اشاره:
سیدمحمد علی قاضی طباطبایی در سال ۱۲۹۳ش مصادف با ۱۳۳۱ ه. ق در تبریز متولد شد. پدرش سیدباقر مشهور به میرزا باقر و عمویش میرزا اسدالله از علمای تبریز بودند. سید محمد، تحصیلات مقدماتی علوم دینی را در مدرسه طالبیه نزد آن دو آموخت.[۱] وی در ۱۳۵۹ ه. ق جهت تحصیل در حوزه علمیه قم به شهر قم مهاجرت کرد[۲]. اقامت او در شهر قم که از سال ۱۳۵۹ق شروع شده بود، به مدت ده سال به طول انجامید. وی در این مدت در درس‌های مرعشی نجفی، سیدمحمد حجّت، سیدصدر الدین صدر، سیدمحمدرضا گلپایگانی، عبدالنبی عراقی و سید حسین بروجردی شرکت کرد.[۳]
شیخ آقابزرگ تهرانی، شیخ مرتضی تهرانی، میرزا باقرآقا قاضی طباطبایی، علویه هاشمیه، عبدالنبی عراقی (اراکی)، حجت کوه‌کمره‌ای، سیدصدرالدین، میرزا محمد طهرانی عسکری، کاشف الغطاء، سیدعبدالحسین شرف الدین عاملی، محسن طباطبایی حکیم، محمدجواد طباطبایی حکیم، محمدهادی میلانی، امام خمینی، میرزا محمدحسن تبریزی، ابوالقاسم خویی، محمدرضا طباطبایی، مرعشی نجفی، محمود شاهروی، علامه طباطبایی همگی در زمینه نقل روایت به محمد علی قاضی اجازه روایت داده بودند.
اساتید
در کنارعلامه طباطبایی سیدباقر طباطبایی. میرزا اسدا… طباطبایی. سید شهاب الدین مرعشی نجفی. سیدمحمد حجّت. سیدصدر الدین صدر. سیدمحمدرضا گلپایگانی. عبدالنبی عراقی. سید حسین بروجردی. عبدالحسین رشتی. میرزا باقر زنجانی. سید حسن بجنوردی. سیدمحسن حکیم. سید ابوالقاسم خویی. شیخ محمد حسین کاشف الغطاء.
آثار
تحقیق درباره اول اربعین سید الشهدا
الاجتهاد و التقلید.
الفوائد (فقهی، تاریخی).
خاندان عبدالوهاب (فارسی، خط).
کتاب فی علم الکلام (عربی، خطی).
فصل‌الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب (عربی، خطی).
السعاده فی الاهتمام علی الزیاره (عربی، خطی).
اجوبه الشبهات الواهیه (فارسی، خطی).
رساله فی اثبات وجود الامام «ع» فی کل زمان (عربی، خطی).
سفرنامه بافت (فارسی، خطی).
المباحث الاصولیه (عربی، خطی).
تاریخ قضا در اسلام.
صدقات امیرالمؤمنین و صدیقه طاهره «ع».
حدیقهالصالحین.
رساله در دلالت آیه تطهیر بر اهلبیت «ع».
رساله در اوقات نماز.
رساله در مباهله.
رساله فی مسالهالترتب.
رساله در نماز جمعه.
تحقیق درباره اربعین حضرت سید‌الشهداء (ع).
تحقق در ارث زن از دارائی شوهر.
علم امام (ع).[۵]
تعلیقات بر کتاب انوار نعمانیه تألیف سید نعمت‌الله جزایری (عربی)
مقدمه و تعلیق بر تفسیر جوامع الجامع طبرسی.
تعلیقات بر کتاب اسلام صراط مستقیم.
تعلیقات بر کتاب کنز العرفان.
مقدمه بر کتاب صحائف الابرار کاشف الغطاء.
آثار تاریخی آیت‌الله حکیم.
مقدمه بر تنقیح الاصول حاج میرزا آقا.
مقدمه بر کتاب مرآت الصلوه.
پیشگفتار بر علم امام اثر علامه طباطبایی.
مقدمه بر کتاب معجزه و شرائط آن.
مقدمه بر کتاب جنه المأوی اثر کاشف الغطاء.
پاورقی بر تعلیقات کتاب اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه اثر جما‌ل‌الدین مقداد بن عبدالله الاسدی السیوری الحلی.
مقدمه بر انیس الموحدین نراقی.
تعلیقات بر کتاب الفردوس الاعلی تألیف علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء.
مقدمه بر العقائد الوثنیه فی الدیانه النصرانیه.
ترجمه مسائل قندهاریه از فارسی به عربی اثر کاشف‌الغطاء.
مقدمه بر تاریخ ابن ابی الثلج بلخی.
حاشیه بر کتاب رسائل و مکاسب شیخ انصاری.
حاشیه بر کتاب کفایه الاصول آخوند خراسانی.
