چهل حدیث درباره شیطان

اشاره

در ادیان ابراهیمی از شیطان و وسوسه های آن سخن گفته شده و به انسان توصیه گردیده که فریب وسوسه های او را نخورد. شیطان بنا بر فرموده قرآن کریم قسم یاد کرده که به هر نوع ممکنی که شده بندگان خدا را فریب داده و از مسیر حق آنان منحرف نموده و به گناهان مختلف انان را آلوده خواهند کرد. از این شیطان دشمن انسان است و پیوسته در کمین است که ضربات کاری خود را بر ابندگان خدا وارد کند. در این مقاله چهل حدیث درباره شیطان جمع آوری شده است.

۱. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

اِتَّخِذِ الشَّیطانَ عَدُواًّ فَاِنَّ اللهَ تعالی یقُولُ «اِنَّ الشَّیطانَ لَکُم عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُواًّ؛ تو شیطان را دشمن خود بدار. خدای متعال می‌فرماید همانا شیطان دشمن شما است شما هم او را دشمن بدارید. (بحار، ج ٧٧، ص ١٠۵)

٢. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

اِن کانَ الشیطانُ عَدُواً فَالغَفلَهُ لِماذا؟؛ اگر شیطان دشمن (قسم‌خورده تو) است پس این همه غفلت و بی‌خبری چرا؟! (بحار، ج ٧٣، ص ١۵٧)

٣. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

فَاعْتَبِرُوا بِمَا کَانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِإِبْلِیسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ وَ کَانَ قَدْ عَبَدَاللّهَ سِتَّهَ آلاَفِ سَنَهٍ…، عَنْ کِبْرِ سَاعَهٍ وَاحِدَه!؛ شما از کیفر ابلیس که خدا را شش هزار سال عبادت کرده بود عبرت بگیرید چگونه خداوند آن همه عمل درازمدت او را در اثر یک اندک زمانی تکبر و خودخواهی به کلی نابود ساخت! (نهج‌البلاغه، خطبه ١٩٢معروف به قاصعه)

۴. امام موسی‌کاظم(علیه‌السلام):

اَوّلُ مَن اَلحَدَ و تَزَندَقَ ابلیسُ اللَّعینُ، فَاستَکبَرَ و وَافتَخَرَ عَلی صَفِی اللهِ و نَجِیهِ آدمَ عَلیه‌السلام؛ اول کسی که در آسمان ملحد و کافر شد ابلیس لعین بود، تکبّر کرد و بر آدم (علیه‌السلام) برگزیده خدا فخرفروشی نمود. (تحف‌العقول، ص ۴٢٩)

۵. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

إنَّ الشیطانَ یجری مِنِ ابنِ آدمَ مَجری الدَّم!؛ شیطان، همانند گردش خون در تن آدمی جریان دارد! (شهاب‌الاخبار، ص ٣۵٩)

۶. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

اِذا وَسوَس الشیطانُ اِلی أحدِکُم، فَلْیتعوَّذْ بِاللهِ وَلْیقُل: «آمنتُ بِاللهِ وبِرسولهِ صلی‌الله علیه و آله مُخلِصاً لَهُ الدّین.»؛هر گاه که شیطان یکی از شما را وسوسه کرد از شر آن به خدا پناه ببرید و بگویید اَعوذُ بالله منَ‌الشیطانِ الرجیم آمنتُ بِاللهِ و بِرسولهِ صلی‌الله علیه و آله مُخلِصاً لَهُ الدّین. (خصال، ج ٢، ص ۶٣)

٧. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

تَحَرَّزْ مِن اِبلیس بِالخَوفِ الصّادِق؛ برحذر باش و با خوف جدَّی و صادقانه، خودت را از ابلیس محافظت کن. (تحف‌العقول، ص ٢٩٣)

٨. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

اِنَّ اِبلیسَ یلتَقِمُ القَلبَ، فاذا ذُکِراللهُ خَنَسَ فَلِذلِکَ سُمِّی الخَنّاس؛ شیطان ابلیس، قلب (غافل) آدمی را با پوزه خود قبضه می‌کند، همین که خدا را یاد کُند آن را رها کرده عقب‌گرد می‌کند و پنهان می‌شود و لذا به نام خنّاس (پنهانکار) مُلقّب گردید. (بحار، ج ۶٣، ص ٩٧)

