چرا پیامبر (ص)بیت المال را به حضرت زهرا (س) بخشیده است؟

فقهی

زمان مطالعه : 5 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

شبهه:

چرا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فدک را که بیت المال بوده است به حضرت زهرا بخشیده است؟ مگر پیامبر اسلام می تواند به میل خود در بیت المال تصرف کند؟

پاسخ:

در اینکه فدک از بیت المال بود اختلاف نظر است- برخی از دانشمندان اهل سنت بر این عقیده ‏اند که فدک از بیت المال بوده، از این رو هنگامی که فاطمه (س) با ابابکر به گفتگو پرداخت، ابابکر گفت: فدک مال شخصی پیامبر نبوده، بلکه از اموال مسلمانان بود که از درآمد آن سپاهی را مجهز کرد و برای نبرد با دشمنان فرستاد و در راه خدا انفاق می‏کرد.(۱) اما اندیشمندان شیعه باور دارند که فدک از بیت المال نبود که متعلق به همه مسلمانان باشد، بلکه از اموالی بود که مختص بر رهبر حکومت و حاکم اسلامی است، که هر جا صلاح دانست، به مصرف می‏رساند به عبارت دیگر: فدک از اموال خالصه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود-(۲) اموال خالصه به اموالی گفته می‏شود که متعلق به حاکم اسلامی است و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان ولیّ مسلمانان در آن تصرف می‏کند و مصرف پیامبر در امور جنگی و غیره نیز به صلاح دید ایشان بوده است.

در مباحث فقهی بابی است به نام “فی” که در کتاب جهاد و یا احیاناً در باب صدقات از آن بحث می‏شود: “فی” در لغت به معنای بازگشت است و مقصود ازآن سرزمین هایی است که بدون جنگ و خونریزی به تصرف حکومت اسلامی در آید و ساکنان آن تحت شرایطی تابع حکومت اسلامی شوند- این نوع اراضی که بدون مشقت و جنگ در اختیار پیامبر قرار می‏گرفت، مربوط به حکومت اسلامی بود و سربازان مسلمان در آن حقی نداشتند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آمد آنها را در مصالح اسلامی به مصرف می‏رساند و گاهی میان افراد مستحق تقسیم می‏کرد.(۳)

محدثان و سیره نویسان اتفاق دارند که فدک “فی”بود، از این رو از اموال خالصه پیامبر می‏باشد، زیرا فدک هرگز به جنگ و غلبه فتح نشد، بلکه هنگامی که خبر شکست خیبریان به دهکده فدک رسید، اهالی آن جا حاضر شدند با پیامبر از در صلح وارد شوند و نیمی از اراضی فدک را در اختیار حضرت بگذارند و در برابر آن در انجام مراسم مذهبی خود کاملاً آزاد باشند و متقابلاً حکومت اسلامی امنیت منطقه آنان را تأمین کند. طبق صریح آیات و روایات این گونه سرزمین‏ها از اموال خالصه حاکم اسلامی است در آیه‏های ۶ و ۷ سوره حشر می‏خوانیم: “آنچه را خداوند به رسولش از آنها (یهودیان) باز گرداند، چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید، نه اسبی تاختید و نه شترى آنچه را خداوند از اهل این آبادی‏ها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او است”

مضمون آیه این است: اگر کفار، بدون جنگ چیزی را برای صلح و تسلیم شدن دادند، مانند سایر غنایم جنگی نیست که یک پنجم آن خمس و چهار پنجم آن میان مجاهدان تقسیم شود، بلکه آنان سهمی ندارند و همه آنها در اختیار پیامبر قرار می‏گیرد(۴) امام رضا ( علیه السلام) فرمود: هنگامی که آیه “و آتِ ذالقربی حقه” نازل شد، پیامبر به فاطمه فرمود: فدک از اموالی است که بدون جنگ گرفته شده است و به من اختصاص دارد و سپس آن را در اختیار حضرت زهرا قرار داد”

