ویـژگـی هـای مـاه مبارک رمضان در احادیث اهل بیت علیهم السلام

وجـوب روزه گـرفتن

قرآن کریم:

یا أیّها الّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصّیامِ کَما کُتِبَ عَلَی الَذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ.

اى کسانى که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته (واجب) شده است، آن گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند، نوشته شده بود. باشد که پروا کنید!.[۱]

امام زین العابدین (علیه السلام):

إنَّ اللّه افتَرَضَ خَمسا ولَم یَفتَرِض إلاّ حَسَنا جَمیلاً: الصَّلاهَ، وَالزَّکاهَ، وَالحَجَّ، وَالصِّیامَ، ووِلایَتَنا أهلَ البَیتِ. خداوند، پنج چیز را واجب کرده است و جز نیکو و زیبا، واجب نکرده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت ما اهل بیت.[۲]

امام رضا (علیه السلام) فیما جَمَعَه الفضل بن شاذان من کلامه فی علل الفرایض:

فَإِن قیلَ: فَلِمَ اُمِروا بِصَومِ شَهرِ رَمَضانَ ؛ لا أقَلَّ مِن ذلِکَ ولا أکثَرَ؟ قیلَ: لِأَ نَّهُ قُوَّهُ العِبادِ الَّذی یَعُمُّ فیهِ القَوِیُّ وَالضَّعیفُ. وإنَّما أوجَبَ اللّه ُ الفَرائِضَ عَلى أغلَبِ الأَشیاءِ وأعَمِّ القُوى، ثُمَّ رَخَّصَ لِأَهلِ الضَّعفِ. و إنَّما أوجَبَ اللّه ورَغَّبَ أهلَ القُوَّهِ فِی الفَضلِ، ولَو کانوا یَصلُحونَ عَلى أقَلَّ مِن ذلِکَ لَنَقَصَهُم، ولَوِ احتاجوا إلى أکثَرَ مِن ذلِکَ لَزادَهُم.

امام رضا علیه السلام در مجموعه اى که فضل بن شاذان از سخن ایشان درباره حکمت واجبات گردآورده است:

پس اگر بگویند: چرا به روزه ماه رمضان فرمان یافته اند، نه کمتر از آن و نه بیشتر؟ گفته مى شود: براى آن که انجام دادن این مقدار روزه در توان بندگان است و نیرومند و ناتوان را فرا مى گیرد. همانا خداوند، واجبات را بر پایه چیزهاى غالب تر و نیروهاى فراگیرتر، مقرّر داشته و سپس ناتوانان را رخصت داده است. خداوند بر توانمندان واجب ساخته و به بیشتر، تشویق کرده است ؛ و اگر شایسته کمتر از آن بودند، از تکلیفشان مى کاست و اگر به بیش از آن نیاز داشتند، بر تکلیفشان مى افزود.[۳]

فضایـل مـاه مبارک رمضـان

رسول الله (ص): شَعبانُ شَهری، وشَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه.[۴]  شعبان، ماه من است و ماه رمضان، ماه خداست.

رسول الله (ص):

فی وصفِ شَهرِ رَمَضانَ: هُوَ شَهرٌ دُعیتُم فیهِ إلى ضِیافَهِ اللّه، وجُعِلتُم فیهِ مِن أهلِ کَرامَهِ اللّه.[۵] ماه رمضان ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شده اید و در آن، از اهل کرامت خدا قرار داده شده اید.

امام باقر (علیه السلام):

شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ رَمَضانَ، وَالصّائِمونَ فیهِ أضیافُ اللّه وأهلُ کَرامَتِهِ، مَن دَخَلَ عَلَیهِ شَهرُ رَمَضانَ فَصامَ نَهارَهُ وقامَ وِردا مِن لَیلِهِ وَاجتَنَبَ ما حَرَّمَ اللّه ُ عَلَیهِ، دَخَلَ الجَنَّهَ بِغَیرِ حِسابٍ.[۶] ماه رمضان، ماه رمضان! روزه داران در آن، میهمانان خدا و اهل کرامت الهى اند. هر کس ماه رمضان بر او وارد شود و او روزش را روزه بگیرد و بخشى از شبش را به عبادت و نماز بایستد و از آنچه خداوند بر او حرام کرده،پرهیز کند، بدون حساب وارد بهشت مى شود.

