میرزا یوسف آقا مجتهد اردبیلى (ره)

اشاره:

میرزا یوسف آقا مجتهد پنجمین فرزند ذکور مرحوم آقاى حاج میرزا محسن اردبیلى‏ ‎ در تاریخ هفدهم جمادى الاُولى سال ۱۲۷۱ ق در اردبیل متولد شد‏‎ ‎‎تحصیلات را در اردبیل در نزد اساتید زمان خود فرا گرفت و با برادران ارشد خود در محضر ‏درس پدر و مرحوم آقاى حاج سید صالح انوارى حاضر شد‎ ‎ ‎در ۲۵ محرم ۱۲۹۵ پدر درگذشت و فرزندان ترک تحصیل نمودند. تا اینکه در غره ماه ذى حجه ‏‏۱۲۹۷ به عزم زیارت و حمل جنازه پدر با برادر خود مرحوم آقاى حاج میرزا لطفعلى آقا ‏عازم عتبات عالیات گردید.

برادر بزرگ دیگرش آقا میرزا على اکبر که در این زمان در ‏کرمانشاه به تحصیل اشتغال داشت در کرمانشاه به ایشان ملحق شده به کربلا رفتند. پس از ‏ورود به کربلاى معلّى، حسب الوصیه جنازه پدر را در کفشدارى شرقى ایوان حضرت سید ‏الشهداء علیه السلام دفن نمودند. برادران به علّت گرانى از اقامت و تحصیل منصرف شدند و ‏قصد مراجعت به اردبیل نمودند و او تنها در روز تولّد حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و ‏آله و سلم براى زیارت از کربلاى معلّى عازم نجف اشرف گردید. عصر روز ورود، مرحوم آخوند ‏ملاّ محمد فاضل شربیانى از طرف مرحوم آیه الله آقاى حاج سید حسین کوه کمرى با ایشان ملاقات ‏نموده مى‏ فرماید: حسب الأمر حضرت آقا امروز از طرف ایشان با حضرت عالى ملاقات مى‏ کنم و ‏فردا خودم مى ‏آیم که با همدیگر حضور آقاى کوه‏ کمرى مشرّف شویم. فردا به محض شرفیابى، مرحوم ‏کوه‏ کمرى مى‏ فرماید تو هم مثل برادرانت عازم اردبیل خواهى شد یا اینکه مشغول تحصیل ‏مى ‏شوى؟ عرض مى‏ کند چندى به عنوان زیارت افتخار حضور دارم. گرفتارى‏ هاى اردبیل و ‏سرپرستى صغار پدرم مانع از اقامتم در عتبات عالیات است. پس از مذاکرات بسیار مرحوم ‏کوه‏ کمرى اجازه مسافرت نمى ‏دهند و مى ‏فرمایند در صورت تمرّد حکم به تحریم سفر شما خواهم داد. ‏با این مقدّمات پس از سه سال ترک تحصیل دوباره امکان تحصیل براى ایشان فراهم مى‏ گردد. و ‏مدّت یک سال در محضر درس مرحوم آخوند ملاّ محمد فاضل شربیانى حاضر مى‏ شود و به تحصیل ‏مى ‏پردازد ولى چون در این سالها مرحوم شربیانى به علّت کثرت مشاغل و اداره تمام امور شخصى ‏حتى درس و بحث مرحوم کوه ‏کمرى نمى ‏توانست به تدریس کاملاً مواظبت نماید لذا از نجف به کربلا ‏مهاجرت نموده و در آن جا رحل اقامت افکند‎ در کربلا متن رسائل را با مرحومین آقایان حاج شیخ عبد الکریم حائرى و آقاى سید محمد ‏اصفهانى و ثقه الإسلام شهید تبریزى و آقاى آقا میرزا محمد تقى شیرازى در حوزه درس مرحوم ‏آقاى شیخ على یزدى معروف به مدرس که از اعاظم علما و مدرسین آن عصر بودند و اکابر ‏طلاب از محضر درس ایشان مستفید مى‏ شدند تحصیل نمودند. در این زمان نیز گرفتاری هاى اردبیل ‏او را مجبور به ترک حوزه مى ‏نمود که مرحوم آقاى حاج شیخ زین العابدین مازندرانى مانع ‏شده و با مکاتبات خود مانع از مراجعت او به اردبیل شدند‎.‎

‎ ‎از سال ۱۳۰۱ ق به درس خارج مرحومین آقاى آخوند ملا حسین اردکانى و آقاى حاج شیخ زین ‏العابدین مازندرانى حاضر مى‏ شدند تا اینکه در سال ۱۳۰۴ ق در حالى که تصدیق اجتهاد از ‏اساتید فوق در دست داشتند به اردبیل مراجعت کردند، و تا سال ۱۳۰۹ ق در اردبیل متوطن ‏و در مسجد عالى قاپو به اقامه جماعت و وعظ مى ‏پرداختند و در حسینیه مجتهد تدریس مى کردند ‏و طلاب اردبیل از محضر درسشان مستفید مى‏ شدند‎ ‎ ‎در همان سال از اردبیل عازم کربلا شد و تا سال ۱۳۱۴ ق در کربلا ساکن و در همین سال از ‏کربلا عازم نجف اشرف شده در آنجا رحل اقامت افکنده، و چندى در مجالس درس اساتید بزرگ ‏وقت آقایان شیخ محمد حسن مامقانى و حاج میرزا حسینِ میرزا خلیل تهرانى و آخوند ملا محمد فاضل ‏شربیانى و حاج شیخ عبد الله مازندرانى و آقاى سید محمد کاظم یزدى و سایرین حضور یافته و ‏بالأخره به درس فقه و اصول مرحوم آقاى آخوند محمّد کاظم خراسانى اکتفا نموده و دروس ‏سایرین را ترک نمودند و تا آخر عمر مرحوم آخوند خراسانى نه تنها به درس فقه و اصول ‏ایشان حاضر مى ‏شدند، بلکه از محارم و مشاوران مرحوم آخوند شمرده مى ‏شدند. این معنى از ‏مکاتبات موجود کاملاً روشن است‎.‎

‎  علاّمه تهرانى در شرح حال خود مى ‏نویسد‎:‎

‎ ‎مدّتها در ایام تعطیل درس رجال مرحوم شریعت اصفهانى مى‏ رفتم، و بزرگان ‏اصحاب مرحوم آخوند ملا کاظم در آن درس رجال حاضر مى ‏شدند، مثل آقا میرزا یوسف آقا ‏اردبیلى و اخوى ‏اش آقا میرزا عبد الله، و شیخ محمد على اصفهانى و مرحوم آقا سید ابو الحسن ‏اصفهانى و غیر ایشان. درکتاب حاج میرزا محسن آقا مجتهد اردبیلى( ص ۱۶۵۱۶۱) نزدیک به صد کتاب و رساله از این ‏عالم برشمرده است که بیشتر در فقه و اصول و بعضاً تصحیح کتب علماى گذشته چون جواهر ‏الکلام است‎.‎

وفات

‎پس از وفات مرحوم آخوند در بین الطلوعین روز سه شنبه بیست و یکم ماه ذى حجه الحرام ‏سنه ۱۳۲۹ ق حوزه‏ هاى درس را ترک گفتند و تا اواسط سال ۱۳۳۲ ق در نجف اشرف مشغول زیارت ‏و عبادت بودند و در آن سال به قصد قطع علاقه عازم اردبیل شدند و بر خلاف تصمیمى که ‏داشتند به علّت بروز جنگ بین المللى اوّل در اردبیل ماندگار شده و در یازدهم شعبان سال ‏‏۱۳۳۹ ق دار فانى را و داع کرد و جنازه ایشان حسب الوصیه در سال ۱۳۴۴ ق به وسیله ‏فرزند بزرگش مرحوم آقاى سلیمان محسن به نجف اشرف حمل و در اواسط وادى السلام که محل دفن ‏اکثر برادرانش بود دفن شد.