٩. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

ما مِن قَلبٍ اِلاّ وَ لَهُ اُذُنانِ: علی اَحَدِهِما مَلَکٌ مُرشِدٌ وَ عَلَی‌الاُخری شَیطانٌ مُفَتِّنٌ… اَلشیطانُ یأمُرُهُ بِالمعاصی وَ المَلَکُ یزجُرهُ عَنها؛ هر قلبی دو گوش دارد: بر یکی فرشته هدایت و بر دیگری شیطان ضلالت جای دارد. شیطان دستور به معصیت می‌دهد و فرشته او را از آن برحذر می‌دارد. (بحار، ج ۶٣، ص ٢٠۵)

١٠. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

لا تَجعلَنَّ لِلشّیطانِ فی عَملِکَ نصیباً! ولا علی نَفسِکَ سبیلاً؛ برای شیطان در کار خودت سهمی قرار مده! و بر جان و روانت راهی نشان نده. (فهرست غرر، ص ١٧۵)

١١. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

ثلاثَهٌ عُصِموا مِنْ اِبْلِیسَ: الذَّاکِرُونَ لِلَّهِ وَ الْبَاکُونَ مِنْ خَشْیهِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَغْفِرُونَ بِالْأَسْحَار؛این سه دسته از اغوای شیطان در امانند: کسانی که همواره در ذکر و به یاد خدا هستند، کسانی که از ترس خدا گریه می‌کنند و کسانی که در سحرها (در نماز شب) از گناهان استغفار می‌نمایند. (جامع احادیث‌الشیعه، ج ١۴، ص ٣٧۵)

١٢. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

مَن هَمَّ بِشَیءٍ مِنَ الخَیرِ فَلیعجِّلْهُ؛ فَإِنَّ کُلَّ شَیءٍ فیهِ تَأخیرٌ فإنَّ لِلشَّیطانِ فیهِ نَظْرَهً؛ هر کس تصمیم گرفت کار خیری انجام دهد در آن عجله و شتاب کند زیرا هر عمل خیری که در آن تأخیر افتد (و فرصت از دست برود) در آنجا گمراهی و اغوای شیطان بوده است. (وسائل، ج ١، ص ٨۶)

١٣. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

یقولُ ابلیسُ لِجُنُودِهِ: اُلقُوا بَینَهُمُ‌الحَسَدَ والبَغْی فَإنَّهُما یعدِلان عِندَاللهِ الشِّرکَ!؛شیطان همواره به لشکریانش دستور می‌دهد: میان آدمیان حسد و ظلم را رواج دهید که این دو (گناه عظیم) در نزد خدا با شرک برابری می‌نمایند! (بحار، ج ۶٣، ص ٢۶٠)

١۴. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

لَولا أنَّ الشَّیاطینَ یحومونَ عَلی قُلوبِ بَنی‌آدَمَ لَنَظَروا اِلَی المَلَکُوت؛اگر بنی‌آدم گرفتار إغوا و وسوسه‌های شیطانی نبودند ملکوت و عظمت آسمان‌ها را با چشم دل مشاهده می‌کردند. (بحار، ج ٧٠، ص ۵٩)

١۵. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

قالَ اِبلیسُ لَعَنَهُ اللهُ اِذا استَکْمَنْتُ مِنِ ابنِ آدَمَ فی‌ثَلاثٍ لَم اُبالِ ما عَمِلَ فاِنَّهُ غیرُمَقبولٍ مِنه!… اذاَ استَکثَرَ عَمَلَهُ وَ نَسِی ذَنْبَهُ و دَخَلَهُ العُجبُ؛ شیطان ملعون می‌گوید: من اگر این سه خصلت را در آدمیزاد محکم و استوار کردم دیگر برایم مهم نیست اعمال دیگرش چه باشد چون مسلّماً قبول نخواهد شد!: وقتی عمل خوب خود را بزرگ ببیند، و زمانی که گناهانش را فراموش کند و هنگامی که گرفتار عَجب و خودپسندی گردد. (خصال، ج ١، ص ۵۵)

١۶. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

اذا أَخذَ القَومُ فی مَعصِیهِاللهِ عَزَّ و جَلَّ فإَن کانوا رکُباناً کانوا مِن‌خَیل ابلیسَ وَ إن کانوا رِجالهً کانوا مِن رِجالَتِه!؛مردم وقتی شتابان و با سرعت به گناه آلوده می‌شوند در شمار لشکر سواره‌نظام ابلیس هستند! و زمانی که آهسته و به کندی مرتکب گناهان می‌شوند در عداد پیاده‌نظامش خواهند بود! (ثواب‌الاعمال، ص۵٧۶)

