گام هایی به سوی زندگی عاشقانه در زندگی مشترک

خانواده، یکی از محوری ‎‌ترین نهادهای اجتماعی بشر است که در برآوردن نیاز‌های عاطفی، فرهنگی و اقتصادی انسان، نقش به سزایی دارد. مهمترین رکن در ساختار خانواده، عشق و محبت است و اصولا کارکرد مناسب خانواده و تحکیم آن، مبتنی بر وجود این عشق و علاقه است. بنابراین بیهوده نیست اگر بگوییم که عشق، هم در تشکیل نهاد خانواده و هم در دوام آن، تاثیر به سزایی دارد.

معنای عشق

عشق، واژه ای است که از زبان عربی، به واژگان فارسی راه یافته است و بر اساس فرهنگ ایرانی، کاربرد‌های متفاوتی پیدا کرده است. عشق در لغت، به معنای افراط در دوستی و از حد گذشتن دوستی آمده است و معنایی نظیر دل باختگی و دلدادگی را نیز برای آن آورده‌اند.(۱)

متفکران و اندیشمندان برای عشق، اقسام گوناگونی بیان کرده‌اند:

۱ـ عشق مجازی

هر عشقی که جنس (غریزه جنسی) و جنسیت (زن و مرد بودن)، نقشی در آن داشته باشد، مربوط به عالم ماده و طبیعت است و «مجازی» نامیده می شود.

عشق مجازی، یک حادثه یا ابتلای (آزمون) سرنوشت‌ساز در زندگی است که اگر خوب مدیریت و کنترل شود و با خویشتنداری و عفاف و تفکر و تعقل و مشورت و تحقیق همراه شود، پاداش خواهد یافت و منشا کمال خواهد بود؛(۲) اما اگر صرفا تحت تاثیر جاذبه های ظاهری باشد و با نادیده گرفتن مرزهای عفاف  و بدون تلاشی برای شناخت طرف مقابل و ارزیابی‌های عاقلانه (و در واقع، با سرمستی و شیفتگی و تسلیم کورکورانه) همراه گردد، بیماری و مصیبتی بدون فایده دنیایی و ثواب آخرتی است.(۳)

۲ـ عشق حقیقی

یعنی هر عشقی که جنس و جنسیت، نقشی در آن نداشته باشد، مثل عشق به فضایل اخلاقی و علم یا عشق به عالمان صالح و اولیای خدا یا عشق به خدا و مناجات با او. منشا این عشق، علاقه فطری به کمال و جمال مطلق (یعنی خداوند) است و عالی ‎‌ترین درجه کمال برای انسان، رسیدن به همین نوع از عشق است.(۴)

زندگی عاشقانه یعنی چه؟

با توجه به ماهیت عشق های مجازی، باید گفت که عشق و ازدواج، همیشه به یکدیگر لازم ندارند یا نباید لازم داشته باشند. در برخی موارد، ممکن است ازدواج بر اساس عشق صورت گیرد؛ اما عموماً این گونه ازدواج ها موفقیت آمیز نیستند. تنها صورت موفقیت آمیز این نوع ازدواج ها، وقتی است که عاشق، شیفتگی و دلدادگی خود را با عقل و اخلاق، کنترل کند و سپس با رفتار‌های عاقلانه و در صورت وجود ویژگی های لازم درطرف مقابل، مراحل عادی یک ازدواج را طی کند.(۵)

آمارها و واقعیت های اجتماع، نشان می دهند که شکست ازدواج های احساسی، نسبت به ازدواج هایی که بر پایه ی تعقل صورت می گیرد، بسیار بیشتر است. از آن جایی که ازدواج علاوه بر جنبه های عاطفی، واقعیت عینی و خارجی نیز دارد، این گونه افراد ناگهان با حقایق سختی رو به رو می شوند.

اگر بر اثر گذشت زمان، شعله های عشق فروکش کند، عشق و معشوق باید از صبر و گذشت بالایی برخوردار باشند تا به سر خوردگی یا افسردگی دچار نشوند.

