- زمان مطالعه : 4 دقیقه
- توسط : حمید الله رفیعی
- 0 نظر
اشاره:
لبنان یکی از کشورهای اسلامی است که در غرب آسیا قرار دارد. در این کشور پیروان ادیان مختلف ساکن هستند. کشور لبنان در عصر حاضر به علت مبارزه مردم آن به خصوص مقاومت حزب الله در برابر اسرائیل در جهان معروف است. امروز اسرائیل و همپیمانان او از نیروهیای حزب الله بسیار هراس دارند. در این نوشته مختصر به جغرافیای این کشور و حضور شیعیان در آن اشاره شده است.
کشور لبنان کوچک ترین سرزمین خاورمیانه پس از بحرین و قطر بوده و مساحت آن قریب ۱۰۴۵۲ کیلومتر مربع است. لبنان در غرب آسیا و در ساحل شرقی دریای مدیترانه و در نیم کره ی شمالی بین ۲۲ و ۲۳ تا ۴۰ و ۳۴ درجه عرض جغرافیایی از خط استوا و بین ۳۵ تا ۴۰ و ۳۶ درجه شرق نصف النهار گرینویچ واقع شده است. از شمال، رود بزرگ «النهر الکبیر» مرز سیاسی و طبیعی این کشور با سوریه را تشکیل می دهد. از شرق، کوه های شرقی لبنان «جبل الشرقیه» مرز طبیعی آن با کشور سوریه هستند. از جنوب، با فلسطین اشغالی مرز مشترک دارد، و از غرب به دریای مدیترانه محدود است. (۱)
در تحلیل ژئوپلیتیکی این کشور، باید گفت: لبنان در یک موقعیت استراتژیکی حساس قرار گرفته که از رهگذر این موقعیت مهم، هم فواید و امتیازاتی نصیب آن شده و هم دچار آسیب هایی گردیده است. کشور لبنان از یک سو، در موقعیتی قرار گرفته است که می تواند ارتباطات بین سه قاره ی اروپا، آفریقا و آسیا را پوشش دهد و محل مناسبی برای ارتباطات اقتصادی، تجاری و فرهنگی بین این سه قاره باشد، و از سوی دیگر، همسایگی آن کشور با رژیم اشغالگر قدس و آسیب پذیری آن در برابر تجاوزات مکرر آن رژیم، از آن منطقه ای ناامن و بی ثبات ساخته است. (۲)
کشور لبنان همچنین به علت قرار گرفتن در منطقه ی خاورمیانه همواره تحت تأثیر تحولات این منطقه بوده است . این کشور، به ویژه در رابطه با بحران های خاص و حساس، که در منطقه ی خاورمیانه ایجاد شده، نقش مهمی ایفا کرده است؛ مثل نزاع اعراب و اسرائیل و دیگر چالش های منطقه ای؛ مثل بیداری اسلامی.
جمعیت و پراکندگی جغرافیایی: کشور لبنان با همه ی کوچکی خود، از حیث تعدد و تنوع مذاهب موجود در آن، یکی از متنوع ترین کشورهای دنیا و از این نظر، وضعیت پیچیده ای برخوردار است، به گونه ای که بیش از ۱۸ مذهب رسمی در لبنان وجود دارد که این مذاهب با مسائل طایفه ای نیز پیوندی تنگاتنگ دارند و تفکیک طوایف مختلف از یکدیگر به واسطه ی نوع وابستگی دینی مذهب آنهاست. درصد جمعیت مذاهب لبنان به شرح ذیل است: (۳) شیعه ۳۲ درصد، مارونی ۲۴ درصد، سنی ۲۱ درصد، دروزی ۷ درصد، سایر مذاهب ۱۶ درصد .