١٧. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

لَیسَ لإِبلیسَ جُندٌ اَشَدُّ مِنَ النِّساءِ والغَضَبِ!؛برای ابلیس، سپاهی نیرومندتر از این دو تا نیست: یکی زنان و دیگر حالت خشم و غضب! (بحار، ج ٧۵، ص ٢۴۶)

١٨. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

إنَّ الشَّیطانَ اِثنانِ: شیطانُ الجِنِِّ وَ یبعُدُ بِلاحَولَ وَلاقُوَّهَ إلاّ بِاللهِ العَلِی العَظیم و شیطانُ الاِنسِ وَ یبعُدُ بِالصّلاهِ عَلَی‌النَّبِی و آلِهِ علیهم السلام؛ شیطان بر دو قسم است:‌ شیطان جنّی که با ذکر لا حَولَ وَ لا قوَّه إلّا بِاللّه العَلی العَظیم طرد می‌شود و شیطان اِنسی (آدمی) که با صلوات بر محمد و آل محمد علیهم‌السلام از انسان رانده می‌گردد. (مستدرک، ج ۵، ص ٣۴٢)

١٩. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

قالَ اِبلیسُ لِنوحٍ(علیه‌السلام) اُذکُرنی فی ثَلاثَهِ مَواطِن! اُذکُرنی اِذا غَضِبتَ وَ اذکُرنی اذا حَکَمتَ بَینَ اِثنَینِ وَاذکُرنی اذا کُنتَ مَعَ اِمرأهٍ خالیاً؛ ابلیس به نوح پیغمبر(علیه‌السلام) عرض کرد در این سه جا به یاد من باش! زمانی که غضبناک شدی و هنگامی که خواستی میان دو نفر قضاوت کنی و در وقتی که با زن نامحرمی در جای خلوتی به سر بری. (خصال، ج ١، ص ١٣٢)

٢٠. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

اَلصّومُ یسوِّدُ وَجْهَ‌‌الشَّیطانِ وَالصَّدَقَهُ تُکْسِرُ ظَهْرُه والحُبُّ فی‌اللهِ والمُوازَرَهُ عَلَی العَملِ الصالِحِ یقطَعُ دابِرَهُ وَالِاستغفارُ یقطَعُ وَتینَهُ؛روزه (انسان) روی شیطان را سیاه می‌کند، صدقه کمرش را می‌شکند، دوستی برای خدا و همکاری در کار خیر نسل او را تباه می‌سازد و استغفار کردن رگ حیاتش را قطع می‌نماید. (سفینه، ج ١، ص ٧٠٠)

٢١. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

إنّ ابلیسَ عَدُوَّاللهِ رَنَّ اَربَعَ رَنّاتٍ: یوم لُعِنَ وَ یوَم اُهبِطَ اِلَی الاَرضِ وَ یوَم بُعِثَ النّبی(ص) وَ یوَمَ الغَدیر؛ ابلیس آن دشمن خدا، در تمام حیات خود چهار ناله جانکاهی کرد: روزی که ملعون و مطرود خدا شد، و روزی که به زمین فرود آمد و روزی که نبی اکرم صلی‌الله علیه و آله به رسالت مبعوث گردید و دیگر روز عید غدیر. (روزی که مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به خلافت منصوب گردید) (بحار، ج ۶٣، ص ٢۴١)

٢٢. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

ما اَحسَنَ مُؤمنٌ الی مُؤمنٍ وَلا اَعانَهُ اِلاّ خَمَشَ وَجهَ اِبلیسَ وَ قَرَّحَ قَلبَه؛ هر مؤمنی که به برادر مؤمن خود محبت و احسانی کند او دقیقاً در همانجا صورت شیطان را خراشیده و دلش را مجروح نموده است. (بحار، ج ٧۴، ص ٣٠١)

٢٣. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

ما مِن اَحَدٍ یموتُ مِنَ المُؤمنین اَحَبُّ اِلی اِبلیسَ مِن مَوتِ فقیهٍ؛ مردن هیچ یک از مؤمنین به اندازه مردن یک عالم فقیه نزد ابلیس محبوب‌ و گرامی‌تر نیست. (بحار، ج ۶٣، ص ٢٢١)

٢۴. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

وَاللهِ لَمَوتُ عالِمٍ اَحبُّ اِلی ابلیسَ مِن مَوتِ سَبعینَ عابداً!؛ به خدا سوگند مردن یک عالم برای ابلیس از مردن هفتاد عابد محبو‌بتر و گرامی‌تر است! (احقاق‌الحق، ج ١٢، ص ١٩٣)

