امام علی بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف در سیزده رجب سال سی‌ام عام الفیل یعنی ۲۳ سال پیش از هجرت نبوی در درون کعبه معظمه دیده به جهان گشود.(۱)
پدرش ابوطالب بن عبدالمطلب که با عبدالله بن عبدالمطلب پدر حضرت محمد صلی الله علیه و آله، برادر اعیانی و مادرشان فاطمه بنت عمرو بن عایذ مخزومی بود.(۲)
مادرش فاطمه بنت اسد بن هاشم بن عبدمناف بود. وی از جمله بانوان گروه نخست بود که به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آورد و مسلمان شد و رنج‌های ایام حضور در مکه را به همراه همسر و خانواده‌اش متحمل گردید و در هنگام هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله وی نیز به مدینه هجرت نمود و در همین شهر مقدس بدرود حیات گفت و پیامبر صلی الله علیه و آله با پیراهن خود وی را کفن کرد.
تا بدین وسیله او را از گزند گزندگان زمین و هم از آسیب قبر در امان نگه دارد و اقرار به ولایت فرزندش علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را به وی تلقین کرد تا هنگام پرسش نکیرین به راحتی پاسخشان دهد. رسول خدا صلی الله علیه و آله او را بدین طریق احترام کرد و از این فضل عظیم برخوردار ساخت.(۳)
ابوطالب علیه‌السلام و همسرش فاطمه بنت اسد برای پیامبر صلی الله علیه و آله و گسترش دین مبین اسلام تلاش‌های زیادی به عمل آورده و رنج‌ها و سختی‌های فراوانی متحمل گردیدند. از زمانی که حضرت عبدالمطلب علیه‌السلام وفات یافت، کفالت نواده یتیمش محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله بر عهده عمویش ابوطالب علیه‌السلام افتاد و وی آن حضرت را تا آخر عمرش (به مدت ۴۴ سال) سرپرستی و پشتیبانی نمود و از عقاید و افکارش حمایت کرد.
ابوطالب علیه‌السلام و فاطمه بنت اسد در نگهداری پیامبر صلی الله علیه و آله چنان عمل می‌کردند که وی را بر فرزندان خود ترجیح می‌دادند و به او بهتر و بیشتر می‌رسیدند. به همین لحاظ پیامبر صلی الله علیه و آله با وجود آن دو مهربان، احساس یتیمی نمی‌کرد و جای پدر و مادر خویش را خالی نمی‌دید. حضرت علی علیه‌السلام و برادران و خواهرانش، نخستین کسانی بودند که هم از سوی پدر و هم از سوی مادر هاشمی بودند.(۴)
کنیه‌های امام علی علیه‌السلام عبارت است از: ابوالحسن، ابوالحسین، ابوالحسنین، ابوالسبطین و الریحانتین و ابوتراب. معروف‌ترین کنیه‌هایش ابوالحسن و ابوتراب می‌باشد. القاب آن حضرت عبارتند از: امیرالمؤمنین، سید الوصیین، سید المسلمین، سید الاوصیاء، سید العرب، خلیفه رسول الله، امام المتقین، یعسوب المؤمنین، صهر رسول الله، حیدر، مرتضی، وصی و…
تولد مبارک آثارش در شهر مکه معظمه و در داخل خانه خدا (کعبه) واقع گردید. تولد در خانه کعبه، فضیلتی ویژه حضرت علی علیه‌السلام است و خدای متعال تنها وی را به چنین امتیازی کرامت نمود. نه پیش از او و نه پس از او، برای هیچ کسی چنین فضیلتی پدید نیامده است.(۵)
مرحوم شیخ عباس قمی، کیفیت ولادت آن حضرت را چنین بیان کرد: آنچه به سندهای بسیار وارد شده، آن است که روزی عباس بن عبدالمطلب با یزید بن قعنب و با گروهی از بنی هاشم و جماعتی از قبیله بنی العزی در برابر خانه کعبه نشسته بودند، ناگاه فاطمه بنت اسد به مسجد درآمد و به حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، نه ماه آبستن بود و او را درد زائیدن گرفته بود.
پس در برابر خانه کعبه ایستاد و نظر به جانب آسمان افکند و گفت: پروردگارا! من ایمان آورده‌ام به تو و به هر پیامبر و رسولی که فرستاده‌ای و به هر کتابی که نازل گردانیده‌ای و تصدیق کرده‌ام به گفته‌های جدم حضرت ابراهیم خلیل علیه‌السلام که خانه کعبه بنا کرده او است، پس سئوال می‌کنم از تو به حق این خانه و به حق آن کسی که این خانه را بنا کرده است و به حق این فرزندی که در شکم من است و با من سخن می‌گوید و به سخن گفتن خود مونس من گردیده است و یقین دارم که او یکی از آیات جلال و عظمت تو است که آسان کنی بر من ولادت او را.
عباس و یزید بن قعنب گفتند که چون فاطمه از این دعا فارغ شد دیدیم که دیوار عقب خانه شکافته شد. فاطمه از آن رخنه داخل شد و از دیده‌های ما پنهان گردید، پس شکاف دیوار به اذن خدا به هم پیوست و ما چون خواستیم در خانه را بگشاییم چندان که سعی کردیم، در گشوده نشد.
