تعامل با غیر مسلمانان از دیدگاه قرآن و اسلام

یکی از مسائل مهم اجتماعی در دین اسلام، تعامل با غیر مسلمانان است. با توجه به این که اسلام دین اندیشه ورزی و عقلانیت است، تعامل با غیر مسلمانان در آن مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.

تعامل بین پیروان ادیان معمولا حالت تقابلی داشته و سعی شان بر این است که از همدیگر فاصله گرفته و اگر بتوانند علیه همدیگر اعمالی را انجام بدهند. این گونه تعامل در میان پیروان یهودیت و مسیحیت وجود داشته که قرآن آن را چنین بیان می کند: «قالت الیهود لیست النصاری علی شی و قالت النصاری لیست الیهود علی شی‏ء»^[۱] ؛ یهود گفتند: مسیحیان بر چیزی از حق استوار نیستند و مسیحیان نیز گفتند: یهودیان بر چیزی از حق نیستند.

قرآن و تعامل با غیر مسلمانان

آموزه های دین مبین اسلام در تعامل با غیر مسلمانان، بر تقابل و مخاصمه خط بطلان کشیده  و  اصول و قواعد معقول و مثبت را برای مسلمانان در تعامل با غیر مسلمانان مطرح و به آن دستور داده است. خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْکِتابِ إِلاَّ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ إِلاَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ قُولُوا آمَنَّا بِالَّذی أُنْزِلَ إِلَیْنا وَ أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُکُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ؛^[۲] با اهل کتاب جز به روشى که از همه نیکوتر است مجادله نکنید، مگر کسانى از آنان که ستم کردند؛ و (به آن ها) بگویید: «ما به تمام آنچه از سوى خدا بر ما و شما نازل شده ایمان آورده ‏ایم، و معبود ما و شما یکى است، و ما در برابر او تسلیم هستیم!»

این آیه شریفه در مسئله تعامل با غیر مسلمانان، مسلمانان را از مجادله نادرست و غیر نیکو با آنان به خصوص اهل کتاب منع می کند و دستور می دهد که با آنان بگویند ما به خدایی مشترک که بین ما است ایمان آورده ایم.

در جای دیگر خداوند رفتار عادلانه و قسط آمیز را در تعامل با غیر مسلمانان و کافرانی که با مسلمانان سرجنگ ندارند توصیه می کند و می فرماید: «لا یَنْهاکُمُ‏ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ؛ ^[۳] خدا شما را از نیکى کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانى که در راه دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان بیرون نراندند نهى نمى ‏کند؛ چرا که خداوند عدالت ‏پیشگان را دوست دارد».

خداوند متعال به رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) دستور می دهد که با کفار به صورت منطقی و  معقول برای دعوت به دین اسلام وارد گفتگو شود نه این که آنان را به زور شمشیر به راه حق دعوت کند. « قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلى‏ کَلِمَهٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ »^[۴] یعنی ‏ای اهل کتاب به سخنی روی آورید که میان ما و شما یکسان است این که جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریک او قرار ندهیم و برخی از ما برخی دیگر را غیر از خداوند یکتا به خدایی نگیرد. اگر روی گرداندند بگویید گواه باشید که ما فرمانبرداریم.

تاثیر منفی تعامل با غیر مسلمانان با تقابل و خشونت

دین اسلام با توجه به این که دین رحمت و انسان دوستی است در تعامل با غیر مسلمانان و هر انسانی دیگری بر تعامل منطقی و معقول تاکید می ورزد و  مسلمانان را از هرگونه تقابل و ضدیت با پیروان ادیان دیگر باز می دارد. چه این که با این گونه تعامل پیروان ادیان دیگر به ارزش دین اسلام پی می برند.

اما خشونت و تقابل و ضدیت در تعامل با غیر مسلمانان باعث ایجاد تنفر در میان پیروان ادیان نسبت به اسلام می گردد و این چیزی است که با روح دین اسلام سازگاری ندارد. از این ‌رو  قرآن کریم فرموده:  «وَ لا تَسُبُّوا الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ ؛ ^[۵] (به معبود) کسانى که غیر خدا را مى ‏خوانند دشنام ندهید، مبادا آن ها (نیز) از روى (ظلم و) جهل، خدا را دشنام دهند»

بنا بر این مسلمانان باید با متابعت از دستورات خداوند رفتار شایسته با کفار و غیر مسلمانان داشته باشند  و دین اسلام را زیبا و عقل پسند نشان دهند تا دیگران  را به خود جذب کنند. رفتار خشونت آمیز و تقابل گونه با این که نقض غرض برای اسلام محسوب می شود، باعث ایجاد تنفر  در اذهان دیگران نسبت به دین اسلام می گردد.

امروز گروه ها و فرقه های افراطی و تروریستی در جهان اسلام دقیقا مخالف با دستورات قرآن عمل می کنند و به همین علت نه تنها غیر مسلمانان را با اسلام بد بین کرده بلکه بر مسلمانانی که اطلاعات کافی از اسلام ندارند نیز تاثیر منفی گذاشته و اسلام را در انظار آنان یک پدیده منفور جلوه داده اند. این فرقه  ها به بهانه دفاع از اسلام  دارند با اسلام دشمنی می کنند.