بنابراین، عشق در زندگی مشترک پایدار‌تر و مطلوب تر است که نتیجه و پیامد ازدواج باشد و نه عامل و مقدمه ازدواج؛ اما همیشه این احتمال اندک وجود دارد که یک عشق پیش از ازدواج نیز، پس از آن که کنترل و مدیریت گردید، به یک ازدواج عاقلانه سپس یک زندگی عاشقانه پایدار، منجر شود، هر چند منطقی نیست که کسی به دنبال چنین احتمالی، خود را عمداً به ورطه عشق بیندازد، همچنان که منطقی نیست که کسی به امید آن که با همسر آرمانی‌اش تصادف کند، به رانندگی کردن با سرعت سرسام آور در بزرگراه ها بپردازد!

مردی از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: چگونه است که دختر و پسری که پیش ازدواجشان همدیگر را نمی‌شناخته‌اند، پس از ازدواج، محبو ‎‌ترین آدم ها در نظر هم می شوند؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «یکی از نشانه های خداوند، این است که همسرانی از[نوع] خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنها آرام بگیرند و در میان شما [و همسرانتان]، دوستی و مهربانی برقرار ساخت».(۶)

این همان نکته ای است که امروزه، حتی روانشناسان غربی(مثل آرتور آیرون) نیز در پژوهش های میدانی خویش به آنها رسیده‌اند. آنها بر این نکته تاکید دارند که ازدواج هایی که بر اساس شناخت و با آشنایی کافی صورت می‌گیرند، می‌تونند عشقی بی پایان را در پی داشته باشند. پژوهش از طریق برداشت اسکن مغزی(MRI) از گروهی از زوج‌های که ۱۷تا۲۱سال پیش ازدواج کرده‌اند، نشان می دهد که آنها با دیدن تصویری از همسرشان، به همان اندازه نامزد‌های جوان و عاشق، دچار شادی و هیجان می شوند.(۷)

به تعبیر روان شناسان: در زندگی زناشویی، عشقی قابل تقدیر است که بر بستری از فضیلت ها و اخلاق، شکل گرفته باشد و آرام و طبیعی رشد کند، و حیاتش انس و الفت و توافق و ثمره اش نیز ملایمت و مداومت داشته باشد.(۸)

عوامل ایجاد و تحکیم یک زندگی عاشقانه

علاقه ای که به واسطه ی زوجیت ایجاد می شود، اگر در مسیر زمان در معرض عوامل تضعیف کننده گوناگون قرار گیرد، پوسیده خواهد شد. به همین دلیل در ادامه مطالب، به بیان عوامل شکل گیری و دوام زندگی عاشقانه می پردازیم.

۱ـ انتخاب عاقلانه

اگر ازدواجی بر پایه منطق نباشد، اولین پیامد ناخوشایند آن، نارضایتی زن و مرد از زندگی است و هرگاه این نارضایتی بر روابط زن و مرد اثر بگذارد، فضای خانه، ناامن می شود و افراد خانواده به سوی انواع بیماری های روانی و بزهکاری ها کشیده خواهند شد. از همین روست که پژوهشگران اجتماعی معتقدند: علت طلاق هر نسل را باید در ازدواج های نادرست نسل قبل جستجو کرد.

پس ازدواج درست را باید این گونه تعریف کرد: انتخاب عاقلانه، زندگی عاشقانه.

