میرزا حبیب الله خویی ملقب به امین الرعایا

میرزا حبیب الله خویی، (۱۲۶۵ ـ ۱۳۲۴ق) فقیه، ملقب به امین الرعایا از فقیهان شیعه و شارحان نهج البلاغه در قرن سیزدهم و چهاردهم قمری. وی از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی، میرزای شیرازی و سید حسین کوه کمره‌ای بود. مهم‌ترین اثرش کتاب منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه است. میرزا حبیب‌الله با همین کتاب، در میان اهل علم معروف شده است.

تولد و درگذشت

ثقه الاسلام تبریزی[۱] از خود میرزا حبیب الله خویی نقل می‌کند که او در سال ۱۲۶۵ق[۲] در شهر خوی[۳] و در خانواده‌ای ثروتمند و محترم[۴] به دنیا آمد. آقا بزرگ طهرانی[۵] زرکلی[۶] و حسینی[۷] سال وفات او را ۱۳۲۴ و امین[۸] و امینی[۹] سال ۱۳۲۶ را سال درگذشت میرزا حبیب الله ذکر کرده‌اند. او در تهران درگذشت و پیکرش را در حرم عبدالعظیم حسنی در ری به خاک سپردند.[۱۰]

تحصیلات میرزا حبیب الله خویی

میرزا حبیب الله خویی بیست سال داشت که برای تحصیل علوم دینی به نجف رفت[۱۱] و از محضر استادانی چون میرزا حبیب الله رشتی، میرزای شیرازی[۱۲] و سید حسین کوه کمره ای معروف به سید حسین ترک (متوفی ۱۲۹۹)[۱۳] بهره‌مند شد. ثقه الاسلام تبریزی[۱۴] همچنین ملاعلی، فرزند حاج میرزا خلیل طهرانی (متوفی ۱۲۹۷)، را در شمار استادان او نام برده است.

میرزا حبیب الله خویی در ۱۲۹۱، پس از حدود پنج سال تحصیل در نجف، به زادگاهش بازگشت.[۱۵]

نگارش منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه

به گفتۀ سید عبدالزهراء حسینی[۱۶]، او در پی برخی اختلافات مالی میان پدرش و شخصی دیگر و اظهار رأی به نفع طرف مقابل که موجب رنجش پدرش شد، گوشۀ عزلت گزید و همت خویش را مصروف نوشتن شرحی بر نهج البلاغه کرد، اما پیش از آن که تألیف خود را به پایان برساند و پس از عرضۀ بخش‌هایی از آن به مظفرالدین شاه قاجار (حکومت: ۱۳۱۳-۱۳۲۴) و صدور فرمان شاه برای چاپ آن، در تهران در حدود ۱۳۲۵ وفات یافت.[۱۷] حسن زاده آملی از خطبه ۲۲۹ تا پایان‌ نامه‌ها و شیخ محمد باقر کمره‌ای کلمات قصار را شرح کرده‌اند.[۱۸][۱۹]

نسخه‌های به خط مؤلفِ این شرح در شش جلد در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نگهداری می‌شود.[۲۰] و در چهارده مجلد در تهران و قم به تصحیح سید ابراهیم میانجی به چاپ رسیده است. شرح ناتمام میرزا حبیب الله خویی را ابتدا محمدباقر کمره ای و پس از او حسن حسن زاده آملی تکمیل کردند. چاپ دیگری از این کتاب نیز در بیروت (۱۳۷۸ش/۲۰۰۸م) صورت گرفته است.

آثار دیگر

حاج میرزا حبیب الله خویی آثار دیگری نیز دارد که برخی از آنها عبارتند از:

۱. حاشیه بر فرائد الاصول شیخ انصاری که تقریرات درس استادش، سید حسین کوه کمری، است.[۲۱] و شاید همان کتابی باشد که ثقه الاسلام تبریزی[۲۲] از آن با عنوان «منتخب الفن فی حجیه القطع و الظن» یاد کرده است.

۲. شرح مباحث قضا و شهادات از کتاب الدروس الشرعیه شهید اول.[۲۳]

۳. حاشیه بر برخی ابواب کتاب القوانین الاصول محقق قمی.[۲۴]

۴. کتاب الجُنه الواقیه شامل دعاهای روزهای ماه رمضان و شرح آنها،[۲۵] شاید همان کتابی باشد که از آن به عنوان تحفه الصائمین فی شرح الادعیه الثلاثین یاد شده است.[۲۶]

۵. شرح کتاب العوامل فی النحو.[۲۷]

۶. رساله‌ای در ردّ صوفیه، دربردارندۀ مطالب جلد ششم شرحش بر نهج البلاغه، در نقد تصوف.[۲۸]

۷. کتاب احقاق الحق فی تحقیق المشتق[۲۹]، که حسینی اشکوری[۳۰] از آن به عنوان تحقیق الحق فی شرح المشتق یاد رده است.

۸. او همچنین رساله‌هایی در موضوعات فقهی و اصولی به نگارش درآورده است.[۳۱]

دیدگاه

۱. اعتقاد به نظریۀ هیئت بطلیموسی در مسائل نجوم و افلاک، آسمان و زمین.

۲. مخالفت با صوفیه.

پی نوشت ها

1. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۱.
2. قس آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲؛ عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.
3. عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.
4. رک: حسینی، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، ج۱، ص۲۵۰.
5. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۱۲۳، ج۲۳، ص۱۵۷؛ آقا بزرگ، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲.
6. زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۶.
7. حسینی، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، ج۱، ص۲۴۹.
8. امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۵۶۱.
9. امینی، الغدیر، ج۴، ص۲۶۳.
10. آقابزرگ، الذریعه، ج۱۴، ص۱۲۳
11. رک: خویی، ج۱، مقدمه علی اصغر حسینی، ص۸.
12. آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم۱، ص۳۶۲.
13. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۱.
14. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۱.
15. رک: خویی، ج۱، مقدمه علی اصغر حسینی، ص۸.
16. حسینی، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، ج۱، ص۲۵۰
17. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۴۸۳.
18. شرح میرزا حبیب الله خویی
19. روش‌شناسی «منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه»
20. رک: حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج۱، ص۲۹۹.
21. خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۸-۹.
22. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
23. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
24. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
25. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
26. خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۹.
27. خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۸.
28. خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۸-۹. نیز رک: شرعی، ص۱۵۴.
29. ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۱، ص۳۸۴.
30. حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۱۳۸.
31. خویی، ج۱، علی اصغر حسینی، ص۹.

منابع

1. آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی التصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت: ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
2. آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم۱-۴، ۱۴۰۴.
3. امین، سید محسن، اعیان الشیعه.
4. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، قم ۱۴۱۶-۱۴۲۲ق/ ۱۹۹۵-۲۰۰۲م.
5. ثقه الاسلام تبریزی، علی بن موسی، مرآه الکتب، چاپ محمد علی حائری، قم۱۴۱۴-.
6. حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، قم: ۱۴۱۴ق.
7. حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم: ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش.
8. خویی، حبیب الله بن محمدهاشم، منهاج البراعه [فی] شرح نهج البلاغه، چاپ علی عاشور، بیروت: ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
9. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت: ۱۹۹۹م.

منبع: ویکی شیعه