٢۵. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

اذا قامَ الرّجُلُ اِلَی الصّلاهِ اَقبَلَ اِبلیسُ ینظُرُ اِلَیهِ حَسَداً لِایری مِن رَحمهِ اللهِ الّتی تَغشاهُ؛ زمانی که انسان به نماز می‌ایستد ابلیس با مشاهده آن همه رحمت الهی که نمازگزار را فرا می‌گیرد با دیده رشک و حسادت او را نظاره می‌کند. (خصال، ج ٢، ص ١۶٧)

٢۶. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

ما مِن عَمَلٍ اَشَدَّ عَلی اِبلیسَ مِن أَنْ یری ابنَ آدَمَ ساجِداً لِأَنَّه اُمِر بِالسُّجودِ فَعصی وَ هذا أُمِرَ بِالسُّجودِ فأطاعَ وَنَجا؛  عملی برای ابلیس دردناک‌تر از آن نیست که آدمی را در حال سجود ببیند، او که مأمور به سجده شد اِبا و عصیان کرد اما این مأمور به سجده شد اطاعت نمود و نجات یافت. (خصال، ج ٢، ص ١۵٨)

٢٧. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

الصَّلاه حِصنٌ مِن سَطَواتِ الشّیطانِ؛ نماز یک دژ محکم در برابر یورش و حمله‌های شیطانی است. (میزان‌الحکمه، ج ۵، ص ٣۶٧)

٢٨. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

إنَّ لِلوُضوُءِ شَیطاناً یقالُ لَهُ وَ لَهان یوَسوِسُ العَبدَ اذا لَم یسمِّ اللهَ فی وُضوئِه؛ وضو شیطانی به همراه دارد به نام وَلَهان. کسانی که هنگام وضو نام خدا را بر زبان جاری نکنند آن‌ها را وسوسه می‌کند و به وسواسی دچار می‌نماید. (مستدرک، ج ١، ص ٣٢٣)

٢٩. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

إنَّ العَبدَ اذا سَجَدَ وَ أطالَ السُّجودَ نادی اِبلیسُ: یا ویلاه! أطاعَ و عَصَیتُ وَ سَجَد و اَبَیتُ؛ هنگامی که بنده به سجده می‌رود و آن را طولانی می‌کند ابلیس فریاد سر می‌زند: ای وای بر من! او اطاعت کرد و من عصیان نمودم، او سجده کرد و من اِبا نمودم. (بحار، ج ۶٣، ص ٢٢١)

٣٠. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

إنَّ مَلَکَ الموتِ یدفَعُ الشّیطانَ عَنِ المُحافِظ علی الصَّلوهِ وَ یلقِّ.نُهُ شهادَه أن لا اله الاّ الله وَ أَنّ مُحَمداً رَسولُ الله صلی‌الله علیه و آله؛ حضرت عزرائیل(علیه‌السلام) هنگام جان گرفتن آدمی، شیطان را از کسی که محافظ بر اوقات نماز باشد دفع می‌کند. و شهادتین أن لا اله الّاالله و أن محمداً رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله را به وی تلقین می‌نماید. (وسائل، ج ٣، ص ١٩)

٣١. امام رضا(علیه‌السلام):

اِنَّ اِسم ابلیسَ اَلحارِث و سَمِّی اِبلیسَ لأنه أَبلَسَ مِن رَحمهِ الله؛ نام (اصلی) ابلیس حارث بود، زمانی که (سرکشی کرد و) از رحمت الهی مأیوس و ناامید شد به اسم ابلیس (مأیوس از رحمت خدا) نامیده گردید. (بحار، ج ۶٣، ص ٢۴٢ . ٢۴١)

٣٢. امام موسی‌بن‌جعفر(علیهماالسلام):

اِنّ صِغارَالذّنُوبِ وَ مُحَقَّراتِها مِن مَکاَئِدِ ابلیسَ یحقِّرُها لَکُم وَ یصَغِّرُها فی اَعینِکُم فَتَجتَمِعُ وَ تَکثُرُ فَتُحبِطَ بِکُم؛ گناهان صغیره و کوچک از نیرنگ‌های ابلیس است، او آن‌ها را در نظر شما حقیر و کوچک جلوه می‌دهد تا رفته رفته روی هم انباشته و بسیار شوند و در نهایت شما را در غرقاب خود به هلاکت برساند. (تحف‌العقول، ص ۴١٣)

