کتاب مناجات الهیات حضرت امیر(ع) و ما نزل من القرآن فى على(ع)

معرفى کتاب

این دو رساله نگاشته ابو عبید اللّه محمد بن عمران مرزبانى خراسانى الاصل است که به سال ۲۹۷ ه ق در بغداد متولد و در سال ۳۸۴ ه ق و بنا بر روایتى دیگر در سال ۳۷۱ و یا ۳۷۸ ه ق در همان شهر چشم از جهان فروبست. از این رو وى را خراسانى بغدادى نیز نامیده اند.

« مناجات الهیات» راز و نیاز على علیه السلام با ذات اقدس الهى است که فرازهاى آن با واژه« الهى» آغاز مى شود. شاید وجه تسمیه کتاب به این نام، توسط مترجم آن خواجه عبد الحق سبزوارى نیز همین نکته باشد. هر چند در دست نوشت کهن این مناجات و نیز در بحار الانوار و مصباح کفعمى از آن به عنوان مناجات امیر المؤمنین یاد شده است.

اهمیت این مناجات

در اهمیت آن همین بس که مرحوم آیت الله مرعشى آن را به کبریت احمر و حجر مکرّم توصیف کرده اند. همچنین استاد محمد مشکات پس از صحیفه سجادیه و معدودى ادعیه، این مناجات را معتبرترین مناجات مى داند.

این مناجات افزون بر قوت و زیبایى نثر و آرایه هاى ادبى، شامل مضامین عالى عرفانى، فلسفى و اخلاقى است که هر فیلسوفى را به تأمل و هر عارف و صاحبدلى را به وجد مى آورد.

سند مناجات

برخى در حجیت سند این روایت- به جهت خبر واحد بودنش- خدشه کرده اند، ولى بر فرض عدم حجیت سند، به پیروى از پیشینه فقهاى عظام مى توان گفت ضعف سندى مانع استفاده از مضامین عمیق و انیق آن نمى شود و مى توان با تمسک به اخبار من بلغ و نیز قاعده تسامح در ادله سنن، آن را مانند دیگر مناجاتهاى معتبر خواند و ثواب برد.

ترجمه کهن

ترجمه این مناجات توسط خواجه عبد الحق بن محمد سبزوارى از مترجمان و کاتبان زبردست سده هاى ۹ و ۱۰ هجرى قمرى به سال ۹۰۸ ه ق نگاشته شده است. نثر ترجمه یک دست نیست، گاه بسیار روان، شیوا و جذاب و گاه متکلفانه است.

نسخه شناسى

۱- نسخه اى که از طریق على بن فضل اللّه بن على بن عبد اللّه حسنى راوندى( پسر) روایت و به خط نسخ در اواخر قرن ششم هجرى کتابت شده است.

۲- نسخه اى که توسط خواجه عبد الحق بن محمد سبزوارى به سال ۹۰۸ هجرى به خط نسخ کتابت شده است.

این نسخه نسبت به نسخه قبلى کاملتر و حجیم تر است و از سوى ابو الرضا فضل اللّه بن على بن عبد اللّه راوندى( پدر) روایت شده است.

رساله« ما نزل من القرآن فی علی علیه السلام»

این رساله حاوى روایت هایى پیرامون آیاتى از سوره هاى: بقره، آل عمران، حج، نمل، سجده، احزاب، مریم، صافات، ص، زمر، مؤمنون، جاثیه، مجادله، صف، تحریم، هل أتى، مطففین و بیّنه مى باشد که در شأن على علیه السلام نازل شده است.

نسخه خطى

نسخه کتابخانه مجلس شوراى اسلامى به شماره ۴۰۱ به خط نسخ و ثلث. این نسخه به خط خوشنویس شهیر سده هاى ۵ و ۶ هجرى قمرى یعنى ابو الدر جمال الدین یاقوت مستعصمى ملقب به« قبله الکتاب» در ۱۹ رمضان سال ۶۰۶ هجرى قمرى براى کتابخانه خلیفه عباسى کتابت شده است.

نسخه برنامه

این نسخه به کوشش على اوجبى و بحثى مفصل در باره سند حدیث در مقدمه کتاب به همراه یادداشتى از استاد محمد مشکات و نیز نسخه بدل ها و تصویر نسخ خطى و واژه نامه اى در آخر آن از سوى سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در سال ۱۳۷۸ به چاپ رسیده است.