تقریرات اصول آیت‌الله حجت کوه‌کمری.[۶]
فعالیتهای سیاسی
قبل از انقلاب
طرح لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی که بر اساس آن شرط کتاب آسمانی برای انتخاب کنندگان و نامزد ها به جای قرآن کافی دانسته شده بود، مخالفت حوزه علمیه قم، مراجع تقلید خصوصا امام خمینی را برانگیخت. بر همین اساس علمای تبریز، اعلامیه‌هایی را صادر کردند که قاضی از جمله امضاءکنندگان آن اعلامیه‌ها بود.[۷]
از دیگر وقایعی که قاضی از آن در جهت پیش برد اهداف انقلاب بهره برد، واقعه مدرسه طالبیه تبریز بود. این واقعه از اینجا شروع شد که اعلامیه امام در مدرسه طالبیه روی دیوار نصب شد که ماموران شهربانی وقتی خواستند اعلامیه را پاره کنند، با مقاومت طلاب مدرسه مواجه شدند و این درگیری به بازار کشیده شد و با شورش مردمی که از مسجد مقبره بیرون آمده بودند، محاصره نیروهای شهربانی شکسته شد. در اثر این حادثه بود که آیت الله قاضی اعلامیه‌ای صادر کرده و فردای آن روز آن اعلامیه را با خط سرخ در تمام شهر منتشر کردند.[۸]
در تبریز در سال ۵۲ برای تقویت حرکت‌های ضد رژیم اعم از چاپ و نشر اعلامیه، کمک به خانواده‌های زندانیان سیاسی، مساعدت به فعالانی که مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شده بودند و… صندوقی به نام مجاهدین اسلامی زیر نظر او تاسیس شد تا از این طریق به بارور شدن نهضت کمکی کرده باشد.[۹] ارتباط با دانشجویان در راستای مبارزه با رژیم یکی دیگر از فعالیتهای ایشان بود که وی در کارهای خود آن را مد نظر قرار داده بود.[۱۰]
قیام مردم قم در نوزدهم دی ماه ۱۳۵۶ق که در واکنش به درج مقاله ای در روزنامه اطلاعات اتفاق افتاده بود.[۱۱] در وهله اول حرکت طلاب را براه انداخت.[۱۲] و در وهله دوم امواجی را به گوشه کنار کشور پراکند. موج این حرکت در تبریز با رهبری علما خصوصا آیت الله قاضی انعکاس مطلوبی یافت و خود را در حرکتی به نام قیام ۲۹ بهمن تبریز نشان داد.
در کنار امام
بعد از ا نقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی، طی حکمی از سوی امام در سال ۱۳۵۸ به عنوان امام جمعه و نماینده امام در تبریز منصوب شد.[۱۳] وی سعی کرد در راستای ایجاد امنیت و ثبات در تبریز عمل کند به عنوان مثال در اواخر خرداد ۵۸ تعدادی از همافران دست به تحصن زدند و خواسته‌هایی را مطرح کرده بودند که با تلاش‌های وی، دست از تحصن برداشتند.[۱۴]
با تاسیس حزب جمهوری اسلامی، قاضی با صدور اعلامیه‌هایی مردم را تشویق به عضویت در آن می‌کرد.
شهادت
قاضی طباطبایی در دهم آبان ۱۳۵۸ش مصادف با عید قربان، بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء در راه مراجعت به منزل، توسط یکی از اعضاء گروهک فرقان در خیابان مورد حمله قرار گرفت و به شهادت رسید.[۱۵]
- پی نوشت:
- نیکبخت، رحیم؛ و اسمعیل زاده، صمد؛ ۱۳۸۰، ص ۹۶.
- نیکبخت، رحیم؛ و اسمعیل زاده، صمد؛ ۱۳۸۰، ص ۹۶.
- روحانی، سیدحمید؛ ج ۱، ۱۳۶۱، ص ۴۳.
- قاضی طباطبایی، حجت الاسلام سیدمحمدتقی؛ زندگینامه آیت الله قاضی طباطبایی، نسخه خطی، ص ۱.
- نیکبخت، رحیم؛ و اسمعیل زاده، صمد؛ ۱۳۸۰، ص ۹۶.
- نیکبخت، رحیم؛ و اسمعیل زاده، صمد؛ ۱۳۸۰، ص ۹۶.
- اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۷۴، ص ۴۷.
- باقری، علی؛ خاطرات ۱۵ خرداد تبریز، ۱۳۷۴، چ اول، ص ۱۰۱.
- نیکبخت، رحیم؛ و اسمعیل‌زاده، صمد؛ ۱۳۸۰، ص ۲۶۵.
- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با حسن نوربخش، ۲۱/۷/۱۳۷۶.
- امیداسلام شهید آیت الله حاج سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد، بهار ۱۳۸۸، چ اول، صص ۱۳ و ۴۷۸.
- خاطرات و مبارزات شهید محلاتی، ۱۳۷۶، چ اول، ص ۹۱.
- صادقی، طیبه؛ ۱۳۸۵، ص ۱۴.
- روزنامه اطلاعات، ۱۳۵۸/۴/۱.
- روزنامه کیهان ۱۳۵۸/۸/۱۳ ص۱
- منابع:
- نیکبخت، رحیم؛ و اسمعیل زاده، صمد؛ زندگینامه و مبارزات شهید آیت الله قاضی طباطبائی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
- روحانی، سیدحمید؛ تحلیلی بر نهضت امام خمینی، ج ۱، تهران، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱، چ دوم.
- قاضی طباطبایی، حجت الاسلام سیدمحمدتقی؛ زندگینامه آیت الله قاضی طباطبایی، نسخه خطی، ص ۱.
- اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴.
- باقری، علی؛ خاطرات ۱۵ خرداد تبریز، قسمت اول، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۴، چ اول.
- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با حسن نوربخش، ۲۱/۷/۱۳۷۶.
- امیداسلام شهید آیت الله حاج سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد، بهار ۱۳۸۸، چ اول.
- خاطرات و مبارزات شهید محلاتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۶.
- صادقی، طیبه؛ شهادت آیت الله قاضی طباطبایی اولین شهید محراب توسط منافقین، مجله انقلاب اسلامی و دفاع مقدس «امید انقلاب» آبان ۱۳۸۵، شماره ۳۷۲، ص ۱۴.
- روزنامه اطلاعات، ۱۳۵۸/۴/۱.
- روزنامه کیهان، ۱۳/۸/۱۳۵۸.
