احادیثی در تشویق بر مخالفت با خواسته هاى نفسى و نفس‏

خداوند متعال در آیه سیزدهم سوره سوم (آل عمران) فرموده است: «آراسته شد براى مردمان دوستى خواسته هاى نفسى از داشتن زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم ….». و در آیه ۵۳ سوره دوازدهم (یوسف) فرموده است «و برى نمى دارم نفس خود را که هر آینه نفس، امرکننده به بدى است.» و خداوند متعال در آیه چهلم سوره هفتاد و نهم (النازعات) فرموده است «و اما آنکه بترسد از مقام پروردگارش و باز دارد نفس را از خواهش، همانا که بهشت جایگاهش خواهد بود.» پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: هر کس به جاى سرزنش دیگران نفس خود را سرزنش  و تنبیه کند، خدایش او را از بیم روز قیامت در امان مى دارد[۱].

نفس

۱. امام سجاد (علیه السّلام) فرموده است، حق نفس تو بر تو این است که آن را به فرمانبردارى خداوند بگمارى [۲].

۲. پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: شگفتا از مردمى که از بیم بیمارى از خوراک پرهیز مى کنند، چگونه از بیم آتش، از گناه خوددارى نمى کنند[۳].

۳. امام سجاد فرموده است، خداوند مى فرماید، هر گاه بندگانى که مرا مى شناسند گناه و از فرمان من سرپیچى کنند کسى را بر آنان چیره مى سازم که مرا نشناسد[۴].

۴. پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: مادر حضرت سلیمان به او گفت: پسرکم! از خواب فراوان شب پرهیز کن که خوابیدن بسیار در شب، آدمى را روز رستاخیز فقیر مى دارد. و همان حضرت فرموده اند: فراوانى شوخى کردن، آبرو را مى برد و بسیار خندیدن، ایمان را نابود مى سازد و بسیار دروغ گفتن، ارج آدمى را از میان مى برد.

۵. به امام صادق (علیه السّلام) گفته شد، رستگار چگونه شناخته مى شود؟ فرمود: به اینکه کردارش با گفتارش هماهنگ باشد و چنان کسى رستگار است و هر کس کردار و گفتارش هماهنگ نباشد، ایمانش عاریتى است.

۶. پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: خداوند متعال مى فرماید که من پروردگارم، پروردگارى جز من نیست، من پادشاهان (قدرتمندان) را آفریده ام و دلهاى ایشان در دست من است. هر قوم که مرا اطاعت کنند، دلهاى پادشاهان را بر ایشان مهربان قرار مى دهم و هر قوم که از فرمان من سرپیچى کنند، دلهاى پادشاهان را بر ایشان خشمگین قرار مى ده هر آینه خود را با دشنام دادن به قدرتمندان مشغول مدارید و به سوى خدا باز گردید و توبه کنید که من دلهاى آنان را بر شما مهربان کنم [۵].

۷. پیامبر فرموده اند: همانا ممکن است بنده یى براى یک گناه از گناهانش، صد سال در دوزخ بماند (منتظر بماند) و حال آنکه به زنان و برادران خود که در بهشت باشند، بنگرد.

۸. امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، هر کس براى او اندرز دهنده یى از دلش نباشد و بازدارنده یى از خواهشهاى نفسى نداشته باشد و براى او همنشینى که راهنمایش باشد، نباشد، گردن در اختیار دشمن خود (شیطان) نهاده است.

۹. امیر المؤمنین على (علیه السّلام) فرموده است، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) گروهى را به سریه یى (مأموریت جنگى) فرستادند و چون بازگشتند، به آنان فرمودند: خوشآمد و درود بر قومى که جهاد کوچک را انجام دادند و جهاد بزرگ بر عهده ایشان باقى مانده است. گفته شد: اى رسول خدا! جهاد بزرگ چیست؟ فرمود: جهاد با نفس و سپس افزودند، بهترین جهادها، جهاد کسى است که با نفس خود که میان دو پهلوى اوست پیکار کند[۶].

۱۰. پیامبر (صلّى الله علیه و آله) مى گوید که خداوند متعال چنین فرموده است: هر بنده که مرا فرمان برد او را به غیر خودم وانمى گذارم و هر بنده که مرا نافرمانى کند، او را به خودش وامى گذارم و اهمیت نمى دهم که در کدام وادى هلاک و تباه شود[۷].

۱۱. امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، خداوند هر کس را که از فرمانش سرپیچى کند، دوست نمى دارد.

۱۲. ابو لیلى مى گوید:[۸] امام حسن مجتبى (علیه السّلام) ما را بدرقه فرمود و چون خواستیم از ایشان جدا شویم، گفتیم ما را پندى بفرماى. فرمود: از خداوند بترسید و از طمع پرهیز کنید که طمع زنگ و زنگار مى گردد.

۱۳. امیر المؤمنین على (علیه السّلام) فرموده است، چشمها و اشکها خشک نمى شود مگر از قساوت دلها، و دلها با قساوت نمى شود مگر از افزونى گناهها. و همان حضرت به مردى فرمودند: اگر مى خواهى از آفریدگار خود فرمانبردارى نکنى، از روزى او مخور و اگر دشمن او را دوست مى دارى از مملکت او بیرون شو و اگر به قضا و قدر او خشنود نیستى، پروردگارى غیر از او براى خود جستجو کن. بر فرض که خداوند براى معصیت خود بیم هم نمى داد، واجب و شایسته بود که  براى شکر نعمتش معصیت نشود. عقل شمشیر برنده است، خواهش نفس خود را با عقل خویش بکش.

