همسرداری و شیوه زندگی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) چگونه بود؟

یکی از عوامل بسیار مهم و اساسی در زمینه تحکیم خانواده، تدبیر در حسن سلوک با همسر یا همان همسرداری است. این مفهوم از مفاهیم پیچیده ای است که چندین مفهوم دیگر در تشکل ساختار آن نقش آفرینی می کنند. فراست و کاردانی در تدبیر منزل و رفتار با همسر، می تواند از تعیین کننده ترین عوامل موفقیت در آیین همسرداری به حساب آید.

بدون تردید در میان زنان و بانوان اسلامی، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) محبوب ترین چهره دینی، علمی، ادبی، تقوایی و اخلاقی در میان مسلمانان و دیگر مردم جهان به شمار می رود.

شخصیت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) سرور زنان جهان، اسوه و الگویی تام و تمام برای تمام زنان عاشق عفت و فضیلت است. بنابراین به اختصار به شیوه همسرداری برترین بانوی دو عالم اشاره می کنیم:

۱ ـ توجه به ظرایف روحیات همسر

یکی از عوامل استحکام بخش پیوندهای مودت میان زن و شوهر، این است که طرفین بتوانند حالات و روحیات یکدیگر را درک کنند. شاید هیچ عاملی به اندازه درک متقابل روحیات در زندگی خانوادگی، نمی تواند آرامش بخش و سازنده باشد. مهمترین عامل و سبب محبت نیز معرفت است و درک روحیه و شناخت ابعاد وجودی همسر، از تجلیات معرفت به اوست.

فاطمه (سلام الله علیها)، علی (علیه السلام) را خوب می شناخت و بر روحیات او مشرف بود. در شرایطی که دیگران علی (علیه السلام) را درک نمی کردند و از جلوه های رفتاری وی سوء برداشت می نمودند، این همسر گرامی وی بود که او را می شناخت و برای دیگران، رفع ابهام می کرد.

۲ـ پرهیز از تقاضای نا مقدور

در زندگی مشترک، توجه به ظرایف روانشناختی که مربوط به روحیه مردانه یا زنانه است، در راس مهمترین عوامل موثر در استحکام خانواده قرار دارد. در زندگی مشترک معمولا اگر تقاضایی از سوی زنی در برابر همسرش مطرح شود و شوهر قادر بر پاسخ نباشد، نوع خاصی از احساس سرشکستگی را در خود خواهد یافت و این واقعیت روح او را خواهد آزرد.

۳ ـ سازگاری با همسر

یکی دیگر از عواملی که سبب تحکیم خانواده می شود، این است که زوجین با یکدیگر توافق و سازش اخلاقی داشته باشند. مسلم است که وقتی زن و شوهر در کنار یکدیگر قرار می گیرند و در جمیع شئون زندگی، با یکدیگر شریک می شوند، گاه اختلاف سلیقه هایی پیدا می کنند.

برای آن‌ که این اختلاف ها، اساس زندگی مشترک را خدشه دار نسازد و قلب همسران را از هم نرنجاند، باید به فرآیندی جهت سازش و توافق توسل کرد. در طی این فرآیند، هر یک از زن و شوهر از بعضی امیال، خواست ها و سلیقه هایشان برای احترام به نظر همسر خود، چشم پوشی می کنند.

البته این امر، درباره وجود دو معصوم ( علیهما السلام) با عامه مردم متفاوت است. با این وصف، علی (علیه السلام) در این زمینه درباره همسرش فاطمه (سلام الله علیها) می فرماید: «فاطمه (سلام الله علیها) مرا به خشم نیاورد و مخالفتی با امر من نکرد و هر وقت نگاهش می کردم، تمام غم هایم زایل می شد.»

۴ ـ محبت و احترام نسبت به همسر

یکی از رموز موفقیت در زندگی مشترک، این است که در پاره ای از مسائل جزیی، فراست و دقت نظر اعمال شود. چنان‌ که صدا کردن همسر، یک امر بسیار روزمره در زندگی خانوادگی است. در صورتی‌ که خطاب به همسر، احترام آمیز باشد، پژواکی از محبت و صمیمیت را در پی‌خواهد داشت.

وجود مبارک علی ( علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) در رعایت این نکته نیز، الگو و سرمشق بوده اند. آن بانوی بزرگوار، نام همسر خود را با احترام یاد می کرد. گاهی وی را با کنیه «ابالحسن» می خواند و گاهی با یاد قرابت نسبی (یا ابن عم) وی را ندا می داد.