٣٣. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

إنّ ابلیسَ یوَکِّلُ شیاطینَهُ عِندَ المُحتَضِرینَ لِیشکِّکُوهُم فی دینِهم فَلَقِّنوهُمُ الشَّهادَتَین؛ ابلیس، شیاطین خود را بر افراد در حال احتضار می‌گمارد تا آن‌ها را (در لحظات آخر) در دینشان به شک و شبهه بیندازند. شما در آن هنگام شهادتین را به آن‌ها تلقین نمائید. (سفینه، ج ١، ص ٩٩)

٣۴. امام رضا(علیه‌السلام):

فِی أَوَّلِ یوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ تُغَلُ مَرَدَهُ مِنَ الشَّیاطِینِ؛ در روز اول ماه مبارک رمضان شیطان‌های یاغی و سرکش در غُل و زنجیر می‌شوند. (بحار، ج ۶٣، ص ٢٠۵)

٣۵. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

إنَّ ابلیسَ یبعثُ اَشَدَّ اَصحابِهِ اِلی مَن یصنَعُ المَعروفَ فی مالِه؛ شیطان، سرسخت‌ترین دستیاران خود را جهت اغوای کسانی می‌فرستد که با مال و دارائی خود کارهای خیر انجام می‌دهند. (نهج‌الفصاحه، ج ١، ص ١١۴)

٣۶. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

اِنَّ الشّیطانَ یدَبِّرُ ابنَ آدَمَ فی کُلِّ شیءٍ فِاِذا اَعیاهُ جَثَمَ لَهُ عِندَ المالِ فَأَخَذَ بِرَقَبَتِهِ!؛ شیطان جهت گمراهی بنی‌آدم، برای هر کاری یک نقشه و حیله دارد. وقتی دستش از هر جهت کوتاه شد (در آخرین حربه) کنار مال و دارائیش سنگر می‌گیرد و او را کاملاً در قبضه خود درمیاورد! (پول و مال آخرین سنگر و امید اغوای شیطان است. تو کاملاً برحذر باش) (بحار، ج ۶٣، ص ٢۶٠)

٣٧. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

إنَّ الشّیاطینَ تغدو بِرایاتِها الی الأسواقِ فَیدخُلونَ مَع اَوَّلِ داخِلٍ و یخرُجوُنَ مَعَ آخِرِ خارِجٍ؛ شیاطین در صبحگاهان، با علم‌های (اغوای) خود به بازارها و محل کسب و درآمد می‌روند، با اولین نفر بدانجا وارد و با آخرین نفر از آنجا خارج می‌شوند. (نهج‌الفصاحه، ج ١، ص ١٢٧)

٣٨. امام محمدباقر(علیه‌السلام):

اِنّ ابلیسَ عَلَیهِ لعائِنُ اللهِ یبُثُّ جنودَ الَّلیلِ مِن حینِ تَغیبُ الشّمسُ وَ تَطلُعُ، فاَکثِروُا ذِکرَ اللهِ عزَّوجَلَّ فی هاتَینِ السّاعَتَینِ؛ ابلیس ملعون و مطرود خدا هنگام غروب و طلوع آفتاب لشکریان خود را به (سوی بنی‌آدم) گسیل می‌دارد. شما در این دو وقت زیاد در ذکر و به یاد خدای متعال باشید. (سفینه، ج ١، ص ٩٩)

٣٩. امام جعفرصادق(علیه‌السلام):

قالَ ابلیسُ لِنوحٍ (علیه‌السلام): اذا وَجدنا إبنَ آدَم شَحیحاً أَو حریصاً أوحَسوداً أو جَبّاراً، أو عجولاً، تلقّفناه تَلقُّفَ الکُرَهِ!؛ابلیس در سخنان خود با نوح پیامبر علیه‌السلا می‌گوید: ما هر گاه آدمیزاد را بخیل و تنگ‌نظر، یا حریص و آزمند، یا حسود، یا متمرّد و سرکش و یا در کارها عجول و بی‌تاب ببینیم او را مانند یک توپ (بازی) به سرعت می‌قاپیم و (کاملاً) در اختیار خود می‌گیریم! (بحار، ج ۶٣، ص ٢۵٠)

۴٠. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

اَکثِروا الدّواجِنَ فی بُیوتِکُم تَتَشاغَلُ بِها الشّیاطینُ عَن صِبیانِکُم؛ در منزل خود، مرغ و ماکیان زیاد نگهدارید تا به جای اطفال شما مورد آزار و تعرّض شیاطین قرار بگیرند. (بحار، ج ۶٣، ص ٢٠۶)

منبع:

شکوفه‌های حکمت