کراهت در غلط خواندن دعا

 از جمله محسّنات و کمالات دعا این است که غلط خوانده نشود، از ابى جعفر امام جواد علیه السلام روایت شده که فرموده است: «دو نفر که در نسب و دین با هم برابرند آن که باادب‏تر است نزد خدا افضل است. راوى مى‏ گوید: عرض کردم: فدایت شوم برترى او را در میان مردم و مجالس مى‏ دانم. برترى او نزد خداوند به چه سبب است؟ فرمود: قرآن را به همان گونه که نازل شده است تلاوت مى‏ کند و دعا را بدون غلط مى ‏خواند، چه دعاى غلط به آسمان بالا نمى ‏رود.»[۱] خلاصه آنچه در عدّه الدّاعى در این ‏باره آمده این است: در دعا حفظ اعراب الفاظ شرط اجابت و ترتّب ثواب بر آن نیست، بلکه شرط تمامیّت فضیلت و کمال منزلت و علوّ رتبه آن است، و این که امام علیه السلام  فرموده است: «و دعا را بدون غلط مى‏ خواند»، از باب ستایش آن است، چه دعا اگر بى ‏اعراب و غلط نباشد معانى آن روشن و دلالت آن ظاهر است، و الفاظى که دلالت آنها بر معانى خود روشن است برتر از الفاظى است که مبهم است و باید آنها را تأویل کرد؛ و نیز دعاى با اعراب و بدون غلط فصیح ‏تر است و در دعا فصاحت مورد نظر است، به‏ویژه اگر مأثور از ائمه علیه السلام باشد تا آن دلیل فصاحت گوینده و نمایانگر فضیلت معصوم باشد؛ و نیز اگر لفظ داراى اعراب باشد چنانچه شنونده نحوى است طبع او از شنیدن آن بیزار نمى‏ شود لیکن اگر بدون اعراب و غلط باشد طبع او از آن نفرت یافته و بسا از آن آزرده نیز مى‏ شود.

گفته ‏اند: اعمش به سخنان مردى گوش داد که در گفتارش مرتکب غلط مى ‏شد. گفت: این کیست که سخن مى‏ گوید و دل مرا آزار مى ‏دهد. نقل کرده‏ اند مردى به مرد دیگر گفت: آیا این جامه را مى‏ فروشى؟ پاسخ داد: لا عافاک اللّه (نه خدا تو را عافیت دهد) او گفت: اگر این را بدانید دانا شده ‏اید، بگو: لا و عافاک اللّه (نه و خدا تو را عافیت دهد).

نقل شده است مردى به یکى از بزرگان در برابر پرسشى که از او کرد گفت: لا و اطال اللّه بقاک، آن بزرگ گفت: من هیچ واوى ندیدم که موقعیّتش از این واو بهتر باشد.

این که امام علیه السلام  فرموده است: «دعاى غلط به آسمان بالا نمى‏ رود» به این معناست که دعاى غلطى که اهل فنّ بر غلط بودن آن گواهى دهند چنانچه معنا را دگرگون کند به آسمان بالا نمى‏ رود، و مطابق آنچه هست به دعا کننده ثواب داده مى ‏شود بلکه پاداش او بر وفق نیّت و قصد وى از دعا خواهد بود.

آنچه مؤیّد این مطلب است روایت محمّد بن یعقوب از علیّ بن ابراهیم از پدرش از نوفلى از سکونى از ابى عبد اللّه علیه السلام  است که: «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: شخص عجمى از امّتم چون قرآن به عجمى بخواند فرشتگان آن را به عربى بالا مى ‏برند.»[۲]

علاوه بر این ما در دعاهاى مأثور از اهل بیت علیه السلام الفاظى مى‏ یابیم که معانى آنها را نمى ‏دانیم، و این گونه الفاظ بسیارند. از جمله آنها نامها و قسمها و مقاصد و حاجات و فوائد و درخواستهایى است که در این دعاهاست. ما به این اسامى تمسّک مى‏ جوییم و چیزهایى را از خداوند مسألت مى‏ کنیم در حالى که به هیچ یک از این‏ها دانا نیستیم، و هیچ کس نگفته است امثال این گونه دعاها اگر با اعراب صحیح باشد مردود است، با این که فهم عامى نسبت به معانى الفاظى که غلط اعراب‏ گذارى شده بیشتر از فهم نحوى نسبت به ادعیّه ‏اى است که معانى آنها روشن نبوده و بر تفسیر و لغات آنها آگاه نیست، بلکه تنها اعراب آنها را مى‏ داند. بنابراین خداوند به‏اندازه قصد و نیّت دعاکننده به او پاداش مى ‏دهد، چه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرموده است: «اعمال بر اساس نیّات است»؛ و نیز فرموده است: «نیّت آدمى بهتر از عمل اوست»؛ و این‏ها در این مورد نصوصى صریح‏اند. بنابراین پاداش بر اساس نیّت است و دعاکننده از این راه سود مى ‏برد و اگر پاداش بر مبناى عمل ظاهر داده مى ‏شد او هلاک مى ‏گردید.

 همچنین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «سین بلال نزد خداوند شین است.» مردى نزد امیر مؤمنان علیه السلام آمد و عرض کرد: اى امیر مؤمنان! امروز بلال با فلانى مناظره داشت و کلمات را غلط ادا مى‏ کرد، امّا فلانى فصیح سخن گفت و بر گفتار بلال مى‏ خندید. امیر مؤمنان علیه السلام  فرمود: «اى بنده خدا منظور از فصاحت بیان اصلاح عمل و پاکیزه ساختن آن است، اگر فلانى اعمالش سخت غلط و اشتباه باشد فصاحت بیان و شیوایى سخن چه سودى به او مى رساند و اگر اعمال بلال در کمال درستى و پاکیزگى باشد نارسایى و سستى بیان او چه زیانى به او وارد مى‏ کند.» این حدیث ثابت مى‏کند که غلط همان گونه که دامنگیر الفاظ مى‏ شود بر اعمال نیز وارد مى‏ گردد، و ضرر زمانى است که غلط در عمل واقع شود نه در الفاظ.[۳]

پی نوشت:

[۱] . عدّه الدّاعى، ص ۱۰.

[۲] . کافى، ج ۲، ص ۶۱۶، شماره ۱.

[۳] . عدّه الدّاعى، ص ۱۰.

منبع: راه روشن؛ ترجمه المحجه البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج‏۲.