رسول الله (ص): لَو یَعلَمُ العِبادُ ما فی رَمَضانَ لَتَمَنَّت أن یَکونَ رَمَضانُ سَنَهً.[۷] اگر بندگان مى دانستند که در رمضان چه [برکاتى] هست، آرزو مى کردند که رمضان، یک سال باشد.

امام علی (علیه السلام):

 إنَّ أوَّلَ کُلِّ سَنَهٍ أوَّلُ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ.[۸] آغاز هر سال، نخستین روز از ماه رمضان است.

امام صادق (علیه السلام):

إذا سَلِمَ شَهرُ رَمَضانَ سَلِمَتِ السَّنَهُ. وقالَ: رَأسُ السَّنَهِ شَهرُ رَمَضانَ.[۹] هر گاه ماه رمضانْ سالم باشد، [همه] سالْ سالم است. و فرمود: سَرِ سال، ماه رمضان است.

برکات ماه رمضان

رسول الله (ص):

إنَّما سُمِّیَ رَمَضانُ ؛ لِأَ نَّهُ یُرمِضُ الذُّنوبَ.[۱۰] رمضان را به این خاطر رمضان نامیده اند که گناهان را مى سوزاند.

رسول الله (ص):

 مَن صامَ رَمَضانَ ؛ وعَرَفَ حُدودَهُ ؛ وتَحَفَّظَ مِمّا کانَ یَنبَغی لَهُ أن یَتَحَفَّظَ فیهِ، کَفَّرَ ما قَبلَهُ.[۱۱] هر کس رمضان را روزه بدارد و حدود آن را بشناسد و خود را از آنچه سزاوار خویشتندارى در این ماه است، نگه بدارد، گناهان پیشین را پاک کرده است.

رسول الله (ص):

 إنَّ مَن تَمَسَّکَ فی شَهرِ رَمَضانَ بِسِتِّ خِصالٍ غَفَرَ اللّه لَهُ ذُنوبَهُ: أن یَحفَظَ دینَهُ، ویَصونَ نَفسَهُ، ویَصِلَ رَحِمَهُ، ولا یُؤذِیَ جارَهُ، ویَرعى إخوانَهُ، ویَخزُنَ لِسانَهُ. أمَّا الصِّیامُ فَلا یَعلَمُ ثَوابَ عامِلِهِ إلاَّ اللّه.[۱۲] همانا هر کس در ماه رمضان، شش کار را با قوّت انجام دهد، خداوندْ گناهانش را مى آمرزد: دین خود را حفظ کند، خویشتن را نگه دارد، به خویشاوندانش نیکى کند، همسایه اش را نیازارد، حال برادرانش را مراعات کند و زبان خویش را در کام نگه دارد. امّا روزه ! پس پاداش روزه دار را جز خداوند نمى داند.

رسول الله (ص)  فی فضل شهر رمضان: هُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَهٌ، وأوسَطُهُ مَغفِرَهٌ، وآخِرُهُ الإِجابَهُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ.[۱۳] ماهى است که آغاز آن رحمت، میانه آن آمرزش و پایان آن اجابت [دعا] و آزادى از آتش است.

رسول الله (ص):

مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فَحَفِظَ فَرجَهُ ولِسانَهُ وکَفَّ أذاهُ عَنِ النّاسِ، غَفَرَ اللّه لَهُ ذُنوبَهُ ما تَقَدَّمَ مِنها وما تَأَخَّرَ، وأعتَقَهُ مِنَ النّارِ، وأحَلَّهُ دارَ القَرارِ، وقَبِلَ شَفاعَتَهُ فی عَدَدِ رَملِ عالِجٍ مِن مُذنِبی أهلِ التَّوحیدِ.[۱۴] هر کس ماه رمضان را روزه بدارد و پاک دامنى ورزد و زبانش را حفظ کند و آزارش را به مردم نرساند، خداوند، گناهان گذشته و آینده او را مى آمرزد و از آتش آزادش مى کند و در سراى ابدى جایش مى دهد و شفاعت او را درباره موحّدان گنهکار به تعداد کوه هاى به هم پیوسته، مى پذیرد.

تأکید بر بهره وری از برکات ماه رمضان

رسول الله (ص): إنَّ الشَّقِیَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللّه ِ فی هذَا الشَّهرِ العَظیمِ.[۱۵] بدبخت، کسى است که در این ماه بزرگ، از آمرزش الهى محروم بماند.

