عدل به معناى رعایت استحقاق ها

عدل به معناى رعایت استحقاق ها
موجودات در نظام هستى از نظر قابلیتها و امکان فیض گیرى از مبدأ هستى با یکدیگر متفاوتند، هر موجودى در هر مرتبه اى هست از نظر قابلیت استفاضه، استحقاقى خاص به خود دارد. ذات مقدس حق (خدا) که کمال مطلق و خیر مطلق و فیاض على الاطلاق است، به هر موجودى آنچه را که براى او ممکن است از وجود و کمال وجود، اعطا مى کند و امساک نمى نماید.
على علیه السلام در خطبه ۲۱۴ نهج البلاغه مى فرماید: حق یکطرفى نیست. هر کسى که بر عهده دیگرى حقى پیدا مى کند، دیگرى هم بر عهده او حقى پیدا مى کند. تنها ذات احدیت است که بر موجودات حق پیدا مى کند و موجودات در برابر او وظیفه و مسؤولیت پیدا مى کنند اما هیچ موجودى ” بر او ” حق پیدا نمى کند.
عدل الهى در نظام تکوین
طبق این نظریه، یعنى هر موجودی، هر درجه از وجود و کمال وجود که استحقاق و امکان آن را دارد دریافت مى کند. ظلم یعنى منع فیض و امساک وجود از وجودى که استحقاق دارد. اگر با این مقیاس که تنها مقیاس صحیح است بخواهیم بررسى کنیم، باید ببینیم در میان همه آن چیزهایى که ” شر “، ” تبعیض “، ” ظلم ” و غیره پنداشته شده است، آیا واقعا موجودى از موجودات، امکان وجود در نظام کل هستى داشته و وجود نیافته است؟ و یا امکان یک کمال وجودى در نظام کلى داشته و از او دریغ شده است؟ آیا به یک موجودی، چیزى داده شده که ” نبایست ” داده شود؟ یعنى آیا از ناحیه ذات حق بجاى آنکه خیر و رحمت افاضه شود چیزى داده شده که نه خیر و رحمت بلکه شر و نقمت است، و نه کمال بلکه عین نقص است؟
با توجه به اینکه همه اشیاء با یک نسبت مساوى در برابر خداوند قرار گرفته اند، این موضوع پیش مى آید که پس استحقاقى در کار نیست تا عدل به معنى رعایت استحقاقها مصداق پیدا کند، اگر عدل درباره خداوند صادق باشد، عدل به معنى رعایت تساوى است زیرا از نظر استحقاقها تفاوتى در کار نیست، پس عدل به معنى رعایت استحقاقها و عدل به معنى رعایت تساوی، درباره خداوند یک نتیجه مى دهد. علیهذا عدل الهى ایجاب مى کند که هیچگونه تبعیض و تفاوتى در میان مخلوقات در کار نباشد و حال آنکه انواع تفاوتها هست، هر چه هست تفاوت و تنوع و اختلاف سطح است.
پاسخ این است که مفهوم حق و استحقاق درباره اشیاء نسبت به خداوند عبارت است از نیاز و امکان وجود یا کمال وجود. هر موجودى که امکان وجود یا امکان نوعى از کمال وجود داشته باشد، خداوند متعال به حکم آنکه تام الفاعلیه و واجب الفیاضیه است، افاضه وجود یا کمال وجود مى نماید. عدل خداوند عبارت است از فیض عام و بخشش گسترده در مورد همه موجوداتى که امکان هستى یا کمال در هستى دارند بدون هیچ گونه امساک یا تبعیض.
منبع :عدل الهى ص ۷۰-۷۲