یکی از مهمترین تدابیری که که شرع اسلام برای ایجاد و تعمیق عشق در نهاد خانواده اندیشیده است، رعایت کفویت (همانندی یا تناسب بین دو زوج) در انتخاب همسر است. بر اساس گزاره های دینی، سه عنصر اصلی در تحقق مفهوم کفویت دخالت دارند: ایمان و اخلاق و حیای دینی؛ یعنی بیش از هر چیز، تناسب از نظر دینی و اخلاقی، مورد توجه متون دینی بوده است.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «هنگامی که خواستگاری که از دین و اخلاق او راضی هستید، به شما پیشنهاد ازدواج داد، با وی ازدواج کنید وگرنه در زمین، فتنه و فسادی بزرگی به پا می شود».(۹)

افزون بر این سه، به تعدادی همانندی فرعی دیگر، مانند همانندی در: فرهنگ و طبقه اجتماعی، سنت ها و ساختار خانوادگی، مزاج و شکل ظاهری، تحصیلات، شخصیت و رفتار‌های هیجانی و… نیز نیاز است.(۱۰)

صرف نظر از ملاک‌های دینی در گزینش همسر مناسب، به طور کلی، همسان همسری(کفویت)، به عنوان یک قاعده جهانی همسرگزینی، پذیرفته شده است. تشابه، تناسب یا همسانی در: مکان زندگی و تولد، طبقه اجتماعی، صفات اخلاقی و ویژگی های مزاجی و روان شناختی، مذهب و دین، سن و سال ویژگی های فرهنگی و نژادی، مورد تاکید بیشتر محققان قرار گرفته است.(۱۱)

اما باید توجه داشت که کفویت و همانندی، هر چند برای یک ازدواج عاشقانه لازم است، اما شرط کافی برای حصول عشق نیست و عوامل دیگری نیز برای زندگی عاشقانه، لازم هستند که در ادامه بیان می شوند.

۲ـ صاحب نظران اعتقاد دارند که کارکردهای اصلی خانواده

عبارت‌اند از: همکاری در امور تولیدی و اقتصادی، همفکری و همکاری در امور مربوط به تغذیه و بهداشت و دیگر کارهای خانه، تکمیل شدن و تکامل یافتن زن و شوهر در راستای تعامل اخلاقی واجتماعی و عقلانی، تولید مثل و داشتن فرزند، ارضا و اقناع میل جنسی، تامین امنیت روحی اعضای خانواده و پرورش و آموزش کودکان و نوجوانان.(۱۲)

یکی از مهمترین عواملی که سبب افزایش عشق و محبت همسران می شود، این است که حقوق یکدیگر را بشناسند، این حقوق را رعایت کنند و از آن تجاوز نکنند.

۳ـ اظهار محبت

در آموزه های اسلام، تاکید شده است که انسان باید با کسی ازدواج کند که دوستش دارد(۱۳) و نیز تاکید شده است که اظهار و ابراز عشق و علاقه، بنیان خانواده را تقویت می کند و الفت بین زوجین را افزایش می دهد. امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «هرگاه شخصی را دوست داشتی، دوستی خود را به او نشان بده؛ زیرا این کار، انس و الفت را بین شما پایدارتر می کند».(۱۴)

همسر به منزله بال انسان است که می توان با آن پرواز کرد. بنابراین باید همسر را باید بزرگ شمرد. دوست داشتن همسر، از اخلاق پیامبران است و باید این دوستی را بیان کرد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «این سخن مرد به زن خود که دوستت دارم، هرگز از دل زن بیرون نمی رود».(۱۵) در احادیث اسلامی، همچنین تاکید شده است که محبت کامل، با ایثار و دلسوزی و مدارا و گذشت و مساعدت و سخاوت و خوشرویی شناخته می شود.(۱۶)

شهید مطهری (ره) معتقد است که «اسلام، محبت عمیق و صمیمی زوجین به یکدیگر را محترم شمرده و به آن توصیه می کند»(۱۷) و شاید از همین روست که که اسلام بر رعایت اصل کفویت تاکید دارد؛ زیرا تناسب شخصیت، باعث درک متقابل دو طرف از یکدیگر و تفاهم می شود و تفاهم نیز زمینه ساز توافق اخلاقی است و همه این عوامل، زمینه ساز شعله وری عشق و علاقه همسران نسبت به یکدیگر است و در سایه این محبت است که آرامش و سکون، در خانواده حاکم خواهد شد و فضای مناسبی برای پرورش فرزندان سالم و صالح، فراهم خواهد آمد.(۱۸)

ویژگی های زندگی‌های عاشقانه

گری سمالی و جانت ترنت می‌گویند: زندگی عاشقانه، به فضای رویایی پس از اولین روزهای ازدواج و معاشقه های آن خلاصه می شود. به عبارتی دیگر، زندگی عاشقانه، نوعی رابطه صمیمی است که در آن هیچ کس چیزی جز عشق ـ یعنی شادی و رضایت ـ برای دیگری نمی خواهد».(۱۹)

اما پیش از این، به نتایج تحقیقات آرتور آیرون، روان شناس آمریکایی اشاره کردیم که نشان می داد زندگی عاشقانه میان دو همسر، می تواند تا لحظه مرگ نیز به همان داغی روز اول بماند(۲۰) و طبعاً دوام چنین عشقی، بدون مراعات عوامل آن ـ که یاد کردیم ـ امکانپذیر نخواهد بود. بنابراین، ویژگی های زندگی عاشقانه ی پایدار را می توان در موارد زیر خلاصه کرد: (۲۱)

۱ـ یک نوع رابطه سودمند است

زندگی عاشقانه، یک رابطه دوستانه است که هر روز بیش از پیش رشد می کند. دو همسر از زمانی که در کنار هم هستند، لذت می‌برند و تصور می‌کنند که نزد دوست‌داشتنی‎‌ترین فرد هستند.

طرفین باید توجه خود را به یکدیگر معطوف کنند، نه این که در زمانی که با همسر خود هستند، به این فکر کنند که چه کار دیگری می توانستن انجام دهند. اگر می‌خواهند به پارک بروند، بهتر است تلفن همراه و یا کیف خود را همراه نبرند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: «ثواب نشستن همسران در کنار یکدیگر، از ثواب اعتکاف در مسجد من، بیشتر است» و حتی «ظرف آبی که یکدیگر می دهند و لقمه ای که به دست یکدیگر می دهند، در نزد خداوند، پاداش دارد».(۲۲)

۲ـ فرایند پیوستگی روز افزون است

بسیاری از همسران، سعی می‌کنند که فضای خانواده خود را با غافلگیر کردن (سورپرایزکردن) طرف مقابل، عاشقانه کنند. مثلا او را به یک رستوران زیبا دعوت می‌کنند؛ اما وقتی طرف مقابل چندان خوشحال نمی شود، ناراحت می شوند. اما این موضوع، کاملاً طبیعی است؛ چون ممکن است یک چیز برای شما جالب و شگفت انگیز باشد، ولی برای همسرتان کاملاً عادی باشد.

پس سعی کنید از او درباره چیزهای مورد علاقه اش بپرسید. اگر می‌خواهید او را به جایی دعوت کنید، بپرسید که او دوست دارد این ملاقات در کجا اتفاق بیفتد. اصلاً ببینید او دوست دارد که به یک رستوران برود یا دیدن یک نمایشگاه هنری یا قدم زدن در پارک یا حتی رفتن به یک زیارتگاه را ترجیح می دهد؟

فکر نکنید که اگر علایق همسرتان را بپرسید و بر طبق آن عمل کنید، نمی توانید او را غافلگیر کنید. شما می توانید یک یادداشت تشکر و ابراز محّبت در کیف او قرار دهید یا برایش پست کنید و او را غافلگیر کنید یا او را به دیدن یک فیلم دعوت کنید، یا شعر زیبایی برایش بخوانید و یا شاخه گلی به او تقدیم کنید و به تدریج، علاقه های او را شناسایی کنید.