۵- تقسیم کار در خانه

یکی از عوامل شادابی و تکامل خانواده، تعیین حدود مسئولیت افراد در خانواده است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در اولین شب ازدواج علی (علیه السلام) و زهرا (سلام الله علیها) کارهای آنان را به این شکل تقسیم نمود: خمیر کردن آرد و پختن نان و تمیز کردن و جارو زدن خانه به عهده فاطمه (سلام الله علیها) باشد و کارهای بیرون منزل از قبیل جمع آوری هیزم و مواد غذایی را علی (علیه السلام) انجام دهد.

پس از آن بود که حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمود: جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است،‌ بازداشت.

۶- فرمان پذیری و رعایت حق مدیریت شوهر در خانه

البیت بیتک و المره زوجتک إفعل ما تشاء: علی جان! خانه، خانه توست و من همسر تو هستم، هر آنچه می‌خواهی انجام بده.

این پاسخ زهرای اطهر در جواب درخواست علی (علیه السلام) برای ورود عمر و ابوبکر به خانه و پس از ماجرای به آتش کشیدن در منزل و مصدوم شدن حضرت زهرا (سلام الله علیها) است.

۷- آرایش و زینت برای همسر

رسیدگی به وضع ظاهری به خاطر همسر، از اصول زندگی یک زن و مرد مسلمان است و در زندگی علی (علیه السلام) و زهرا (سلام الله علیها) نیز این اصل، خود را به خوبی نشان می دهد. نقل است پیامبر برای شب عروسی حضرت زهرا (سلام الله علیها) دستور داد عطرهایی خوشبو تهیه کنند و زهرا (سلام الله علیها) نیز در داخل خانه دائما معطر بودند.

۸- یاری رساندن به همسر

هنگامی که علی (علیه السلام) از جهاد و جبهه جنگ برمی گشت، فاطمه (سلام الله علیها) استقبال گرمی از او می کرد، شمشیر او را گرفته و می شست. در تمام فعالیت های علی (علیه السلام) او را همراهی می کرد و نسبت به مسائل او و جامعه حساسیت نشان می داد و به این شکل با همراهی، همفکری و رغبتی که در خود نشان می داد خستگی ها و مرارت های بیرون را از جسم و روح او دور می کرد.

۹- حاکمیت روح عاطفی و نگاه های محبت آمیز در خانه

شیرین ترین اوقات زندگی، لحظاتی است که انسان چشم به معشوق خود می دوزد و او را می نگرد و عاشقانه با او صحبت می کند و نهایت عشق و عاطفه خود را در کلام و نگاه ابراز می دارد. و فاطمه (سلام الله علیها) خطاب به همسرش می گوید: علی جان! جانم فدای تو! جان و روح من سپر بلای جان تو! یا اباالحسن همواره با تو خواهم بود. چه در خیر و نیکی به سر ببری، چه در سختی ها و بلاها گرفتار شوی، همواره با تو خواهم بود.

۱۰- اهمیت دادن به تفریح، مزاح و شادی در روابط

اگر چه خانه علی و زهرا، کانون ساده زیستی،‌ زهد، ایثار، انفاق، جهاد، سیاست،‌ اندیشه، شجاعت و هزاران فضیلت دیگر بود و اگر چه آنها مظلوم ترین انسان های عالم هستند و عمری پررنج و مصیبت داشتند!‌ ولیکن زندگی آنان خالی از لحظات شیرین و دلپسند تفریح و شادی هم نبود.

درس محبت در خانه حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) به طور کامل ارائه می شد و آن حضرت که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود.

۱۱- محبت به فرزندان

دانشمندان علوم تربیتی می گویند: کودکان در تمام دوران کودکی، به محبت و اظهار علاقه نیازمندند. کودک می خواهد پدر و مادر او را دوست داشته باشند و نسبت به او اظهار علاقه کنند. کودک چندان توجهی به لباس، خوراک و محل زندگی ندارد اما به این موضوع توجه دارد که آیا او را دوست دارند یا نه؟

درس محبت در خانه حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) به طور کامل ارائه می شد و آن حضرت که خود از سر چشمه محبت و عطوفت رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام می داد.