تاثیر مثبت رفتار نیکو در تعامل با غیر مسلمانان

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)  و اهل بیت آن حضرت با توجه به تاثیر مثبت و مفید رفتار نیکو و معقول در تعامل با غیر مسلمانان، با پیروان سایر ادیان دارای سیره و منش رفق و مدارا بوده است. رفق و مدارا در هرگونه روابط و تعامل انسانی، چه رابطه وتعامل دو فرد چه روابط خانوادگی و چه روابط و مناسبات یک مجتمع بزرگ انسانی، مهمترین قاعده در سازماندهی و تنظیم درست روابط و تعامل هاست و این امر به صورت یک اصل اجتماعی در زندگی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) و اوصیای آن حضرت مشهود است. رفق و مدارا در سیرت اجتماعی رسول اکرم (صلی الله علیه و اله) نقش مبنایی داشته و مایه قوام و دوام روابط و مناسبات صحیح اجتماعی بوده است.

رفتار نیکو  و عقلانی در تعامل با غیر مسلمانان تاثیرات مثبتی را به دنبال دارد که به آن ها اشاره می شود:

۱. با تعامل نیکو، عقلانیت بین پیروان ادیان تقویت شده و عوامل دشمنی ‌ها و خصومت های بی مورد از بین می رود. با توجه به این که پیروان هر دینی خود را بر حق می داند و نسبت به پیروان دیگر حس تنفر و دشمنی دارد به جای این که حقانیت دین خود را با برهان و استدلال ثابت کند از خشونت و برخوردهای فیزیکی استفاده می کند. در حالی که پذیرش دین با زور و خشونت امکان پذیر نیست.

دین اسلام به این مطلب توجه خاصی دارد.  قرآن کریم می فرماید: «لا إِکْراهَ‏ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ ^[۶]؛ در قبول دین، اکراهى نیست. (زیرا) راه درست از راه انحرافى، روشن شده است‏» و ازاین رو به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) توصیه می کند: «وَ لا تَسْتَوِی‏ الْحَسَنَهُ وَ لاَ السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمیمٌ ^[۷]؛ هرگز نیکى و بدى یکسان نیست؛ بدى را با نیکى دفع کن، ناگاه (خواهى دید) همان کس که میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است»!

۲. در تعامل با غیر مسلمانان رفتار عقلانی و نیکو، بستر و زمینه مناسب را برای هدایت غیر مسلمانان فراهم می کند. از این رو بزرگان دین و مسلمانان با تاسی از پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) با مخاطبان خود باید به گونه ای سخن بگویند که  آنان عقاید و آموزه های اسلام را بهتر بشناسند تا زمینه هدایت آنان فراهم گردد. خشونت و پرخاش چیزی نیست که فطرت و عقل انسان آن را بپذیرد و هر انسان سالمی از آن فراری است. یک مسلمان و  مبلغ دین اسلام به گونه ای باید با پیروان ادیان دیگر برخورد کند که روحیه حق طلبی او را تحریک کند.

با توجه به این که دستیابی به حق و نجات از کژفهمی و انحرافات خواسته هر انسانی است، برای رسیدن به این آرزو رعایت اصولی الزامی است که مهم ترین آن ها ایجاد زمینه ای مناسب برای پرورش روحیه حق طلبی است. انسان آنگاه می ‏تواند به حق پی برد که بدون هیچ تعصب و پیش داوری با افکار و اندیشه ‏های مختلف رو به رو شود و دلایل هر کدام را مورد بررسی قرار دهد تا بهترین آن ها را شناخته و بپذیرد، مسلما اگر فردی با ذهنیت خاصی با مطلبی رو به رو شد، نمی ‏تواند درستی و نادرستی آن را تشخیص دهد.

۳. تعامل عقلانی و نیکو زمینه تفاهم و وحدت بین اقوام و ملت ها را ایجاد می کند. از طریق تعامل نیکو و عقلانی نه تنها مى توان دشمنی ها و جنگ ها را پایان داد، بلکه مى توان همکارى و وحدت اقوام، ملت ها و ادیان را بر اساس اصول مشترک پدید آورد و بستر ی مناسب برای پذیرش دین حق را به وجود آورد.

نتیجه گیری

اسلام، داراى منطق آزاد اندیشى است و از این رو در تعامل با غیر مسلمانان، مسیر عقلانیت و رعایت کرامت انسانی را توصیه نموده و با رفتار خشونت آمیز، مخالفت کرده است. دستورات قرآن کریم و رفتار و سیره اهل بیت (علیهم السلام) گواه روشنی بر این مسئله است. این که برخی فرقه های افراطی و گروه های تکفیری، رفتار غیر عقلانی را در پیش می گیرند، هیچ ربط و سنخیتی با آموزه های اسلام و قرآن ندارد و آنان با ارتکاب چنین رفتارهایی، عملا نسبت به اسلام دشمنی ورزیده و باعث ایجاد تنفر در اذهان جهانیان نسبت به اسلام و مسلمانان می شوند.

نویسنده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . سوره بقره ، آیه ۱۱۳ .

[۲] . سوره عنکبوت، آیه ۴۶.

[۳]. سوره ممتحنه، آیه ۸.

[۴] . سوره آل عمران ، آیه ۶۴.

[۵] . سوره انعام، آیه ۱۰۸.

[۶] . سوره بقره، آیه ۲۵۶.

[۷] . سوره فصلت، آیه ۳۴.