۱۴. امام باقر (علیه السّلام) فرموده است، هیچ سالى کم باران تر از سال دیگر نیست ولى خداوند آن را هر کجا بخواهد قرار مى دهد. هر گاه قومى گناه کنند، خداوند میزان باران لازم آن سال ایشان را در سرزمین هاى دیگر و فلاتها و دریاها و کوهسارها مى برد که خداوند حتى از عذاب سوسک در لانه اش غافل نیست. از زمین گناهکاران باران را باز مى دارد و راهش را به سوى محله غیر گنهکاران مى گشاید و سپس فرمود، اى صاحبان بینش! عبرت بگیرید.

۱۵. در یکى از نامه هاى امیر المؤمنین على (علیه السّلام) چنین دیدم که پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: چون زناکارى بسیار شود، مرگ هاى ناگهانى بسیار مى شود و چون کم فروشى و کاستن از ترازو معمول شود، خداوند آن مردم را گرفتار کاستى و خشکسالى مى فرماید و چون زکات پرداخت نشود، زمین برکتهاى کشاورزى خود را باز مى گیرد و میوه ها و معادن همه اش کاستى مى یابد. و چون در مورد احکام ستم روا دارند، گرفتار ستم و دشمنى مى شوند و چون پیمان شکنى کنند، خداوند دشمن ایشان را بر آنان چیره مى فرماید و چون پیوند خویشى را بگسلند، ثروت ها در دست بدان قرار مى گیرد و چون امر به معروف و نهى از منکر انجام ندهند و از اهل بیت گزیده من پیروى نکنند، خداى اشخاص شرور ایشان را بر آنان چیره مى فرماید و در آن حال نیکان ایشان هم که دعا کنند، مستجاب نمى شود[۹].

۱۶. و فرموده است، در تورات چنین نوشته شده است: اى موسى! من تو را آفریدم و برگزیدم و نیرو بخشیدم و به اطاعت از خود فرمانت دادم و تو را از معصیت نهى کرد اگر از من فرمانبردارى کنى، تو را بر آن کار یارى مى دهم و اگر معصیت کنى، تو را در آن یارى نمى ده اى موسى! حتى در فرمانبردارى تو مرا بر تو حق نعمت است و در معصیت تو براى من بر تو حجت است [۱۰].

۱۷. پیامبر فرموده اند: رسیدن به بهشت با سختى ها آمیخته است و رسیدن به آتش با شهوات. خداوند متعال به داود (علیه السّلام) فرموده است، بر من حرام است که عالمى را که دلش دوستدار شهوت هاست، پیشوا و رهبر پرهیزکاران قرار ده

۱۸. پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: هر کس دانشش بر خواسته نفسى او چیره شود، علمش علم نافع است و هر کس شهوت خود را زیر گامهایش نهد، شیطان از سایه اش مى گریزد.

۱۹. امام سجاد (علیه السّلام) این ابیات را فرموده است: «آنچه را که باقى مى ماند، ویران مى کنى و آنچه را که فانى است، آباد مى کنى و هیچ کدامش آباد نیست. آیا اندیشیده اى اگر مرگت ناگهانى فرا رسد و هیچ خیرى که در پیشگاه خدا عذر خواه تو باشد بدست نیاورده اى، آیا فقط به این خشنودى که در زندگى ثروتمند و مال تو افزون باشد و حال آنکه دین تو کاسته باشد؟»[۱۱]

پی نوشت:

[۱] . با ذکر سلسله سند در ثواب الاعمال شیخ صدوق( رضی الله عنه)، ص ۲۱۶، چاپ آقاى على اکبر غفارى، آمده است.

[۲] . به نقل از رساله حقوق امام سجاد( علیه السّلام)، در محجه البیضاء، ص ۴۳۹، ج ۳، آمده است.

[۳] . نظیر این روایت در تحف العقول ابن شعبه حرانى، ص ۱۴۱، از امیر المؤمنین على( علیه السّلام) آمده است.

[۴] . الجواهر السنیه، شیخ حر عاملى، ص ۳۱۹.

[۵] . امالى، صدوق، ص ۲۲۰.

[۶] . به نقل از پیامبر( صلّى الله علیه و آله)، با اندک تفاوتى در احیاء علوم الدین، غزالى، ص ۱۴۵۷، چاپ دار الشعب، مصر، آمده است.

[۷] . الجواهر السنیه، شیخ حر عاملى، ص ۱۳۹.

[۸] . ظاهرا منظور ابو لیلى انصارى است که از اصحاب رسول خدا بوده و در تمام جنگهاى حضرت امیر در التزام ایشان بوده است. رک. به: استیعاب ابن عبد البر، در حاشیه الاصابه ابن حجر عسقلانى، ص ۱۷۰، ج ۴.

[۹] . تحف العقول، ابن شعبه حرانى، ص ۳۶.

[۱۰] . در الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه، شیخ حر عاملى، ص ۵۶، به نقل از توحید صدوق( رضی الله عنه)، آمده است.

[۱۱] . این ابیات به همت استاد محمد مهدى خرسان در پاورقى صفحات ۸۳ تا ۸۷ جلد ۴۶ بحار الانوار به نقل از البدایه و النهایه ابن کثیر، ص ۱۰۹، ج ۹، آمده است و نسبت آن به حضرت سجاد( علیه السّلام) قطعى نیست.