دانستیم که این امر از جانب خدا واقع شده و فاطمه سه روز در اندرون کعبه ماند. اهل مکه در کوچه‌ها و بازارها این قضیه را نقل می‌کردند و زن‌ها این حکایت را یاد می‌کردند و تعجب می‌نمودند. تا روز چهارم رسید، پس همان موضع از دیوار کعبه که شکافته شده بود دیگر باره شکافته شد، فاطمه بنت اسد بیرون آمد و فرزند خود اسدالله الغالب علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را در دست خویش داشت و می‌گفت: ای گروه مردم! به درستی که حق تعالی برگزید مرا از میان خلق خود و فضیلت داد مرا بر زنان برگزیده که پیش از من بوده‌اند. زیرا که حق تعالی برگزید آسیه دختر مزاحم را و او عبادت کرد حق تعالی را پنهان در موضعی که عبادت خدا در آن جا سزاوار نبود، مگر در حال ضرورت یعنی خانه فرعون.
و مریم دختر عمران را حق تعالی برگزید و ولادت حضرت عیسی علیه‌السلام را بر او آسان گردانید و در بیابان درخت خشک را جنباند و رطب تازه از برای او از آن درخت فرو ریخت و حق تعالی مرا بر هر دو و زیادتی داد و همچنین بر جمیع زنان عالمیان که پیش از من گذشته‌اند. زیرا که من فرزندی آورده‌ام در میان خانه برگزیده او و سه روز در آن خانه محترم ماندم و از میوه‌ها و طعام‌های بهشت تناول کردم و چون خواستم که بیرون آیم در هنگامی که فرزند برگزیده من بر روی دست من بود، هاتفی از غیب مرا ندا کرد که: ای فاطمه! این فرزند بزرگوار را “علی” نام کن، به درستی که منم خداوند علی أعلی و او را آفریده‌ام از قدرت و عزت و جلال خود و بهره کامل از عدالت خویش به او بخشیدم و نام او را از نام مقدس خود اشتقاق نموده‌ام و او را به آداب خجسته خود تأدیب نموده‌ام و امور خود را به او تفویض کرده‌ام و او را به علوم پنهان خود مطلع کرده‌ام و در خانه محترم من متولد شده است و او اول کسی است که اذان خواهد گفت بر روی خانه من و بت‌ها را خواهد شکست و آن‌ها را از بالای کعبه به زیر خواهد انداخت و مرا به عظمت و مجد و بزرگواری و یگانگی یاد خواهد کرد و اوست امام و پیشوا بعد از حبیب من و برگزیده از جمیع خلق من محمد صلی الله علیه و آله که رسول من است و او وصی او خواهد بود. خوشا حال کسی که او را دوست دارد و یاری کند او را و وای بر حال کسی که فرمان او نبرد و یاری او نکند و انکار حق او نماید.(۶)
آری، حضرت علی علیه‌السلام در چنین روز مبارک و در چنین محل مبارک و با میزبانی خدای سبحان دیده به جهان گشود و جهان هستی را از انوار الهی‌اش روشن گردانید. ابوطالب علیه‌السلام و فاطمه بنت اسد، در نگهداری و تربیت این نازنین فرزند، تلاش بلیغی به عمل آوردند. ولی هنوز چند سالی از ولادت بابرکتش نگذشته بود که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و همسرش خدیجه کبری سلام الله علیها از ابوطالب علیه‌السلام و همسرش فاطمه بنت اسد تقاضا نمودند که نگهداری این کودک دلربا را به آنان واگذارد. ابوطالب علیه‌السلام و فاطمه بنت اسد به خاطر شدت علاقه و محبت به حضرت محمد صلی الله علیه و آله درخواستش را رد نکرده و نگهداری علی علیه‌السلام را به وی سپردند.
از آن پس، علی علیه‌السلام در دامن مهرانگیز رسول خدا صلی الله علیه و آله رشد و تعالی یافت و مراحل تکامل را طی نمود. او نخستین کسی بود که به خدا و پیامبرش ایمان آورد و تا آخر عمر شریف خود در اعتلای کلمه لا اله الا الله و عدالت اسلامی لحظه‌ای از پای ننشست.
زید بن ارقم روایت کرد: اول من صلی مع رسول الله صلی الله علیه و آله علی بن ابی طالب علیه‌السلام؛ نخستین کسی که با رسول خدا صلی الله علیه و آله نماز گزارد، علی علیه‌السلام بود.(۷)
پی نوشت:
(۱). خصائص الائمه علیه‌السلام (سید رضی)، ص ۳۹؛ الارشاد (شیخ مفید)، ص ۸.
(۲). منتهی الآمال (شیخ عباس قمی)، ج ۱، ص ۱۱.
(۳). الارشاد، ص ۸؛ بحارالانوار (علامه مجلسی)، ج ۳۵، ص ۱۷۹؛ اهل بیت (نوفیق ابوعلم)، ص ۱۹۱.
(۴). خصائص الائمه علیه‌السلام، ص ۳۹.
(۵). الارشاد، ص ۸؛ خصائص الائمه علیه‌السلام، ص ۳۹؛ منتهی الآمال، ج ۱، ص ۱۴۳.
(۶). منتهی الآمال، ج ۱، ص ۱۴۱.
(۷). أنساب الأشراف (احمد بن یحیی بلاذری)، ج ۲، ص ۸.
