نزول آیات قرآن در روزهای واپسین حیات پیامبر (ص)

 گریه پیامبر (ص)

  مرحوم طبرسى مى‏ نویسد: مفسران گویند وقتى آیه: إنَّکَ مَیِّتٌ وَ إنَّهُمْ مَیِّتُونَ (۳۹زمر/۳۰) تو میرا هستى (خواهى مُرد) و آنان هم میرا هستند (خواهند مُرد)، نازل شد، پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:( کاش مى‏دانستم این زمان چه وقتى است) خداوند متعال سوره فتح و نصر را نازل فرمود. پیغمبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله پس از نزول این سوره، میان تکبیر و قرائت سکوت مى ‏کرد و مى‏ فرمود: (سبحان اللَّه و بحمده، استغفراللَّه و اتوب الیه) به رسول خدا عرض کردند: پیش از این چنین ذکرى نمى‏ گفتید؟ فرمود: این ندا و فریاد جان و روان من است. سپس شدیدا گریست، عرض کردند آیا از ترس مرگ مى‏ گریى؟ در حالى که خداوند گناهان پیشین و پسین ترا بخشیده است؟ رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: کجاست دهشت روز قیامت، تنگى قبر، تاریکى گور؟ پیغمبر اسلام پس از نازل شدن سوره فتح یکسال زندگى کرد. سپس آیات: لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ (۹توبه/۱۲۸) تا آخر سوره توبه نازل گردید. در این آیه می فرماید به راستى که پیامبرى از میان خودتان به سوى شما آمده است که هر رنج که شما مى ‏برید، براى او گران مى ‏آید، سخت هواخواه شماست [و] به مؤمنان رئوف و مهربان است.فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إلهَ إلاّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ (۹توبه/۱۲۹) پس اگر رویگردان شدند، بگو خداوند مرا کافى است، خدایى جز او نیست، بر او توکل کردم و او صاحب عرش عظیم است.

سوره توبه آخرین سوره کاملى است از قرآن که بر پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله نازل شد. رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله پس از نزول این آیات شش ماه زندگى کرد. و وقتى براى حجه الوداع از مدینه بیرون شد در میانه راه آیه: یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللَّهُ یُفْتیکُمْ فِى الْکَلالَهِ إنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ فَإِنْ کانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمّا تَرَکَ وَ إنْ کانُوا إخْوَهً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ اْلأُنْثَیَیْنِ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ أنْ تَضِلُّوا وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلیمٌ (۴نساء/۱۷۶) نازل شد. این آیه می فرماید: از تو نظرخواهى مى‏ کنند بگو خداوند در باره کلاله به شما چنین فتوا مى‏ دهد که اگر مردى درگذرد و فرزندى نداشته باشد و خواهرى داشته باشد، نصف ترکه از آن او [خواهر] است، و [اگر زنى درگذرد و برادرى داشته باشد] در صورتى که فرزند نداشته باشد، آن مرد [همه ترکه را] از او ارث مى‏ برد، و اگر خواهران دو تن [یا بیشتر] باشند، دو سوم ترکه از آنان است، و اگر گروهى برادر و خواهر باشند، در این صورت براى هر مرد بهره‏ اى برابر با بهره دو زن است، خداوند [ احکامش را] برایتان روشن مى‏ سازد تا مبادا گمراه شوید، و خدا به هر چیزى داناست.

سپس در حال وقوف به عرفات آیه(۵مائده/۳) نازل شد: حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزیرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَهُ وَ الْمَوْقُوذَهُ وَ الْمُتَرَدِّیَهُ وَ النَّطیحَهُ وَ ما أکَلَ السَّبُعُ إلاّ ما ذَکَّیْتُمْ وَ ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَ أنْ تَسْتَقْسِمُوا بِاْلأَزْلامِ ذلِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتى وَ رَضیتُ لَکُمُ اْلإِسْلامَ دیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فى‏مَخْمَصَهٍ غَیْرَ مُتَجانِفٍ ِلإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ مردار و خون و گوشت خوک و آنچه نامى جز نام خدا به هنگام ذبحش برده باشند، و [حیوان حلال گوشت] خفه ‏شده، و به ضرب [چوب و سنگ] مرده، و از بلندى‏ افتاده، و شاخ‏ خورده و آنچه درندگان از آن خورده باشند، مگر آنچه [به موقع به ذبح شرعى] حلال کنید و همچنین آنچه براى بتان ذبح شده است و نیز تعیین قسمت به کمک ازلام همه بر شما حرام شده است [و پرداختن به هر یک از] اینها نافرمانى است، امروز کافران از دین شما [و بازگشت شما از آن] نومید شده‏ اند، لذا از آنان نترسید و از من بترسید، امروز دین شما را برایتان به کمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را بر شما پسندیدم، اما هر کس در مخمصه ‏اى ناچار شود و مایل به گناه نباشد [و از آنچه نهى شده بخورد] بداند که خداوند آمرزگار مهربان است.

 پس از آن رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله هشتاد و یک روز در قید حیات بود و بعداًبه ترتیب آیه‏ هاى ربا و در واپسین مرحله آیه: وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفّى کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (۲بقره/۲۸۱) و از روزى بترسید که در آن به سوى خداوند بازگردانده مى‏شوید، سپس به هر کس جزاى کردارش به تمامى داده شود، و بر آنان ستم نرود، نازل گردید. پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله پس از آن بر حسب اختلاف روایات بیست و یک روز یا نه شب و یا هفت شب زندگانى کرد و در روز دوشنبه سوم ربیع الاول همزمان با طلوع آفتاب طبق روایت شیعه بیست و هشتم صفر سال یازدهم هجرى و یکسال پیش از خسرو اردشیر بن شیرویه بن پرویز بن انوشیروان رحلت کردند.

منبع: مجمع البیان، جلد ۲، صفحه ۳۹۴؛ براى تفصیل و آگاهى بیشتر از علماء در باره آخرین آیه‏ اى که به پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله نازل گردید رجوع کنید به الاتقان، جلد ۱، صفحات ۴۴ – ۴۷.