محمد بن علی ابن شهر آشوب

اشاره:

محمد بن علی بن شهر آشوب سَرَوی مازندرانی(۴۸۸-۵۸۸ق) معروف به ابن شهر آشوب، فقیه، مفسّر، محدّث و عالم بزرگ شیعه در قرن ششم هجری قمری و نویسنده کتاب‌هایی همچون مناقب آل ابی طالب و معالم العلماء.

ولادت و نسب

ابن شهر آشوب در سال ۴۸۸ق و بنا بر قولی در سال ۴۸۹ق به دنیا آمد.[۱] عده‌ای وی را اصالتا ساروی دانسته‌ و گفته‌اند ولادت وی در مازندران بوده است؛[۲] اما برخی قائل به ولادت وی در بغداد شده‌اند.[۳]

سفرها

وی به دنبال درگیری با حکمران مازندران، راهی بغداد شد[۴] و در آنجا به وعظ و تدریس مشغول شد و چنان مقبولیت یافت که خلیفه وقت به وی خلعت پوشاند.[۵] وی پس از مدتی اقامت در بغداد، در سال ۵۶۷ق به حله رفت و در آنجا به تدریس پرداخت.[۶] در این سفر ابن ادریس حلی و ابن بطریق از وی روایت شنیدند.

ابن شهر آشوب در سال ۵۷۳ق به حلب رفت که در آن زمان پایگاه حمدانیان و پناهگاه شیعیان بود. وی تا آخر عمر در حلب ماند.[۷]

اساتید

۱.شیخ شهر آشوب (جدش)

۲.شیخ علی (پدرش)

۳.فتال نیشابوری صاحب کتاب روضه الواعظین

۴.شیخ طبرسی صاحب مجمع البیان

۵.ابومنصور طبرسی صاحب الاحتجاج

۶.ابوالفتوح رازی صاحب تفسیر روض الجنان

۷.عبدالجلیل قزوینی رازی صاحب کتاب النقض

۸.ابوالفتح آمدی

۹.قطب الدین راوندی صاحب کتاب الخرائج و الجرائح

۱۰.جارالله زمخشری صاحب تفسیر کشاف

۱۱.ابوالحسن علی بیهقی معروف به ابن فندق.[۸]

شاگردان

۱.سید محمد بن زهره حلبی معروف به ابن زهره

۲.شیخ الدین ابوالحسن علی بن شعره حلی

۳.یحیی بن بطریق

۴.تارج الدین دربی

۵.شیخ یحیی سوراوی

۶.یحیی بن ابی حلبی

۷.سید کمال الدین حیدرحسینی.[۹]

تألیفات و آثار

۱.مناقب آل ابی طالب

۲.متشابه القرآن و مختلفه

۳.مناقب آل ابی طالب

۴.معالم العلماء

۵.مثالب النواصب

۶.مائده الفائده

۷.امثال فی الامثال

۸.الاوصاف

۹.المنهاج الجدیده

۱۰.انساب آل ابی طالب

۱۱.نخب الاخبار الخصائص الفاطمیه

۱۲.بیان التنزیل

۱۳.الموالید

۱۴.المحزون المکنون فی عیون القرآن

۱۵.الطرائف فی الحدود والحقائق

۱۶.الحاوی

۱۷.الفصول فی النحو.[۱۰]

وفات

ابن شهر آشوب در شب جمعه ۲۲ شعبان سال ۵۸۸ق در شهر حلب درگذشت و در بالای کوه معروف به جَبَل جوشن به خاک سپرده شد.[۱۱] از دیدگاه شیعیان حلب این مکان مدفن محسن السقط فرزند امام حسین(ع) است. و به مشهدالسقط شناخته می‌شود.