۱۲- همبازی با فرزندان

یکی از نیازهای طبیعی کودک، بازی کردن است که برای او هم ورزش جسمی است و هم ورزش فکری، موجب شادی روح و روان او شده و او را با نشاط بار می آورد. حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) به این نکات ظریف توجه داشت.

نقل شده فاطمه (سلام اللّه علیها) فرزندش حسن (علیه السلام) را روی دست می گرفت و بالا می انداخت و حرکت می داد و می فرمود: اشبه أباک یاحسن و اخلع عن الحق الرّسن و اعبد الهاً ذامنن و لاتوال ذا الاحسن «ای حسن! نظیر پدرت باش و ریسمان ظلم از حق دور کن، و خداوندی را که صاحب نعمتهاست، پرستش کن و با افراد تیره دل دوست مباش.»

۱۳-آگاهی بخشی به فرزندان

حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) از همان آغاز کودکی فرزندانش، عبادت خدای تعالی را در روح و روان آنها تثبیت کرد و خوی پرستش خدای یکتا را در فطرت لطیف آنها سرشت و از همان آغاز به آنها علم آموخت و آنها را برای کسب معارف و تشویق در فراگیری، آماده می کرد، به عنوان مثال به فرزندش حسن (علیه السلام) که هفت ساله بود می فرمود: «به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن».

۱۴-کار در خانه

برای حفظ نظام اجتماعی در همه ابعاد و در نظام خانواده، باید کارها بر اساس صحیح برنامه ریزی و تقسیم بندی کرد تا هر کس به تناسب توان روحی و جسمی خود، کاری را انجام دهد. فاطمه زهرا (سلام اللّه علیها) و علی (علیه السلام) در آغاز زندگی مشترک نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند و از ایشان خواستند تا کارها را بین آنها تقسیم کنند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و سلم کارهای درون خانه را به فاطمه زهرا (سلام اللّه علیها) واگذار کردند و کارهای بیرون منزل را به علی (علیه السلام) سپردند.

زهرای اطهر (سلام اللّه علیها) از این تقسیم کار بسیار خوشحال شد و فرمود: جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خشنود شدم از این رو که رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) و سلم تحمل کارهای بیرون ازخانه را «که موجب بیرون رفتن و روبرو شدن با مردان نامحرم می شد» از دوش من برداشت و کارهای درون خانه را به عهده من نهاد.

۱۵- شوهرداری

برای زن، بزرگترین موفقیت و ارزش این است که در شئون گوناگون زندگی، خشنودی همسرش را به دست آورد و از هر گونه عملی که موجب ناراحتی شوهر می گردد پرهیز نماید. حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «جهاد زن، خوب شوهرداری است» زن برای این که بتواند در این جهاد پیروزمند باشد، باید تمام سعی و تلاش خود را بکار گیرد تا خانه را محل آرامش مرد قرار دهد.

شوهرداری حضرت زهرای مرضیه (سلام اللّه علیها)، بهترین الگو برای زنان مسلمان است. رفتار حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) با شوهر در عالی ترین مرحله صفا و مهربانی بود. نه تنها هرگز خاطر شوهر را نرنجاند بلکه یاوری مهربان برای او بود.

۱۶- هماهنگی با شوهر

پس از ماجرای تلخ سقیفه، سران سقیفه برای جلب افکار عمومی مردم به فکر چاره افتادند تا به گونه ای که از حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) دلجویی نمایند که اجازه ملاقات می خواستند. اما فاطمه زهرا (سلام اللّه علیها) هر گونه پیشنهادی را رد می نمود و موضع اعتراض و سکوت و بیزاری را ادامه می داد.

روزی امام علی (علیه السلام) وارد منزل شد و فرمود: فاطمه جان! خلیفه و عمر در پشت درب منزل، منتظر اجازه ورود می باشند، تا نظر شما چه باشد. حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) فرمودند: «علی جان! خانه، خانه توست و من همسر تو می باشم هر آنچه می خواهی انجام ده.»

۱۷- حوصله

فاطمه (سلام اللّه علیها) در یاد دادن مسائل دین به دیگران، از حوصله و پشتکار فراوانی برخوردار بود. روزی زنی نزد او آمد و گفت: مادری پیر دارم که در مورد نماز خود اشتباهی کرده و مرا فرستاده تا از شما مسئله ای را بپرسم.

حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) سوال او را پاسخ فرمود، زن برای بار دوم و سوم مسئله ای پرسید و پاسخ شنید این کار تا ده بار تکرار شد و هر بار آن بانوی بزرگوار، سؤال وی را پاسخ فرمود.

زن از رفت و آمدهای پی در پی شرمگین شد و گفت: دیگر شما را به زحمت نمی اندازم. فاطمه (سلام اللّه علیها) فرمود: باز هم بیا و سوال هایت را بپرس، تو هر قدر سوال کنی، من ناراحت نمی شوم. زیرا از پدرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: روز قیامت علمای پیرو ما محشور می شوند و به آنها به اندازه دانششان، خلعت های گرانبها عطا می گردد و اندازه پاداش به نسبت میزان تلاش است که برای ارشاد و هدایت بندگان خدا نموده اند.

۱۸- فاطمه (سلام اللّه علیها) الگوی زنان در بردباری

بر اساس صریح آیات و روایات، مشکلات و مصیبت هایی که در طول زندگی برانسان وارد وارد می شود، یا آزمایش است و یا کفاره گناهان است و یا نیز عامل ارتقاع درجات. و بدون تردید رسیدن آدمی به مقامات و درجات عالی بدون موفقیت در امتحانات و آزمایشات سخت الهی امکان پذیر نمی باشد؛ فاطمه زهرا (سلام اللّه علیها) نیز همچون پدر بزرگوارش، با انواع مصائب و گرفتاری ها دست به گریبان بود و همه آنها را برای رضای الهی تحمل نمود تا جایی که می توان گفت آن بزرگوار، در بردباری نیز سر آمد و الگوی دیگران به شمار می آید.

۱۹ – فاطمه (سلام اللّه علیها) الگوی زنان در مشارکت های سیاسی و اجتماعی

حضرت فاطمه (سلام اللّه علیها) هر چند که رسیدگی به امور خانه و خانه داری را در اولویت کاری خویش قرار داده ولی این بدان معنا نبوده است که از حضور در مجامع عمومی و صحنه های سیاسی ـ در وقت ضرورت ـ خود‌داری ورزد و یا آن را حرام و ممنوع بداند.

بنابراین آن حضرت با جدیت به ایفای نقش سیاسی و اجتماعی خویش می پرداخت و برخلاف تصور بعضی که حضور زنان در مسائل سیاسی اجتماعی را ممنوع و حرام می دانند، این مطلب را برای همگان به اثبات رساند که از دیدگاه اسلام حضور زنان در مسائل اجتماعی و صحنه های سیاسی نه تنها گناه و حرام نیست، بلکه در بسیاری از موارد از واجبات است.

۲۰ – فاطمه (سلام الله علیها) الگوی زنان در دفاع از حریم ولایت

دقت در تاریخ پر فراز و نشیب حضرت فاطمه (سلام اللّه علیها) پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم)، نشان دهنده آن است که تمامی عمر هفتاد و پنج و یا نود و پنج روزه آن حضرت بعد از پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم)، در راه دفاع از حریم امامت و ولایت سپری شده است

۲۱ – فاطمه (سلام الله علیها) الگوی زنان در زمینه همسرداری

شناخت تمامی ویژگی های رفتاری حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) در چگونگی برخورد با همسرش علی (علیه السلام) به خوبی ثابت می کند که آن بزرگوار بهترین الگوی زنان در زمینه شو هر‌داری است.

از آنجایی که بیان تمامی ویژگی های رفتاری حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در برخورد با همسرش علی (علیه السلام) و نقل حکایت های آموزنده بسیار فراوانی که در این باب وجود دارد، خود رساله ای را می طلبد و در این نوشتار مختصر نمی گنجد، لذا صرفا به لحاظ رعایت اختصار به نقل پنج ویژگی از ویژگی های در خشنده آن حضرت در زمینه شوهر‌داری اشاره می نماییم:

الف: بهترین یار و یاور برای شو هر در اطاعت از فرامین الهی

اولین ویژگی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) این بود که آن بزرگوار، بهترین یار و یاور شوهرش علی (علیه السلام) در اجرای فرامین الهی بود. و این موضوع بدان معنی است که:

اولا: زن و شوهر باید از یکدیگر به نیکی یاد نمایند و از شکوه نمودن علیه یکدیگر در نزد دیگران جدا بپرهیزند.

