالله صلح می شود, بعد هم گفتند: برویم کربلا انشاءالله اتفاقی نمی افتد, کم کم کار به جایی رسید که از همدیگر سبقت می گرفتند مبادا از غنیمت عقب بمانند و مبادا پیش ابن زیاد بگویند: این افراد کوتاهی کردند. غافل از اینکه؛ تنها ماندن سیّدالشّهدا(ع) بزرگ ترین جرم است, لازم نیست با ایشان بجنگیم.

همین که دو صف ایجاد شد (صف سیّدالشّهدا(ع) و صف یزید), باید به هر قیمتی شده در صف سیّدالشّهدا(ع) باشیم نه در صف ابن زیاد, ولو آخر کار صلح شود. اینکه انسان خیال کند اگر کار به کشتار و ریختن خون سیّدالشّهدا(ع) نرسد, در لشکر ابن زیاد بودن جرم نیست, از نقطه ضعف های اساسی است.

عده ای بر این فکر بودند که می شود مسلمان بود ولو زیر چتر ابن زیاد!! حالا ابن زیاد حاکم باشد یا امام حسین(ع) چه فرقی می کند. مثل کسانی که الآن در آمریکا هستند و خیال می کنند دینشان را هم حفظ می کنند, زیرا آمریکا نمی گوید نماز نخوانید, اصلاً کاری به دین ما ندارند؛ اتفاقاً در آنجا مسلمانی بهتر و بیشتر است!! غافل از اینکه نبودن در صف سیّدالشّهدا(ع) گناه کبیره و اعظم کبائر است.

حر(ره) یک شخصیت بسیار بسیار محترم و فوق العاده است, و با توجه خود, معجزه کرده است و یکی از نمونه های توبه است. وقتی برای عذرخواهی خدمت سیّدالشّهدا(ع) آمد, به آقا عرض کرد؛ گمان نمی کردم کار ابن زیاد با شما به اینجا برسد!! این فکر, خودش عین جرم است, بر فرض کار ابن زیاد با سیّدالشّهدا(ع) به اینجا نمی رسید, مگر باید کار به جنگ برسد تا شما در صف سیّدالشّهدا(ع) قرار بگیرید؟! مگر انسان معذور است، در صف ابن زیاد باشد و سیّدالشّهدا(ع) را تنها بگذارد؟

ج ـ احساس عدم احتیاج به ولیّ خدا: اینکه جرم را تا به آخر نرسیده, جرم ندانستن و به دنبال جمع دنیا و آخرت بودن, تأخیر داشتن, خود را محتاج ولیّ خدا ندیدن, اینکه می شود جز ء اولیای خدا بود و بهشت رفت اگرچه همسفر سیّدالشّهدا(ع) نباشیم, جرم هایی است که وجود داشته و علت تنهایی سیّدالشّهدا(ع) شده است. خیال می کردند برای اصلاح شدن نیازی به سیّدالشّهدا(ع) نیست؛ لذا طواف کرده, نماز می خواندند, چله نشینی می کردند تا تهذیب حاصل شود.

به ما دستور داده اند مهیّای ظهور باشید؛ چون ظهور دفعتاً واقع می شود, اصحاب امام زمان(ع) به علت آمادگی, به محض شنیدن ندای حضرت، همگی در مکّه جمع می شوند. خوب اینها که بیکار نیستند ولی طوری آماده اند که اگر آب دستشان باشد, زمین گذاشته, می روند. حبیب بن مظاهر در میان راه حمام با مسلم بن عوسجه برخورد کرد و گفت: کجا می روی؟ گفت: می روم تنظیف , گفت: وقت این کارها نیست از سیّدالشّهدا(ع) نامه رسیده, باید رفت. از وسط راه, خانه نرفته برگشتند و به طرف کربلا رفتند. این آمادگی خیلی فرق می کند با آن کسی که در زمان رسیدن سیّدالشّهدا(ع) به کربلا, تازه برای زن و بچه اش آذوقه می برد. خیلی هم دوست دارد به حضرت کمک کند ولی از قبل فرصت ها را تخمین نزده, خودش را مهیّا نکرده, اهل سرعت و سبقت نبوده, پیدا است چنین آدمی عقب می افتد.