رسول الله (ص):

إنَّ الشَّقِیَّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَن خَرَجَ عَنهُ هذَا الشَّهرُ ولَم یُغفَر ذُنوبُهُ، فَحینَئِذٍ یَخسَرُ حینَ یَفوزُ المُحسِنونَ بِجَوائِزِ الرَّبِّ الکَریمِ.[۱۶] بدبخت واقعى، کسى است که این ماه از او بگذرد؛ ولى گناهانش آمرزیده نشوند. پس آنگاه که نیکوکاران به جوایز پروردگار کریمشان دست مى یابند، او زیانکار (بازنده) مى گردد.

رسول الله (ص): َ

د جاءَکُم شَهرُ رَمَضانَ ؛ شَهرٌ مُبارَکٌ… فیهِ لَیلَهُ القَدرِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ، مَن حُرِمَها فَقَد حُرِمَ.[۱۷] ماه رمضان، شما را فرا رسید، ماهى مبارک…. در آن، شب قدر است که بهتر از هزار ماه است. محروم، کسى است که از آن بى بهره بماند.

امام صادق (علیه السلام):

 مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شَهرِ رَمَضانَ لَم یُغفَر لَهُ إلى قابِلٍ، إلاّ أن یَشهَدَ عَرَفَهَ.[۱۸] هر کس در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا سال آینده آمرزیده نمى شود، مگر آن که روز عرفه را درک کند.

شیاطین در ماه رمضان

تحلیل و بررسى روایات دینى در موضوع به بند کشیده شدن شیاطین و جلوگیرى از آنها در ماه رمضان، دو علّت را نشان مى دهد، با این توضیح که علّت دوم در طولِ علّت اوّل است:

۱- طبیعت پیشگیرانه روزه

روزه به طور طبیعى، زمینه اى را که شیطان بر اساس آن، انسان را به گم راهى مى کشاند، از بین مى برد. به تعبیر دقیق تر، زنجیرى که در ماه رمضان، شیطان را به بند مى کشد، چیزى جز خودِ روزه نیست. از این رو، در حدیث پیامبر خدا(ص) آمده است:

إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَیِّـقوا مَجارِیَهُ بِالجُوعِ [۱۹](۱) شیطان در انسان جارى مى شود، همچون جریان خون. پس با گرسنگى،مجارى او را تنگ کنید.

این حدیث، به روشنى بر این نکته دلالت دارد که روزه به طور طبیعى، مانع تسلّط شیطان بر انسان مى شود. زنجیرى که روزه دارد، نه تنها شیطان را به بند مى کشد، بلکه کشش هاى نفْس امّاره را هم مهار مى کند، آن را به اسارت در مى آورد و جلوى سلطه آن را بر انسان مى گیرد، و به فرموده امیر مؤمنان (علیه السلام): نِعمَ العَونُ عَلى أسرِ النَّفسِ وَ کَسرِ عادَتِهَا التَّجَوُّعُ [۲۰](۲) گرسنگى، چه خوب یاورى براى اسیر کردن نفْس و شکستن عادت آن است!

بر این اساس، همه روایاتى که در ستایش گرسنگى و نقش آن در خودسازى و تربیت نفْس، وارد شده اند، هدف آنها ایجاد مانع طبیعى در برابر سلطه شیطان بر انسان و نگهدارى انسان از کشش ها و اغواگرى هاى نفْس و نیز آزادسازى نیروهاى عقلى و شکوفاسازى استعدادهاى انسانى است، آن گونه که از این دو روایت ـ که از مجموعه احادیث این گونه برگزیده ایم ـ روشن مى شود.

پیامبر خدا(ص) فرمودند: جاهِدوا أنفُسَکُم بِالجُوعِ وَ العَطَشِ، فَإِنَّ الأجرَ فى ذلِکَ کَأَجرِ المُجاهِدِ فى سَبیلِ اللّه.[۲۱] (۳) به وسیله گرسنگى و تشنگى، با نفس خویش جهاد کنید ؛ چرا که پاداش آن، مثل پاداش جهادکننده در راه خداست.

همچنین فرمودند: أحیوا قُلُوبَکُم بِقِلَّهِ الضِّحکِ وقِلَّهِ الشَّبَعِ، وَ طَهِّروها بِالجُوعِ تَصفو[ تَصفُ] وَ تَرِقُّ[۲۲] (۴) دل هاى خود را با کم خندیدن و کم خوردن، زنده کنید و آن را با گرسنگى، پاک سازید تا صاف و رقیق شود.

۲- عنایت ویژه خداوند

افزون بر پشتوانه اى که روزه به طور طبیعى براى روزه داران جهت جلوگیرى از سلطه شیطان و اغواگرى هاى او پدید مى آورد، این برنامه عبادى، خود به خود، زمینه ساز شمول عنایت هاى خدا بر آنان مى گردد. آنچه در روایات با عنوان به بند کشیدن شیاطین در این ماه آمده است، به همین نکته اشاره دارد. به عبارت دیگر، عنایت الهى گزاف نیست تا سؤال شود: چرا خداى سبحان، مانع سلطه شیطان نمى شود و در بقیّه ماه ها بین انسان و سلطه او فاصله نمى اندازد؟ هرگز؛ بلکه ریشه این توفیق و عنایت الهى، در انتخاب خود انسان و ورود او به میهمان سراى رمضان نهفته است.

علّت سود نبردن از به بند کشیده شدن شیاطین

در چارچوب تحلیلى که گذشت، که مى رساند؛ در این ماه، شیاطین نسبت به انسان و دست کم نسبت به روزه داران، سلطه ندارند.

سؤال اساسى دومى مطرح مى شود؛ چرا که مى بینیم گاهى روزه داران هم در این ماه دچار غفلت و گناه مى شوند. تشریع کفّاره هایى که براى درمان این حالت ها هست نیز گواه آن است.

سیّد ابن طاووس رحمه الله در تصویر این نکته مى گوید:

یکى از دینداران از من پرسید: من از به بند کشیده شدن شیاطین بهره چندانى نمى برم ؛ چون همان حالت غفلت را که پیش از ماه رمضان داشتم، دارم و گویا فرقى نکرده است و با زنجیر شدن یاران شیطان، از آن کاسته نشده است….[۲۳]

دو پاسخ به این پرسش مى توان داد:

۱. شیطان، به تنهایى زمینه ساز گناهان نیست.

این پاسخ، بر این نکته استوار است که خطاها و گناهانى که از انسان سر مى زند، تنها به شیطان و اغواگرى او مربوط نمى شود ؛ بلکه دو منشأ اساسى دیگر هم دارد: نفْس امّاره، و زنگارهاى متراکمى که پیامد گناهان پیشین اند و دل را آلوده و سیاه ساخته اند.

در واقع، عنایت الهى اى که در ماه رمضان شامل انسان مى شود، تنها تأثیر عامل نخستین را که مربوط به شیطان است، از بین مى برد؛ امّا دو عامل دیگر همچنان نقش ایفا مى کنند و جهت زمینه سازى براى انحراف انسان و سر زدن گناهان از او و غافل ماندن وى، کافى اند.

بر فرض که روزه بتواند همه کشش هاى نفْس امّاره را بپوشاند و تأثیر آن را در کشاندن انسان به طرف خطاها و گناهان از بین ببرد، زنگارهاى متراکم از گناهان گذشته، کافى اند که براى روزه دار، خطرآفرین باشند و او را در معرض غفلت و گناه قرار دهند.

۲. در بند بودن شیطان ها، نسبى است.

از تحلیل گذشته روشن شد که زنجیرى که شیطان را به بند مى کشد، از خود روزه ماه رمضان فراهم مى شود و نه از چیز دیگرى. بنا بر این، هر چه روزه مستحکم تر و کامل تر باشد، زنجیرى که شیطان را به بند مى کشد و جلوى نفْس امّاره را مى گیرد، محکم تر خواهد بود و از میزان غفلت و انحراف هاى ناشى از آن، خواهد کاست.

بر این پایه، مى توان گفت: روزه آنان که در ماه رمضان، گناهانى مرتکب مى شوند، روزه کاملى نیست.