بقعه‌ای در شهر بابل بنام ملا محمد بن شهرآشوب شهرت دارد که تشابه و تغایر اسمی با ابن شهرآشوب دارد. دقیقا معلوم نیست بقعه ملامحمد بن شهر آشوب به چه کسی تعلق دارد و این بقعه مدفن چه شخص یا فردی است. دکتر منوچهر ستوده در کتاب از آستارا تا استارآباد (جلد چهارم) در این مورد آورده است: مسلما این مقبره مرقد شیخ رشیدالدین ابوجعفر محمدبن علی بن شهر آشوب السروی نیست که از فحول و علما قرن ششم و اهل ساری بوده و در زمان المتقی (۵۵۵ – ۵۳۰) در بغداد بر منبر می‌رفت، زیرا وی به حلب مهاجرت کرد و تا پایان عمر در آنجا بود و در شعبان سال ۵۷۹ رخت به سرای باقی کشید و همانجا در دامنه کوه جوشن در مشهد محسن السقط بن حسین بن علی به خاک سپرده شد.

شاید این مقبره مرقد پدر او باشد که علی نام داشت و پسر شهر آشوب بود، یا شخص دیگری از مردان این خاندان است که معروف به شهر آشوب یا ابن شهر آشوب بوده‌اند.[۱۲]

در بیان عالمان و بزرگان

شیخ حر عاملی درباره ابن شهر آشوب می‌نویسد:

   وی فردی عالم، فاضل، ثقه، محدث، عالم به رجال و روایات، ادیب، شاعر و جامع همه خوبی‌ها بود.[۱۳]

میرزا حسین نوری در توصیف وی می‌گوید:

  فخر شیعه، تاج شریعت، افضل الاوائل و دریای متلاطم ژرفی که ساحل ندارد، احیاء کننده آثار مناقب و فضائل، رشید المله و الدین شمس الاسلام و المسلمین ابن شهرآشوب فقیه، محدث، مفسر، محقق و….[۱۴]

تفرشی می‌نویسد:

  محمد بن علی بن شهرآشوب، پیشوای طایفه شیعه و فقیه آنان، شاعری بلیغ و نویسنده بود.[۱۵]

صلاح الدین صفدی، یکی از عالمان اهل سنت می‌نویسد:

    محمّد بن علی بن شهرآشوب… یکی از سرشناسان شیعه است. او در هشت سالگی قرآن را حفظ کرده بود و در علم اصول شیعه به حد نهایی رسید. وی در علوم قرآنی و مشکلات حدیث و اخبار و لغت و نحو و موعظه در منبر ـ در زمانی که مقتفی خلیفه عباسی در بغداد بود از دیگران تقدم داشت.[۱۶]

پی نوشت:

۱.مدرس، ریحانه الادب، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۵۸.

۲.دائره المعارف، تشیع، ج۱، ص۳۳۷.

۳.ابن شهرآشوب، مقدمه معالم العلماء.

۴.دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۹۰.

۵.مدرس، ریحانه الادب، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۵۹.

۶.سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ص۶۳.

۷.مفاخر اسلام. مقدمه معالم العلماء.

۸.قمی، فوائد الرضویه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۷۱۲.

۹.قمی، فوائد الرضویه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۷۱۲.

۱۰.مدرس، ریحانه الادب، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۵۹.

۱۱.امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۸۲.

۱۲.بررسی رابطۀ ملامحمد بن شهرآشوب بابلی با ابن شهرآشوب ساروی.

۱۳.حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۲۸۵.

۱۴.نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۶ و ۵۷.

۱۵.تفرشی، نقد الرجال، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۲۷۶.

۱۶.صدر، تأسیس الشیعه، ۱۳۶۹ش، ص۲۷۲.

منابع

۱.هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم، قم، هادی، ۱۴۰۵ق.

۲.ابن شهر آشوب، محمدعلی، معالم اللمعاء.

۳.امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، بی‌تا.

۴.تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، آل البیت، ۱۴۱۸ق.

۵.حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۲ش.

۶.سلیم بن قیس هلالی، کتاب سلیم، بیروت، مؤسسه اعلمی، بی‌تا.

۷.صدر، سید حسن، تأسیس الشیعه، تهران، مؤسسه اعلمی، ۱۳۶۹ش.

۸.قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، قم، نشر نوید اسلام، ۱۳۸۷ش.

۹.مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه و اللقب، قم، خیام، ۱۳۷۴ش.

منبع: ویکی شیعه