فقه القرآن‏

مولف‏

فقیه مفسر، محدث ادیب، قطب الدین سعید بن هبه الله راوندى، از علماى بزرگ شیعه در قرن ششم هجرى.

موضوع‏

در این کتاب جمع‏آورى آیاتى که مربوط به مباحث فقهى است با جامعیت بى‏نظیرى، انجام شده، که شاید بتوان گفت ایشان از پیشگامان در این زمینه هستند.

انگیزه نگارش‏

مؤلف در مقدمه کتاب چنین آورده است:

چیزى که مرا برانگیخت تا دست به نگارش چنین کتابى بزنم این بود که، در میان پژوهشگران کتابى را نیافتم که به خوبى به بررسى این مهم پرداخته باشد؛ یعنى کتابى که در آن فقه قرآن یا سخنان خداوند متعال بررسى شده باشد در دست نبود. پس بر آن شدم که در مورد همه مباحث مربوط به آن؛ مانند: لفظ و معنا و ظاهر و باطن آیاتى که درباره احکام شرعى فرو فرستاده شده است به بررسى بپردازم.

نظر علماى شیعه این است که ما پس از روایات محکم و معتبرى که از ائمه معصوم علیهم السلام داریم با بودن اجماع، دیگر یقین پیدا مى‏کنیم که به چشمه زلال معرفت دست یافته‏ایم؛ ولى چه زیبا است، که افزون بر سخنان امامان معصوم- علیهم السلام- آیاتى از قرآن نیز باشند که چشمان ما را روشن نمایند و دلیل ما را محکم و یقین ما را فزونى بخشند.

به این خاطر دست به کار نگارش این کتاب شدم تا با مبانى و استدلالهاى محکم خود، خواننده را راضى و بى‏نیاز سازد و به راحتى به درک مطالب آن نایل آید بى آن که سخن به درازا کشد و در بیان مقصود، ایجاد اخلال نماید و هر فقیه دانشمندى با دیدنش آن را تصدیق نماید و به آن رضایت دهد؛ و از خداوند متعال انجام این مهم را خواستارم.

ویژگیهاى کتاب‏

کتاب حاضر به ترتیب مباحث فقهى؛ یعنى از طهارت تا دیات نگاشته شده است و گفتنى‏هاى درخور توجه، که با مباحث تفسیرى و فقهى در هم آمیخته شده، در آن به خوبى خودنمایى مى‏کند.

نوشته‏هاى ایشان از نظریات« شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسى» در دو کتاب‏«التبیان فی تفسیر القرآن» و«الاستبصار فیما اختلف فیه من الأخبار» تأثیر پذیرفته؛ به گونه‏اى که توجه خاصى به نظریات« سید مرتضى علم الهدى» در کتاب‏«الانتصار فی انفرادات الإمامیه» کرده است.

این مطلب را با دقت در متن این کتاب به آسانى مى‏توان یافت، به شکلى که در برخى از موارد عین عبارت آنها نقل شده بدون آن که هیچ گونه تغییر یا تصرفى در عبارت آنها صورت گرفته باشد.

البته این بدان معنا نیست که مؤلف از قدرت اجتهاد و استنباط بى‏بهره بوده، زیرا در بسیارى جاها مى‏بینیم که وى همانند فقیهى قدرتمند، به بررسى و تحلیل مباحث فقهى و تفسیرى مى‏پردازد و نظریات جدید و استوارى را مطرح مى‏سازد.

یکى دیگر از ویژگیهاى این کتاب تلفیقى نوین است که ایشان توانسته میان نظریات فقهى و تفسیرى که به ظاهر با هم اختلاف دارند به نوعى سازگارى ایجاد نماید.

گاهى که به منابع فقهى و روایى مراجعه مى‏کنیم، گمان مى‏رود علما و دانشمندان اسلامى در این زمینه با هم اختلاف نظر دارند؛ ولى پس از آن که به این کتاب برمى‏گردیم، با شگفتى مى‏بینیم که ایشان آن نظریات را جمع کرده و با بیان ساده و زیبایى یک جا آورده است.

از دیگر ویژگیهاى این کتاب، بیان نظریات اختلافى میان عالمان شیعه و سنى است که به شکلى دقیق به بررسى آنها پرداخته و در برخى موارد فصلهاى متعددى در توضیح آن اختصاص داده؛ و از دریچه‏هاى گوناگون به آنها نگریسته است.

به هر حال، این کتاب یک اثر بزرگ و ماندگار در نوع خود به شمار مى‏رود و با گذشت نزدیک به هزار سال از نگارش آن، هنوز مباحث آن توجه محققان و فقها را به خود معطوف ساخته است.

سخن بزرگان‏

مرحوم آیت الله نجفى مرعشى رحمه الله در این باره مى‏گوید:

« از کسانى که دراین میدان گوى سبقت را از دیگران ربوده و جزء چهره‏هاى درخشان درآمده، عالم فرزانه، نام‏آور وارسته و آگاه به علوم اسلامى، اندیشمند، محدث، مفسر، متکلم بزرگ، شخصیت بى‏نظیر و اعجوبه زمان‏شیخ قطب الدین ابى على سعید بن هبه الله راوندى کاشانى‏ است.

او در قم اقامت گزید و در آن شهر نیز به رحمت ایزدى پیوست. وى با یادگار خود به نام‏فقه القران فی شرح آیات الأحکام‏ خدمت بزرگى به فقه و فقیه پرورى نمود. این کتاب از مهم‏ترین کتاب‏هاى نگاشته شده در این باره است و کمتر نمونه و همانندى براى آن مى‏توان یافت.»

نسخه‏ هاى کتاب‏

۱- نسخه کتابخانه حضرت آیت الله نجفى مرعشى نگاشته شده به سال ۷۵۹ هجرى ۲- نسخه کتابخانه دانشگاه تهران، نگارش سال ۷۰۶ هجرى‏

منبع مقاله: کتابشناسی جامع التفاسیر نور