حکمت روزه گرفتن

امام علی (علیه السلام):

حَرَسَ اللّه عِبادَهُ المُؤمِنینَ بِالصَّلَواتِ وَالزَّکَواتِ ومُجاهَدَهِ الصِّیامِ فِی الأَیّامِ المَفروضاتِ ؛ تَسکینا لِأَطرافِهِم، وتَخشیعا لِأَبصارِهِم، وتَذلیلاً لِنُفوسِهِم، وتَخفیضا لِقُلوبِهِم، وإذهابا لِلخُیَلاءِ عَنهُم، ولِما فی ذلِکَ مِن تَعفیرِ عِتاقِ الوُجوهِ بِالتُّرابِ تَواضُعا،وَالتِصاقِ کَرائِمِ الجَوارِحِ بِالأَرضِ تَصاغُرا، ولُحوقِ البُطونِ بِالمُتونِ مِنَ الصِّیامِ تَذَلُّلاً.[۲۴] خداوند، بندگان مؤمن خویش را با نمازها، زکات ها و تلاش براى روزه گرفتن در روزهاى واجب شده، نگهدارى کرده است تا اعضایشان آرامش یابد و چشمانشان خشوع پیدا کند و جان هایشان رام گردد و دل هایشان متواضع شود و غرور از آنان زدوده گردد، به سبب حکمت هایى که در آنهاست، چون: خاکى شدن چهره هاى عزّتمند از روى تواضع، به زمین چسبیدن اعضاى شریف از روى فروتنى، و چسبیدن شکم ها به پشت ها از روى رام شدن.

امام علی (علیه السلام):

 فَرَضَ اللّه الصِّیامَ ابتِلاءً لاِءِخلاصِ الخَلقِ.[۲۵] خداوند، روزه را واجب فرمود، تا آزمونى براى اخلاص آفریدگان باشد.

امام صادق (علیه السلام) فی بیان علّه الصّیام: إنَّما فَرَضَ اللّه عز و جل الصِّیامَ لِیَستَوِیَ بِهِ الغَنِیُّ وَالفَقیرُ ؛ وذلِکَ أنَّ الغَنِیَّ لَم یَکُن لِیَجِدَ مَسَّ الجوعِ فَیَرحَمَ الفَقیرَ ؛ لِأَنَّ الغَنِیَّ کُلَّما أرادَ شَیئا قَدَرَ عَلَیهِ، فَأَرادَ اللّه  عز و جل أن یُسَوِّیَ بَینَ خَلقِهِ، وأن یُذیقَ الغَنِیَّ مَسَّ الجوعِ وَالأَلَمِ ؛ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعیفِ فَیَرحَمَ الجائِعَ.[۲۶]

امام صادق علیه السلام درباره حکمت روزه دارى فرمودند: خداوند متعال، روزه را واجب ساخته است تا ثروتمند و تهى دست، برابر شوند؛ چون [بدون روزه] ثروتمند، رنج گرسنگى را نمى چشید تا به فقیر ترحّم کند؛ زیرا ثروتمند هر گاه چیزى را بخواهد، بر آن تواناست. پس خداى متعال خواست تا میان بندگانش برابرى پدید آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگى و رنج را بچشد تا بر ناتوان، رقّت قلب یابد و بر گرسنه ترحّم نماید.

امام رضا (علیه السلام): فیما جَمَعَه الفضل بن شاذان من کلامه فی علل الفرایض:

فَإِن قیلَ: فَلِمَ اُمِروا بِالصَّومِ ؟ قیلَ: لِکَی یَعرِفوا ألَمَ الجوعِ وَالعَطَشِ، ویَستَدِلّوا عَلى فَقرِ الآخِرَهِ، و لِیَکونَ الصّائِمُ خاشِعا ذَلیلاً مُستَکینا، مَأجورا مُحتَسِبا عارِفا، صابِرا عَلى ما أصابَهُ مِنَ الجوعِ وَالعَطَشِ ؛ فَیَستَوجِبَ الثَّوابَ مَعَ ما فیهِ مِنَ الإِمساکِ عَنِ الشَّهَواتِ، ولِیَکونَ ذلِکَ واعِظا لَهُم فِی العاجِلِ، ورائِضا لَهُم عَلى أداءِ ما کَلَّفَهُم، ودَلیلاً لَهُم فِی الأَجرِ، ولِیَعرِفوا شِدَّهَ مَبلَغِ ذلِکَ عَلى أهلِ الفَقرِ وَالمَسکَنَهِ فِی الدُّنیا فَیُؤَدّوا إلَیهِم ما فَرَضَ اللّه لَهُم فی أموالهِمِ.[۲۷]

امام رضا (علیه السلام) در مجموعه اى که فضل بن شاذان از سخن ایشان درباره حکمت واجبات گردآورده است. فرمودند:

پس اگر گفته شود: چرا مأمور به روزه شدند ؟ گفته مى شود: تا رنج گرسنگى و تشنگى را بشناسند و نشانى بر نیاز آخرت بیابند و تا روزه دار، خاشع، فروتن، شکسته، پاداش یافته، امیدوار به اجر الهى و عارف گردد و بر گرسنگى و تشنگى اى که به او مى رسد، شکیبا شودتا شایسته پاداش گردد، به علاوه خوددارى از برآوردن خواسته هاى نفْس، و براى این که روزه، در دنیا مایه پند آنان شود و سبب تمرین آنان بر انجام دادن تکلیف هاى خدا و راهنماى آنان در پاداش گردد و تا بدانند که چه سختى هایى بر فقیران و بینوایان در دنیا مى گذرد؛ پس آنچه را خداوند براى فقیران در اموال آنان واجب ساخته، به آنان بپردازند.

امام رضا (علیه السلام): فی علّه الصّوم:

اِمتَحَنَهُم بِضَربٍ مِنَ الطّاعَهِ کَیما یَنالوا بِها عِندَهُ الدَّرَجاتِ ؛ لِیُعَرِّفَهُم فَضلَ ما أنعَمَ عَلَیهِم مِن لَذَّهِ الماءِ وطیبِ الخُبزِ، وإذا عَطِشوا یَومَ صَومِهِم ذَکَروا یَومَ العَطَشِ الأَکبَرِ فِیالآخِرَهِ، وزادَهُم ذلِکَ رَغبَهً فِیالطّاعَهِ.[۲۸]

امام رضا علیه السلام درباره حکمت روزه می فرمایند:

خداوند، از آن رو بندگان را با انواع طاعت ها آزموده است که نزد خداوند به درجاتى برسند، تا ارزش آنچه را خداوند از لذّت آب و گوارایى نان، روزىِ آنان ساخته است، دریابند و هر گاه در روزِ روزه دارى خود تشنه شوند، به یاد روز تشنگى بزرگ در قیامت بیفتند و این، مایه رغبت بیشتر آنان در طاعت گردد.

فضیلـت روزه

قال رسول اللّه (ص): جَعَلَ اللّه… قُرَّهَ عَینی فِی الصَّلاهِ وَالصَّومِ.[۲۹] خداوند، فروغ دیدگانم را در نماز و روزه قرار داده است.

قال رسول الله (ص):

قالَ حَبیبی جَبرَئیلُ: إنَّ مَثَلَ هذَا الدّینِ کَمَثَل شَجَرَهٍ ثابِتَهٍ ؛ الإِیمانُ أصلُها، وَالصَّلاهُ عُروقُها، وَالزَّکاهُ ماؤُها، وَالصَّومُ سَعَفُها.[۳۰] حبیب من جبرئیل گفت: مَثَل این دین، همچون مَثَل درختى ثابت و استوار است. ریشه اش ایمان است و رگ هایش نماز. آب آن، زکات است و شاخ و برگش، روزه.

قال امام صادق علیه السلام:

من صام لله عزوجل یوما فى شده الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتى اذا افطر.[۳۱]

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس که در روز بسیار گرم براى خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را مى‏گمارد تا دست‏به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامى که افطار کند.

پی نوشت:

[۱]. البقره: ۱۸۳.

[۲]. علل الشرایع: ص ۲۷۰، ح ۹. بحارالانوار: ج ۶، ص ۸۰، ح ۱، و ج ۹۶، ص ۳۷۰، ح ۵۱.

[۳]. علل الشرایع: ص ۲۷۰، ح ۹. بحارالانوار: ج ۶، ص ۸۰، ح ۱، و ج ۹۶، ص ۳۷۰، ح ۵۱.

[۴]. فضایل الاشهر الثلاثه: ص ۴۴، ح ۲۰. بحارالانوار: ج ۹۷، ص ۶۸، ح ۴.

[۵]. فضایل الاشهر الثلاثه: ص ۷۷، ح ۶۱. بحارالانوار: ج ۹۶، ص ۳۵۶، ح ۲۵٫

[۶]. فضایل الاشهر الثلاثه: ص ۱۲۳، ح ۱۳۰.

[۷]. فضایل الاشهر الثلاثه: ص ۱۴۰، ح ۱۵۰. صحیح ابن خزیمه: ج ۳، ص ۱۸۹، ح ۱۸۸۵.