اشتغال انسان به کار خویش و اینکه دل مشغولی انسان، کار ولیّ خدا نباشد, یا اینکه صبح که بلند می شود فکرش این نباشد که, امروز کجای کار امام زمان(عج) زمین است تا من بردارم، مشکل ساز است. البته بار ما را امام زمان(عج) برمی دارد، نه اینکه ما ایشان را یاری کنیم. در صلواتی که از امام حسن عسکری(ع) برای امام عصر(ع) نقل شده, آمده است: « اللهم ّانصره و انتصر به لدینک و انصر به اولیائک و اولیائه و شیعته و أنصاره»[۱۱] خدایا او را یاری کن و به وسیله او, دوستان خود را و دوستان او را و شیعیان و یاران او را, یاری کن.

به هر حال باید دید کجای اردوگاه سیّدالشّهدا(ع) خالی است، همانجا را پر کرد. دنبال کار خودمان نباشیم، اگر ما به دنبال آیت الله شدن باشیم و آن یکی, به دنبال خانه خریدن باشد, حتماً این تعلقات، ما را از ولیّ خدا دور می کند. مؤمن باید اول صبح که بر می خیزد همّت و فکرش این باشد

که کجای اردوگاه ولیّ خدا خالی است, خودش را در آنجا حاضر کند. اگر این آمادگی و حالت انتظار وجود داشت انسان به نصرت ولیّ خدا موفق می شود, همین که حضرت پرچم برداشت چنین شخصی آماده است. همه کارهایش را کرده, نه اینکه وقتی جنگ شروع شد تازه به فکر نماز و روزه های قضا و به فکر قرض هایش باشد. حالا که سیّدالشّهدا(ع) به میدان آمده, وقت نماز قضا خواندن نیست اینها را باید قبلاً می خواند باید خود را به هر قیمتی شده به سیّدالشّهدا(ع) برسانی ولو اینکه این دو رکعت نماز را نخوانی ولو همه قرض عالم روی دوش تو باشد, تا بروی قرضت را بدهی کار تمام شده است.

در هر صورت, این آماده نبودن ها و غفلت ها, سلسله عواملی است که موجب جدا شدن افراد مختلف, از سیّدالشّهدا(ع) و تنها شدن حضرت شد.

سید محمدمهدی میرباقری‏‏

منبع:ماهنامه موعود شماره ۸۳

پى‏نوشت‏ها:

[۱] . ابن طاووس، لهوف، ص ۸۸، ترجمه رجالی تهرانی.

[۲] . نقل شده که پدر ابوبکر، ابوقحافه، به پسرش گفت اگر بنا بر سن باشد من از تو پیرتر هستم.

[۳] . عموی امام رضا(ع) و احتمالاً همان کسی هستند که در گلزار قم مدفونند.

[۴] . سوره نحل (۱۶), آیه ۴۴.

[۵] . سوره آل عمران (۳), آیه ۱۹.

[۶] . سوره آل عمران (۳), آیه ۳۱.

[۷] . چون خواهرش یکی از همسران پیامبر بود. ازدواج با کسانی که اگر دنیا را قباله اش کنید, و به یکی از محببین حضرت بدهید قبول نمی کند, ولی حضرت به علت مصالح سیاسی اسلام هم دختر به آنها داده اند و هم گرفته اند.

[۸] . سوره بلد (۹۰) آیه ۱۰؛ انسان را به راه خیر و شر هدایت کردیم.

[۹] . سوره انعام (۶), آیه ۱۱۲.

[۱۰] . خود این سخنان، حجت علیه آنها است. شما که می دانید سیّدالشّهدا(ع) کسی است که اگر برود زمین از حجت خالی می شود چرا او را تنها گذاشتید؟

[۱۱] . محدّث قمی، مفاتیح الجنان, ص ۱۰۱۵.