شیعیان لبنان ، که «متولیان» نیز نامیده می شوند، از بدو تشیع، در لبنان حضور داشته اند و به اقتضای تاریخ، به ویژه پس از شکست خلافت فاطمیان و در ابتدای سلطه عثمانی، به یک اقلیت محروم تبدیل گشته اند. این شیعیان از نظر جغرافیایی، در دو منطقه ی مجزای از هم زندگی می کنند: یکی در قسمت جنوب لبنان کنونی و دیگری در منطقه ی شمال شرقی و هم جوار با مرز سوریه. از ابتدای دهه ی ۱۹۶۰ و تا آغاز جنگ داخلی ۱۹۷۵ جامعه ی شیعه دچار دگرگونی های عمیقی شد که آن را به صورت یکی از بازیگران عمده ی صحنه ی شطرنج سیاسی لبنان درآورد. اولین وجه مشخص این سال ها برای شیعیان «رشد جمعیت» است که منجر به مهاجرت آنان به سوی بیروت گردید. این نقل مکان به سوی بیروت با استقرار فلسطینی ها در مناطق شیعه نشین جنوب لبنان، که پس از رانده شدن آنان از اردن صورت گرفت، تشدید گشت و بدین سان، به صورت سومین مرکز ثقل برای شیعیان لبنان در آمد. (۴)
وضعیت سیاسی شیعیان لبنان: (۵) شیعیان لبنان اگر چه به لحاظ جمعیت در اکثریت قرار دارند، اما یک اقلیت سیاسی در بین دیگر اقوام مارونی، دروزی و سنی هستند که به نسبت جمعیت خود در فرایند تاریخی و رو در رویی گروه ها بر سر قدرت، سهم ناچیزی کسب کرده اند.
جامعه ی شیعه در واقع، زمانی در لبنان به رسمیت شناخته شد که فرانسه قومیت لبنان را در دست گرفت. از نظر سیاسی، به دنبال تفوق اعطایی فرانسه به مارونی ها، جامعه ی شیعه تغییر قومیت داد؛ از قیومیت دروزی ها خارج شد و در قیومیت مارونی ها، که تحت سلطه ی فرانسویان بودند، قرار گرفت. از زمان استقلال کشور لبنان تا سال های دهه ی ۱۹۶۰ م و انزوای سیاسی – اجتماعی شیعیان، آنها در میان اردوگاه هواداران ناصر در لبنان، یعنی در اردوگاه مخالف برتری مارونی ها قرار گرفتند.
پس از دهه ی ۱۹۶۰ م تا ابتدای جنگ داخلی در سال ۱۹۷۵ م، جامعه ی شیعه به یکی از عناصر مهم و اساسی میدان مبارزه در لبنان تبدیل گردید.
به طور کلی، در قرن بیستم، به دلیل تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در لبنان، مارونی ها و شیعیان در شهر بیروت حاکم شدند و این در حالی بود که شیعیان به طور عمده، در حومه های شهر مستقر شده بودند. در حال حاضر، با وجود جمعیت بیشتر شیعیان، پست ریاست جمهوری و نخست وزیری در دست مسیحیان مارونی است.پی‌نوشت:
در تحلیل ژئوپلیتیکی این کشور، باید گفت: لبنان در یک موقعیت استراتژیکی حساس قرار گرفته که از رهگذر این موقعیت مهم، هم فواید و امتیازاتی نصیب آن شده و هم دچار آسیب هایی گردیده است. کشور لبنان از یک سو، در موقعیتی قرار گرفته است که می تواند ارتباطات بین سه قاره ی اروپا، آفریقا و آسیا را پوشش دهد و محل مناسبی برای ارتباطات اقتصادی، تجاری و فرهنگی بین این سه قاره باشد، و از سوی دیگر، همسایگی آن کشور با رژیم اشغالگر قدس و آسیب پذیری آن در برابر تجاوزات مکرر آن رژیم، از آن منطقه ای ناامن و بی ثبات ساخته است. (۲)
کشور لبنان همچنین به علت قرار گرفتن در منطقه ی خاورمیانه همواره تحت تأثیر تحولات این منطقه بوده است . این کشور، به ویژه در رابطه با بحران های خاص و حساس، که در منطقه ی خاورمیانه ایجاد شده، نقش مهمی ایفا کرده است؛ مثل نزاع اعراب و اسرائیل و دیگر چالش های منطقه ای؛ مثل بیداری اسلامی.