۳ـ عرصه گفتگو و مشارکت است

برخی صاحب نظران معتقدند که عاشق بودن، شیرین تر از حق‌داشتن و ذی حق بودن است. پس اگر در زندگی مشترک، همواره بر این اصرار کنید که حق به جانب من است، عشق و گذشت را فراموش خواهید کرد. کانون خانواده، مکانی برای بخشش و خوشبخت کردن طرف مقابل است، نه مقابله و به دست آوردن امتیاز.(۲۳)

پس سعی کنید خوش بین باشید و خطای دیگران را ببخشید و بدی هایش را فراموش کنید و در زندگی خانوادگی، هرگز دنبال مقصًر نگردید و از عبارت «تقصیر تو بود» و «تقصیر من نبود» و «تقصیر کی بود؟» استفاده نکنید و در عوض، در پی گفتگو و مشارکت در حل همه مشکلات خانواده باشید و در گفتگوهایتان، از صداقت و بیان ساده مشکلات خود و خانواده و ابراز احساسات واقعی تان بهره بگیرید.

مهارت های ایجاد یک زندگی عاشقانه

محیط خانه، مانند گلی است که تحت شرایطی خاص، شکوفا می گردد. خانه، زمانی آرامش بخش خواهد بود که محیط عاطفی آن سالم و سنجیده باشد. یک نکته مهم در این زمینه، آن است که به هر بحران و پیشامد، عکس العمل نشان ندهید و از عوامل اضطراب و مباحث اختلاف انگیز بپرهیزید.

ایجاد محیط عاطفی، پیش از آن که بستگی به عوامل خارجی داشته باشد، مستقیماً به خود ما بستگی دارد. مثلاً آموختن مهارت های زندگی و به ویژه مهارت های خویشتنداری و حتی قرار گرفتن مبلمان و نوع رنگ دیوار یا مکان فرش، در ایجاد یک محیط عاطفی، موثر است.(۲۴)

زوجین برای تحکیم بخشیدن روابط خود، قواعد زیر را باید در نظر داشته باشند:

۱- نسبت به یکدیگر متعهد باشند و فراموش نکنند که آنها مسئول هم هستند.

۲- نسبت به یکدیگر وفادار باشند.

۳- عشق، یک جاده دو طرفه است.

۴- در عشق دو جانبه، غرور و خودخواهی جایی ندارد. هر چه را که همسرتان می‌پسندد، شما هم همان را برای او بپسندید.

۵- ابراز عواطف، روابط را محکم می کند.

اگر به دنبال راهکارهایی برای ابراز عشق و علاقه به همسرتان هستید و می‌خواهید زندگی ای رویایی داشته باشید، موارد زیر به شما کمک خواهد کرد:

با ابتکار و سلیقه خودتان، یک کارت دعوت درست کنید و پس از نوشتن چند جمله زیبا و عاشقانه، همسرتان را به صرف شام یا ناهار دعوت کنید. نشانی خانه خودتان راـ که زیباترین و رویای ‎‌ترین مکان دنیاست ـ روی کارت بنویسید و آن را داخل کیف یا ماشین او بگذارید تا پس از خارج شدن از منزل، آن را ببیند.

اگر همسرتان همراه خود، خوراکی یا غذا به محل کار می برد، غذای مورد علاقه او را در یک بسته بندی زیبا قرار دهید و روی آن یک جمله زیبا و عاشقانه بنویسید.

ـ محبت خود را احتکار نکنید.

ـ احساس صمیمیت را افزایش دهید.

ـ تعطیلات را با هم باشید.

ـ به صدها روش به او بگویید که دوستش دارید.

پی نوشت ها

۱- فرهنگ نوین فارسی ـ عربی سید مصطفی طباطبایی، تهران: کتاب فروشی اسلامی، ۱۳۶۱، ص۴۴۰ـ ۴۴۱

۲- «در ستایش عشق زمینی» عبد الکریم سروش، مدرسه(فصل نامه)، ش ۳(اردیبهشت ۸۵)، ص ۱۷

۳- دوستی در قرآن و حدیث، محمد محمد ری شهری، مترجم: سید حسن اسلامی، قم: دار الحدیث، و یرایش دوم، ۱۳۸۴، ص۱۷۱ـ ۱۷۷

۴- عشق، رمز حیات، محمود بهشتی، قم: نورین سپاهان، ۱۳۷۳، ص ۴۷

۵- در محضر علامه طباطبایی، محمد حسین رخشاد، قم: سما قم، ۱۳۸۶، ص۲۲۸

۶- تفسیر الثعلبی(الکشف و البیان)، ج ۷ص، ۲۹۹- گفتنی است که پاسخ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، همان آیه ۲۱از سوره روم است.