در آموزه‏های اسلامی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم ( علیه السلام) اختیار دارند که حتیً بیت المال را هر جا که صلاح دیدند، به مصرف برسانند از سوی دیگر دلائل و شواهد نشان می‏دهد که اعطای فدک به حضرت زهرا (س) طبق دستور خداوند بود و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با بخشیدن فدک به حضرت زهرا دستور خدا را اطاعت کرده است.(۵) ابان بن تغلب گوید: به اما صادق ( علیه السلام) گفتم: آیا فدک را به فاطمه داد؟ امام فرمود: فدک از طرف خداوند برای فاطمه بود-(۶) جمعی از مفسران شیعی و سنی شأن نزول آیه “فأتِ ذالقربی حقَّه و المسکین و ابن السّبیل” را خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دانسته‏اند-(۷) جلال الدین سیوطی (متوفای ۹۰۹ هجری قمری) در تفسیر خود می‏نویسد: وقتی این آیه نازل گردید، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فاطمه را خواست و فدک را به او داد-(۸) ابو مریم گوید:

هنگامی که آیه “آت ذالقربی حقّه” نازل شد، پیامبر فدک را به فاطمه اعطا کرد. ابان بن تغلب که آن جا حاضر بود، به امام باقر ( علیه السلام) عرض کرد: پیامبر فدک را به فاطمه داد، امام باقر فرمود: خدا فدک را به فاطمه داد.(۹)

ج) می‏دانیم و تاریخ زندگی پیامبر و خاندان او به خوبی گواهی می‏دهد که آنان هرگز دلبستگی به دنیا نداشته و چیزی که از نظر آنان ارزشی نداشت، ثروت دنیا بود. با این حال پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فدک را به حضرت زهرا و خاندان علی ( علیه السلام) اختصاص داد. به نظر می‏رسد در خصوص اعطای فدک به حضرت زهرا (س) عوامل متعددی تأثیر گزار بوده‏اند که به بعضی اشاره می‏شود:

۱- زمامداری مسلمانان پس از فوت پیامبر طبق تصریح مکرر حضرت، با امیرمؤمنان ( علیه السلام) بود و این مقام به هزینه سنگینی نیاز داشت. حضرت علی ( علیه السلام) برای اداره امور وابسته به منصب خلافت می‏توانست از درآمد فدک به بهترین گونه استفاده کند. گویا دستگاه خلافت از پیش بینی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آگاه شده بود که در همان روزهای نخست، فدک را از دست خاندان پیامبر خارج کرد.

۲- دودمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که مظهر کامل آن، یگانه دختر وی و نور دیدگانش حضرت حسن و حسین ( علیه السلام) بود، باید پس از فوت پیامبر به صورت آبرومندی زندگی کنند و حیثیت و شرف رسول اکرم و خاندان وی محفوظ بماند- برای تأمین این منظور پیامبر فدک را به دختر خود بخشید.

۳- بی تردید اموال حضرت خدیجه درگسترش اسلام و روند زندگی شخصی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بسیار تأثیر گزار بود- پیامبر با اعطای فدک به حضرت زهرا (س) . یگانه دختر خدیجه . زحمات و ایثارگری‏های خدیجه را خواست جبران کند. از این رو فدک را به فاطمه (س) بخشید.

۴- پیامبر می‏دانست گروهی کینه حضرت علی ( علیه السلام) را در دل دارند، زیرا بسیاری از بستگان ایشان به شمشیر وی درمیدان‏های جهاد کشته شده بودند. یکی از راههای زدودن کینه‏ها این بود که امام از طریق کمک‏های مالی از آنان دلجویی کند و عواطف آنان را به خود جلب نماید. از سوی دیگر با بهره‏گیری از درآمدهای فدک به حمایت از فقیران پرداخته و از این طریق، موانع عاطفی که بر سر راه خلافت او بود، از میان برداشته شود. هرچند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فدک را به زهرا (س) بخشید، ولی درآمد آن در اختیار صاحب ولایت بود تا از آن، علاوه بر تأمین ضروریات زندگی خود، به نفع اسلام و مسلمانان استفاده کند.