معلی بن خنیس کوفی

زمان مطالعه : 4 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

مُعَلّیٰ بن خُنَیس کوفی (درگذشته ۱۳۱ق) از راویان و وکیلان مالی امام صادق(ع) بود. شیخ طوسی، احمد بن محمد برقی و علامه حلی، از فقیهان و رجالیان شیعه، او را ثقه دانسته‌اند؛ اما ابن غضائری و نجاشی، احادیث وی را تضعیف کرده‌اند. به گفته آیت الله خویی، مُعَلّیٰ، ۸۰ روایت نقل کرده است. بیشتر روایات او بی‌واسطه از امام صادق نقل شده است و راویانی چون ابن مسکان از اصحاب اجماع از او روایت کرده‌اند. او راوی احادیثی درباره نوروز است. وی در سال ۱۳۱ق به دستور عباسیان در مدینه کشته شد.

معرفی

ابوعبدالله مُعَلّیٰ بن خُنَیس بَزّاز کوفی، از راویان و اصحاب امام صادق(ع) بوده است.[۱] وی همچنین غلام[۲] و وکیل مالی امام ششم(ع) معرفی شده است.[۳] تاریخ ولادت معلی بن خنیس در منابع ذکر نشده است؛[۴] اما شغل وی پارچه‌فروشی بوده است.[۵]

معلی در سال ۱۳۱ق، به دستور داود بن علی، از فرماندهان حکومت عباسی کشته شد.[۶] امام صادق(ع) در پی قتل معلی، به داود بن علی اعتراض کرد و داود بن علی، قاتل معلی را که از زیردستانش بود، قصاص کرد.[۷]

بررسی وثاقت راوی

شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، از مشهورترین محدثان و فقیهان شیعه، معلی بن خنیس را از اصحاب مورد اعتماد امام صادق(ع) و کارگزاران وی دانسته است.[۸] احمد بن محمد برقی، محدث و رجالی شیعه در قرن سوم قمری هم در کتاب رجال خود، معلی بن خنیس را از اصحاب امام صادق معرفی کرده است.[۹] همچنین بر اساس روایتی از امام ششم(ع)، معلی، کارگزار و وکیل مالی امام ششم بوده است.[۱۰] علامه حلی، با استناد به نظر شیخ طوسی، او را راوی‌ عادل معرفی کرده است.[۱۱] بااین‌همه نجاشی و ابن‌غضائری، از علمای رجال شیعه، او را در نقل حدیث، ضعیف و غیرقابل اعتماد دانسته‌اند.[۱۲]

معلی بن خنیس را از حامیان اولیه مُغَیره بن سعید، از دعوت‌کنندگان به امامت محمد بن عبدالله (نفس زکیه) شمرده و گرایش به مغیریه را سبب قتل وی دانسته‌اند.[۱۳] همچنین گفته‌اند: روایات وی مورداستناد غلات بوده است.[۱۴]

سید ابوالقاسم خویی (۱۲۷۸-۱۳۷۱ش)، فقیه و رجال‌شناس معاصر، با بررسی روایات مدح و ذم درباره معلی بن خنیس، روایات مدح را دارای هماهنگی دانسته و در نتیجه، او را مردی راستگو و مورد توجه امام صادق(ع) و همچنین از اهل بهشت معرفی کرده است.[۱۵] خویی، همچنین غالی‌دانستن معلی را از تهمت‎‌های اهل سنت به وی دانسته است که برای خدشه‌کردن در وثاقت راویان شیعه به آن متوسل می‌شده‌اند.[۱۶] حسین ساعدی، در کتابی به زبان عربی با عنوان «المعلی بن خنیس: شهادته و وثاقته و مسنده» که توسط انتشارات دارالحدیث چاپ شده، شخصیت و ثقه‌بودن وی را بررسی کرده است.

روایات

از مُعلی بن خنیس، احادیثی در منابع روایی شیعه از جمله کتب اربعه نقل شده است.[۱۷] آیت الله خوئی تعداد روایات او را ۸۰ حدیث دانسته است.[۱۸] بیشتر احادیث او بی‌واسطه از امام صادق روایت شده است.[۱۹] راویانی چون ابن مسکان از اصحاب اجماع،[۲۰] حریز بن عبدالله سجستانی،[۲۱] و معلی بن عثمان [۲۲] از وی روایت نقل کرده‌اند. احادیث منقول از وی در زمینه‌هایی چون فقه،[۲۳] اعتقادات،[۲۴] آداب اسلامی[۲۵] و تفسیر قرآن[۲۶] است. وی همچنین راوی روایاتی درباره نوروز است.[۲۷]

پی نوشت:

طوسی، الغیبه، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۳۴۷.
طوسی، رجال الطوسی، مؤسسه النشر الاسلامی، ج۱، ص۳۰۴؛ ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
طوسی، الغیبه، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۳۴۷.
نگاه کنید به: خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسه الخوئی، ج۱۹، ص۲۵۸؛ تفرشی، نقد الرجال، مؤسسه آل البیت، ج۴، ص۳۹۵.
نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسه النشر الإسلامی، ج۱، ص۴۱۷.
طوسی، الغیبه، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۳۴۷.
طوسی، رجال الکشی، مرکز تحقیقات و مطالعات، ج۱، ص۳۷۷.
طوسی، رجال الطوسی، مؤسسه النشر الاسلامی، ج۱، ص۳۰۴؛ طوسی، الغیبه، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۳۴۷.
برقی، رجال البرقی، انتشارات دانشگاه تهران، ج۱، ص۲۵-۲۶.
طوسی، الغیبه، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۳۴۷.
حلی، خلاصه الاقوال، مؤسسه نشر الفقاهه، ج۱، ص۴۰۹.
نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسه النشر الإسلامی، ج۱، ص۴۱۷؛ ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسه الخوئی، ج۱۹، ص۲۶۹.
خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسه الخوئی، ج۱۹، ص۲۶۹.
برای نمونه نگاه کنید به، صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴۱۰؛ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۲۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۸۸.
خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسه الخوئی، ج۱۹، ص۲۵۶.
برای نمونه نگاه کنید به، صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴۱۰؛ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۲۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۸۸.
کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۴.
برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۵۵.
برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۳۵.
برای نمونه نگاه کنید به، کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۳۶.
برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۵۵.
برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۵۶۱.
برای نمونه نگاه کنید به، قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۲۲؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۵۵.
مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۹۳.

منابع

ابن غضائری، احمد بن‌ حسین‌، الرجال، تحقیق سید محمدرضا الحسینی الجلالی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۲ق/۱۳۸۰ش.
برقی، احمد بن محمد، کتاب الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، بی‌تا.
برقی، احمد بن محمد، المحاسن، تصحیح جلال الدین محدث، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ق.
تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بی‌تا.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، خلاصه الاقوال، به تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسه نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، نجف، مؤسسه الخوئی الإسلامیه، بی‎تا.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ق.
صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تهران، صدوق، ۱۳۶۷ش.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، به تحقیق عباد الله طهرانی و علی احمد، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
طوسی، محمد بن حسن، رجال الکشی، به تحقیق سید مهدی رجائی، مشهد، مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی، بی‌تا.
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۲۹ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، بی‌تا.