۷- ر. ک: مقاله «محققان عشق را با ام. آر. آی. به تصویر کشیدند» در پایگاه «خبر انلاین» به تاریخ ۱۳۸۷/۱۰/۲۱به نشانی aspx. 1976ـ http//www. khabaronline. ir/news

۸- مقدمه ای بر روانشناسی ازدواج، زهره رئیسی، اصفهان: مانی، ص ۲۶

۹- وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، قم: آل البیت، ۱۴۰۹ق، ج ۱۴، ص۱۵۱

۱۰- انتخاب عاقلانه، زندگی عاشقانه، مسعود غفاری، تهران: یاداوران، ۱۳۸۲، ص۲۷ـ ۳۰

۱۱- جامعه شناسی خانواده، باقر ساروخانی، تهران: سروش، ص۵۸

۱۲- آموزش جوانان در استانه ازدواج، علی اصغر احمدی و دیگران، تهران انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۳، ص۱۲۲

۱۳- جوانی به امام صادق (علیه السلام)گفت: دختری را برای ازدواج دز نظر دارم؛ اما پدر و مادرم، دختری دیگری برایم در نظر گرفته اند. امام فرمود: «با این که دوست داری ازدواج کن»(بحار الانوار، جلد ۱۰۰، ص۲۲۵-) گفتنی است که امام صادق (علیه السلام) در جایی دیگر فرموده‌اند که: «هر کس با دیگری، صرفاً به خاطر زیبایش ازدواج کند، هرگز به آنچه در پیش بوده است، نمی‌رسد»(میزان الحکمه با ترجمه فارسی، جلد ۶، ص۲۵۲)

۱۴- الکافی، محمبن یعقوی کلینی، تهران: دار الکتاب الاسلامیه، جلد ۲، ص۶۴۴- گفتنی است این توصیه، مربوط به دوستی هاست وحکم کلی است و شامل مراودات دو جنس مخالف (که در آستانه ازدواج هم نیستند) نمی شود

۱۵- وسائل الشیعه، جلد ۲۰، ص ۲۳

۱۶- ر. ک: راهنمای محبت، محمد محمدی ری شهری، مترجم: سید حسن اسلامی، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۲

۱۷- اخلاق جنسی در اسلام و غرب، مرتضی مطهری، تهران: صدرا، ۱۳۶۸، ص ۸۱

۱۸- ر. ک: حکمت نامه خانواده، محمد محمدی ری شهری، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۷

۱۹- www. tanzimekhanevadeh. ir

۲۰-مقصود، پژوهش دانشگاه بروک استونی در ایالات نیویورک است که بر اساس اسکن مغزی با دستگاه MRI انجام شده است و پیش از این، یاد کردیم

۲۱-برای دیدن احائیث فراوانی که به مهارت «عاشقانه زیستن» مربوطند، به کتاب زیر، مراجعه کنید: همسر دوست داشتنی، مهدی خدامیان آرانی، قم: وثوق، ۱۳۸۷

۲۲- میزان الحکم که به ترجمه فارسی، جلد ۶، ص ۲۵۳، ذیل «زوج»

۲۳- مهارت های زندگی، حسین خنیفر و مژده پور حسینی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران(هاجر)، ۱۳۸۵، ص۱۴۲

۲۴- همان، ص ۲۰۲

منبع: حدیث زندگی؛ شماره۴۵؛  طیبه چراغی