ثانیا: از این روایت استفاده می شود که معیار همسر نمونه بودن، آن است زن یار و یاور شوهر در اطاعت از فرامین الهی باشد و زن و شوهر همدیگر را نه بر اثم و عدوان، بلکه بر بر و تقوا یاری کنند.

ب: دوری جستن از دروغ و خیانت در زندگی زناشویی

از دیگر ویژگی های درخشنده رفتاری زهرا (سلام الله علیها) در برخورد با همسرش علی (علیه السلام) آن بود که در زندگی زناشویی هرگز به شوهرش دروغ نگفته و به وی خیانت ننموده از تمامی دستورات او اطاعت می فرمود.

ج: عدم سرزنش شوهر بر مشکلات اقتصادی

از جمله رفتارهای آموزنده فاطمه (سلام الله علیها) در برخورد با علی (علیه السلام) آن بود که هیچ گاه شوهرش علی (علیه السلام) را به خاطر فقر و مشکلات اقتصادی که همواره با آن دست به گریبان بود، سرزنش ننمود.

د: پرهیز از شرمنده سازی شوهر

یکی دیگر از ویژ گی های درخشنده آن برترین بانوی دو جهان، آن بود که هرگز از شوهرش چیری را در توانش نبود، درخواست ننمود تا مبادا که شوهرش شرمنده گردد.

هـ: غمگسار شوهر

از دیگر ویژگی ها و خصلت های زیبای فاطمه (سلام الله علیها) در برخورد با شوهرش علی (علیه السلام)، آن بود که نه تنها هرگز شوهرش را به خشم در نیاورد، بلکه غم و اندوه را از رخسار شوهرش می زدود.

الگوگیری از زندگی حضرت زهرا (سلام الله علیها) در این زمان

اگر حضرت زهرا (سلام الله علیها) الان بودند چه کار‌هایی می کردند تا ما به عنوان کسی که الگوی مان حضرت زهرا (سلام الله علیها) است مسیرمان هموارتر شود؟

دین مبین اسلام دینی جامع، برای همه اعصار جامعه بشری می باشد؛ بنابراین هر عملی که صدیقه طاهره حضرت زهرا (سلام الله علیها) در هنگام حیات مبارک خویش انجام دادند، اگر در این زمان بودند، به تناسب زمان و با شرایط خاص این دوران نیز عمل می کردند.

حضرت زهرا (سلام الله علیها) الگوی هر زن و مرد مسلمانی است و بر همه ما واجب است از ایشان درس گرفته و او را الگوی خود قرار دهیم. لذا به ذکر برخی از سیره عملی حضرت اشاره می کنیم:

۱ – عصمت از گناه

۲ – مطیع و مدافع ولایت

۳ – ارتباط عمیق با قرآن

۴– علم و دانش

۵– حجاب و نحوه پوشش

۶– همسرداری شایسته و تربیت فرزندان

۷– عبادت، دعا و نیایش

۸– ساده زیستی

۹– اخلاص و ایثار

باید از خداوند متعال مدد بجوییم و از حضرت زهرا (سلام الله علیها) کمک بخواهیم که زندگی بی بی دوعالم را فقط در بعد ظاهری زندگی و مقدار جهیزیه و زندگی ایشان در فقر و… نبینیم بلکه باید سعی کنیم عملا رفتارهای حضرت را در زندگی پیاده کنیم که در این مقاله به نکاتی اشاره شده است.

امید است بتوانیم مشی حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) را در زندگی عملی مان وارد کنیم و این طور امامانمان را بشناسیم تا با معرفت شناخته باشیم. ان شاء الله.

منابع

۱- کتاب کرامات و مقامات عرفانی حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) مولف سیدعلی اشتهاردی.

۲- کتاب الگوهای رفتاری حضرت زهرا (سلام اللّه علیها) تربیت فرزند، مولف سید محمد حسینی.

۳- کتاب نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه (سلام اللّه علیها) مولف محمد محمدی اشتهاردی.

۴- کتاب درس زندگی از سیره عملی حضرت فاطمه زهرا (سلام اللّه علیها) مولف محمد دشتی.

۵- کتاب فضایل و سیره فاطمه زهرا (سلام الله علیها) مولف علامه حسن زاده آملی.

منبع: سامانه عفاف و حجاب