[۸]. الإقبال: ج ۱، ص ۱۹۳. بحارالانوار: ج ۹۷، ص ۳۵۰.

[۹]. تهذیب الاحکام ج ۴، ص ۳۳۳، ح ۱۰۴۶. الإقبال: ج ۱، ص ۳۱ و ۳۲ نحوه.

[۱۰]. الفردوس: ج۲، ص ۶۰، ک ۲۳۳۹. کنزالعمال: ج ۸، ص ۴۶۶، ح ۲۳۶۸۸.

[۱۱]. مسند ابن حنبل: ج ۴، ص ۱۱۰، ح ۱۱۵۲۴. فضایل الاشهر الثلاثه: ص ۱۳۱، ح ۱۳۸.

[۱۲]. مستدرک الوسایل: ج ۷، ص ۳۷۰، ۸۴۴۳ نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.

[۱۳]. الکافی: ج ۴، ص ۶۷، ح ۴.صحیح ابن خزیمه: ج ۳، ص ۱۹۲، ح ۱۸۸۷.

[۱۴]. الامالی للصدوق: ص ۷۱، ح ۳۸. بحارالانوار: ج ۹۶، ص ۳۵۶، ح ۲۴.

[۱۵]. فضایل الاشهر الثلاثه: ص ۷۷، ح ۶۱٫ بحارالانوار: ج ۹۶، ص ۳۵۶، ح ۲۵.

[۱۶]. فضایل الاشهر الثلاثه: ص ۷۳، ح ۵۳٫ بحارالانوار: ج ۹۶، ص ۳۶۲، ح ۳۰٫

[۱۷]. تهذیب الاحکام: ج ۴، ص ۱۵۲، ح ۴۲۲. سنن النسائی: ج ۴، ص ۱۲۹.

[۱۸]. الکافی: ج ۴، ص ۶۶، ح ۳. بحارالانوار: ج ۹۶، ص ۳۴۲ح ۶٫

[۱۹]. إحیاء علوم الدین: ج ۱، ص ۳۴۷. المحجه البیضاء: ج ۵، ص ۱۴۸. بحارالانوار: ج ۷۰، ص ۴۲. و نیز بدون جمله: فَضَیِّـقوا مَجارِیَهُ بِالجُوعِ در منابع زیر آمده است: صحیح بخاری: ج ۶، ص ۲۶۲۴. سنن ابن ماجه: ج ۱، ص ۵۶۶، ح ۱۷۷۹. مسند ابن حنبل: ج ۴، ص ۳۱۳، ح ۱۲۵۹۳.

[۲۰]. عیون الحکم و المواعظ: ص ۴۹۴. غرر الحکم: ح ۹۹۴۴.

[۲۱]. إحیاء علوم الدین: ج ۳، ص ۱۲۴. المحجه البیضاء: ج ۵، ص ۱۴۶.

[۲۲]. إحیاء علوم الدین: ج ۳، ص ۱۲۹. المحجه البیضاء: ج ۵، ص ۱۵۴.

[۲۳]. الاقبال: ج ۱، ص ۷۳

[۲۴]. نهج البلاغه: خطبه ۱۹۲.

[۲۵]. نهج البلاغه: حکمت ۲۵۲.

[۲۶]. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۲، ص ۷۳، ح ۱۷۶۶.

[۲۷]. علل الشرایع: ص ۲۷۰ ح ۹، عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج ۲ ص ۱۱۶ ح ۱ وفیه الانکسار بدل الإمساک والآجل بدل الأجر، بحار الأنوار: ج ۶ ص ۷۹ ح ۱ وج ۹۶ ص ۳۶۹ ح ۵۱.

[۲۸]. المناقب لابن شهرآشوب: ج ۴ ص ۳۵۵، بحار الأنوار: ج ۶ ص ۱۱۳ ح ۶.

[۲۹]. مکارم الأخلاق: ج ۱ ص ۸۳ ح ۱۴۱، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۴۹.

[۳۰]. علل الشرایع: ص ۲۴۹ ح ۵، بحار الأنوار: ج ۶ ص ۱۰۹ ح ۲ وج ۶۸ ص ۳۸۰ ح ۳۰.

[۳۱]. الکافى، ج ۴ ص ۶۴ ح ۸; بحار الانوار ج ۹۳ ص ۲۴۷٫