جمعیت و پراکندگی جغرافیایی: کشور لبنان با همه ی کوچکی خود، از حیث تعدد و تنوع مذاهب موجود در آن، یکی از متنوع ترین کشورهای دنیا و از این نظر، وضعیت پیچیده ای برخوردار است، به گونه ای که بیش از ۱۸ مذهب رسمی در لبنان وجود دارد که این مذاهب با مسائل طایفه ای نیز پیوندی تنگاتنگ دارند و تفکیک طوایف مختلف از یکدیگر به واسطه ی نوع وابستگی دینی مذهب آنهاست. درصد جمعیت مذاهب لبنان به شرح ذیل است: (۳) شیعه ۳۲ درصد، مارونی ۲۴ درصد، سنی ۲۱ درصد، دروزی ۷ درصد، سایر مذاهب ۱۶ درصد .
شیعیان لبنان ، که «متولیان» نیز نامیده می شوند، از بدو تشیع، در لبنان حضور داشته اند و به اقتضای تاریخ، به ویژه پس از شکست خلافت فاطمیان و در ابتدای سلطه عثمانی، به یک اقلیت محروم تبدیل گشته اند. این شیعیان از نظر جغرافیایی، در دو منطقه ی مجزای از هم زندگی می کنند: یکی در قسمت جنوب لبنان کنونی و دیگری در منطقه ی شمال شرقی و هم جوار با مرز سوریه. از ابتدای دهه ی ۱۹۶۰ و تا آغاز جنگ داخلی ۱۹۷۵ جامعه ی شیعه دچار دگرگونی های عمیقی شد که آن را به صورت یکی از بازیگران عمده ی صحنه ی شطرنج سیاسی لبنان درآورد. اولین وجه مشخص این سال ها برای شیعیان «رشد جمعیت» است که منجر به مهاجرت آنان به سوی بیروت گردید. این نقل مکان به سوی بیروت با استقرار فلسطینی ها در مناطق شیعه نشین جنوب لبنان، که پس از رانده شدن آنان از اردن صورت گرفت، تشدید گشت و بدین سان، به صورت سومین مرکز ثقل برای شیعیان لبنان در آمد. (۴)
وضعیت سیاسی شیعیان لبنان: (۵) شیعیان لبنان اگر چه به لحاظ جمعیت در اکثریت قرار دارند، اما یک اقلیت سیاسی در بین دیگر اقوام مارونی، دروزی و سنی هستند که به نسبت جمعیت خود در فرایند تاریخی و رو در رویی گروه ها بر سر قدرت، سهم ناچیزی کسب کرده اند.
جامعه ی شیعه در واقع، زمانی در لبنان به رسمیت شناخته شد که فرانسه قومیت لبنان را در دست گرفت. از نظر سیاسی، به دنبال تفوق اعطایی فرانسه به مارونی ها، جامعه ی شیعه تغییر قومیت داد؛ از قیومیت دروزی ها خارج شد و در قیومیت مارونی ها، که تحت سلطه ی فرانسویان بودند، قرار گرفت. از زمان استقلال کشور لبنان تا سال های دهه ی ۱۹۶۰ م و انزوای سیاسی – اجتماعی شیعیان، آنها در میان اردوگاه هواداران ناصر در لبنان، یعنی در اردوگاه مخالف برتری مارونی ها قرار گرفتند.
پس از دهه ی ۱۹۶۰ م تا ابتدای جنگ داخلی در سال ۱۹۷۵ م، جامعه ی شیعه به یکی از عناصر مهم و اساسی میدان مبارزه در لبنان تبدیل گردید.
به طور کلی، در قرن بیستم، به دلیل تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در لبنان، مارونی ها و شیعیان در شهر بیروت حاکم شدند و این در حالی بود که شیعیان به طور عمده، در حومه های شهر مستقر شده بودند. در حال حاضر، با وجود جمعیت بیشتر شیعیان، پست ریاست جمهوری و نخست وزیری در دست مسیحیان مارونی است.
پی‌نوشت:
۱. احمد نادری ، سمیرمی ، لبنان (کتاب سبز) ، ص ۱.
۲.همان، ص ۱۵.
۳. هادی مشگان، «جبل عامل و گسترش فرهنگ اهل بیت علیه السلام» نقل از :Hadi meshgn.Blogfa.com/cat_11.aspx_349k.
۴. فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر، ص ۱۶۱-۱۶۳.
۵. حمزه امرایی، انقلاب اسلامی ایران و جنبش های اسلامی معاصر، ص ۲۳۵-۲۳۶
منبع: کتاب ژئوپلیتیک شیعه و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی.
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی