فضیلت ماه رمضان

رَمَضان یا رَمَضان‌ُ المُبارَک نام نهمین ماه سال قمری که روزه در آن بر مسلمانان واجب است. بنا بر برخی آیات، قرآن در این ماه و در شب قدر نازل شده است. این ماه تنها ماهی است که نام آن به صراحت در قرآن کریم آمده و گرامی داشته شده است. این ماه، نزد مسلمانان احترام و جایگاه ویژه‌ای دارد. از مهم‌ترین عبادت‌های این ماه، تلاوت قرآن، اِحیای شبهای قدر (شب زنده‌داری)، دعا و استغفار، افطاری‌دادن و کمک به نیازمندان است.

حضرت علی(علیه السلام)، نخستین امام شیعیان در بیست و یکم ماه رمضان به شهادت رسیده است.

ماه رمضان را از این جهت رمضان نامیده اند که در آن ماه گاهى از شدت گرما بره هاى گوسپندان و کره شترها مى مرده اند و گفته شده است به این نام، از آن جهت نامیده شده که گناهان را ذوب و نابود مى کند. خداوند در آیه یک صد و هشتاد و سوم سوره بقره فرموده است. «اى اهل ایمان بر شما هم روزه گرفتن نوشته و مقرر گردید همچنان که بر کسانى که پیش از شما بوده  اند واجب بوده است و این براى آن است که شما پرهیزگار شوید.» و هم در آیه یک صد و هشتاد و پنجم همان سوره فرموده است «ماه رمضان ماهى است که قرآن در آن نازل شده است براى هدایت مردم و با دلایل روشن براى راهنمایى و امتیاز حق از باطل.» امام باقر (علیه السّلام) فرموده است، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) در جمعه آخر ماه شعبان خطبه یى ایراد فرمودند و پس از حمد و نیایش خداوند چنین فرمودند: اى مردم! همانا ماهى بر شما سایه مى افکند که در آن شب قدر قرار دارد که از هزار ماه برتر است. ماه رمضان است که خداوند روزه گرفتن آن را واجب فرموده است و براى شبى از آن شب زنده- دارى و نماز مستحب گزاردن را مقرر فرموده است و هر کس در آن شب نماز مستحبى بگزارد پاداش آن معادل نماز گزاردن هفتاد شب در ماههاى دیگر است، هر کس در ماه رمضان یکى از کارهاى پسندیده و مستحب را انجام دهد، براى او پاداشى معادل پاداش عبادات واجب مقرر مى فرماید و هر کس در ماه رمضان یکى از واجبات را انجام دهد، چنان است که هفتاد فریضه در ماههاى دیگر. رمضان ماهى است که خداوند بر روزى مؤمن در آن مى افزاید و هر کس در آن ماه، روزه دار مؤمنى را افطار دهد، نزد خداوند پاداشى چون آزاد کردن برده خواهد داشت و گناهان گذشته اش

آمرزیده خواهد شد. گفتند: اى رسول خدا! همه ما بر این کار که به روزه دار افطار بدهیم توانا نیستی فرمودند: خداوند متعال، کریم است و این پاداش را به هر کس که با یک جرعه شیر یا آب گوارا یا دو دانه خرماى کوچک کسى را افطار دهد و بر بیشتر از آن قدرت نداشته باشد عنایت مى فرماید. و هر کس در این ماه بر بردگان خویش تخفیف دهد، حسابش تخفیف مى یابد. رمضان ماهى است که آغاز آن رحمت و میانه اش آمرزش و پایان آن پذیرش دعا و رهایى از آتش دوزخ است و شما را در این ماه از چهار خصلت چاره نیست، دو خصلت آن موجب خشنودى خداوند از شماست و آن گواهى دادن به یکتایى خداوند و رسالت من است و از دو خصلت آن خودتان بى نیاز نیستید که عبارت است از مسألت حوائج و بهشت. و از خداوند در این ماه براى خود عافیت را مسألت کنید و از آتش دوزخ به خداى خود پناه برید^[۱].

امام باقر (علیه السّلام) فرموده است، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) چون به هلال رمضان نظر مى کردند رو به قبله مى ایستادند و چنین عرضه مى داشتند: «پروردگارا! این ماه را با امنیت و ایمان و سلامتى و اسلام و عافیت شایان و روزى فراخ و از میان رفتن بیمارى ها و توفیق تلاوت قرآن و کمک به نماز و روزه بر ما در آور. پروردگارا! ما را براى رمضان و رمضان را براى ما سالم بدار. پروردگارا! ما را در این ماه سالم بدار، آنچنان که چون سپرى شود ما را عفو فرموده و آمرزیده باشى و مورد رحمت خویش قرار داده باشى.» آنگاه روى خویش را به مردم مى کرد و چنین مى فرمود: اى مردم! چون هلال ماه رمضان طلوع مى کند، شیطان هاى سرکش به زنجیر کشیده مى شوند و درهاى آسمان و بهشت و دروازه هاى رحمت گشوده و درهاى دوزخ بسته مى شود.

دعا پذیرفته مى شود و خداوند متعال به هنگام هر افطار، گروهى از بندگان خویش را از آتش دوزخ نجات مى دهد و همه شب سروشى ندا مى دهد آیا سئوال کننده و آمرزش خواهى هست؟ پروردگارا! به هر کس که انفاق مى کند عطا فرماى و اموال هر بخیل و ممسک را نابود فرماى. تا آنکه هلال شوال طلوع مى کند، به مؤمنان  ندا داده مى شود که فردا بامداد براى دریافت پاداشهاى خود آماده باشید که روز پاداش است. امام باقر (علیه السّلام) مى فرموده است سوگند به کسى که جان من در دست اوست این پاداش درهم و دینار نیست ^[۲].

امام باقر (علیه السّلام) فرموده است، همانا خداوند تبارک و تعالى را فرشتگانى است که بر روزه داران گماشته اند و همه شب هنگام افطار به آنان مى گویند: اى بندگان خدا! مژده باد بر شما که اندکى گرسنگى کشیدید و فراوان سیر خواهید شد. شما فرخنده شدید و رقم فرخندگى بر شما زده شد و چون شب آخر رمضان فرا مى رسد، به آنان ندا مى دهند که اى بندگان خدا! بر شما مژده باد که خداوند شما را آمرزید و توبه شما را پذیرفت و بنگرید که در آینده چگونه خواهید بود^[۳].

پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: در ماه رمضان خداوند پاداش کارهاى نیکو را چند برابر مى کند و خطاها را محو مى فرماید و درجات را مى افزاید. هر کس در این ماه صدقه یى دهد، خدایش مى آمرزد و هر کس به بردگان خود نیکى کند، خدایش مى آمرزد و هر کس خشم خویش را فرو خورد، خدایش مى آمرزد و هر کس خلق خویش را نیکو کند و پیوند خویشاوندى را در آن ماه رعایت کند، خدایش مى آمرزد.

سپس فرمودند: این ماه شما چون دیگر ماهها نیست. چون به سوى شما فرا مى رسد با برکت و رحمت فرا مى رسد و چون از شما سپرى مى شود با آمرزش گناهان سپرى مى گردد. این ماهى است که کارهاى پسندیده را در آن دو چندان پاداش است و کارهاى خیر در آن پذیرفته است. هر کس از شما در این ماه براى خدا دو رکعت نماز مستحب بگزارد خدایش مى آمرزد. سپس فرمودند: بدبخت واقعى کسى است که این ماه بر او بگذرد و گناهانش آمرزیده نشود و او در آن هنگام که نیکوکاران به پاداشهاى خداوند کریم مى رسند زیانکار خواهد بود^[۴].

امام صادق فرموده است، هر کس روزه خود را به گفتار پسندیده و کردار پسندیده ختم کند، خداوند روزه اش را مى پذیرد. گفته شد: اى پسر رسول خدا! گفتار پسندیده و کردار پسندیده چیست؟ فرمود: گواهى دادن به اینکه خدایى جز پروردگار یکتا نیست. پرسیدند: کردار پسندیده چیست؟ فرمود: بیرون کردن فطریه  از اموال.

و همان حضرت فرموده  اند: خداوند را در هر شب از ماه رمضان گروهى آزاد کرده و رسته از آتش است. غیر از کسى که با مسکر و مواد مست  کننده افطار کند و چون شب آخر رمضان فرا مى رسد به اندازه همه کسانى که در طول ماه آمرزیده است، مى آمرزد^[۵].

پیامبر (صلّى الله علیه و آله) چون ماه رمضان نزدیک شد، سه روز باقى مانده از شعبان، به بلال امر فرمودند ندا دهد و مردم جمع شوند و چون مردم جمع شدند، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) به منبر رفتند و پس از حمد و ثناى خداوند چنین بیان فرمودند: اى مردم! این ماه که شما را فرا رسیده، برترین ماههاست و در آن شبى قرار دارد که بهتر از هزار ماه است. در این ماه درهاى دوزخ بسته و درهاى بهشت گشوده مى شود. هر کس این ماه را دریابد و آنچنان رفتار نکند که آمرزیده شود، خدایش از رحمت خود دور بداراد. و هر کس امکان خدمت به پدر و مادر برایش فراهم شود و چنان رفتار نکند که آمرزیده شود از رحمت خدا دور بادا و هر آن کس که نام من پیش او برده شود و بر من درود نفرستد و آمرزیده نشود از رحمت خدا دور بادا^[۶].

امام باقر (علیه السّلام) فرموده است: براى هر چیز، بهارى است و بهار قرآن، ماه رمضان است ^[۷].

امیر المؤمنین على (علیه السّلام) فرموده است: بر شما باد در ماه رمضان به فراوانى استغفار و دعا، که دعا بلا را از شما دفع مى کند و استغفار، گناهان شما را محو مى کند^[۸].

پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: هر مؤمنى که ماه رمضان را براى رضاى خداوند روزه بگیرد، خداوند هفت خصلت را براى او واجب و مقرر مى فرماید: نخست اینکه، اعمال ناروایى را که با اعضاى خود انجام داده است از میان مى برد. دوم، او را به رحمت خویش نزدیک مى کند. سوم، خطاهاى پدرش را مى آمرزد. چهارم،

دشوارى هاى مرگ را بر او آسان مى فرماید. پنجم، او را از تشنگى و گرسنگى قیامت امان مى دهد. ششم، آزادى از آتش دوزخ به او عنایت مى کند. هفتم، از میوه هاى بهشت به او مى خوراند^[۹].

ابو هریره گفته است، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) ضمن ایراد خطبه یى فرمودند: اى مردم! هر کس ماه رمضان را با سکوت و آرامش روزه بگیرد و چشم و گوش و زبان و دستها و دیگر اندام خود را از گناه و دروغ و غیبت و آزار رساندن باز دارد، روز قیامت چنان مقرب مى شود که زانوانش کنار زانوهاى ابراهیم خلیل (علیه السّلام) قرار مى گیرد^[۱۰].

پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: مردى از امت خود را در خواب دیدم که از تشنگى زبانش بیرون افتاده بود و هر گاه مى خواست کنار حوض کوثر برود و آب بیاشامد جلوش را مى گرفتند. در این حال روزه ماه رمضان او آمد و او را آب داد و سیراب کرد^[۱۱].

على بن مغیره مى گوید: به امام موسى بن جعفر (علیهما السّلام) گفتم پدرم از جد شما در باره اینکه در هر شب یک ختم قرآن بخواند پرسیده بود و ایشان گفته بودند: در هر شب یک ختم قرآن؟ پدرم گفته بود: منظورم شبهاى ماه رمضان است. باز ایشان گفته بودند: در شبهاى رمضان؟ پدرم گفته بود: آرى و ایشان فرموده بودند: هر چه بتوانى بخوان و معمولا پدرم در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم مى کرد. من هم پس از مرگ پدرم به همین اندازه ها قرآن مى خوانم، گاه کمتر و گاه بیشتر، بستگى به فراغت و آمادگى یا خستگى من دارد و چون روز عید فطر مى رسد ثواب یک ختم را به پیامبر و یکى را به على و یکى را به فاطمه علیهم السلام هدیه مى کنم و براى هر یک از ائمه دیگر تا شما، چنین مى کن یعنى براى هر یک، ثواب یک ختم قرآن و تاکنون هم این کار را ادامه مى ده در مقابل این چه پاداشى براى من خواهد بود؟ فرمود: پاداش تو این است که روز قیامت با آنان خواهى بود. من تکبیر گفتم و با تعجب پرسیدم: چنین پاداشى براى من است؟ سه بار فرمود: آرى ^[۱۲].

پیامبر فرموده اند: در سحرها چیزى بخورید، هر چند جرعه آبى. همانا درودهاى خداوند بر کسانى است که سحورى مى خورند و فرموده اند: همانا خدا و فرشتگانش بر آنان که سحورى مى خورند و در سحرها طلب آمرزش مى کنند درود مى فرستند و نیز فرموده اند: با خوردن سحر براى روزه گرفتن یارى بجویید و با انجام خواب قیلوله (پیش از ظهر) براى شب زنده دارى و نماز شب یارى بجویید^[۱۳].

امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) معمولا با چیزى شیرین افطار مى- فرمود و اگر فراهم نبود با آب گرم افطار مى کرد و مى فرمود: کبد و معده را پاکیزه و دهان را خوشبو و دندانها را محکم و روشنى چشم را افزون مى کند و گناهان را مى شوید و رگهاى هیجان زده را و صفراى تحریک شده را آرامش مى بخشد و حرارت معده و درد سر را تسکین مى بخشد^[۱۴].

امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، پیامبر فرموده اند: هر کس روزه دارى را افطار دهد، براى او مانند پاداش آن روزه دار منظور مى شود، بدون اینکه از پاداش روزه دار چیزى کاسته شود و معادل ثواب کارهایى که او با نیروى این طعام انجام مى دهد به افطار دهنده مى دهند.

همان حضرت فرموده است، افطار دادن تو به برادر مؤمنت و شاد کردن او پاداش بزرگترى از روزه تو دارد^[۱۵]. و هم ایشان فرموده اند: روزه گشودن تو در خانه برادر مسلمانت، هفتاد برابر یا نود برابر بیشتر از پاداش روزه تو است.

امام صادق (علیه السّلام) به سدیر فرمود: آیا مى دانى این شبها چه شبهایى است؟ گفت:

آرى، پدر و مادرم فدایت باد! این شبها، شبهاى ماه رمضان است. فرمود: اى سدیر! آیا مى توانى در هر شب از این شبها ده برده از نسل اسماعیل (علیه السّلام) آزاد کنى؟ سدیر گفت: پدر و مادرم فداى تو باد، ثروت من به این کار نمى رسد و امام صادق (علیه السّلام) از شمار بردگان کم مى کرد تا آنکه فرمود: آیا فقط مى توانى یک برده آزاد کنى و سدیر همچنان مى گفت نه، که بر آن توانا نیست امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: آیا نمى توانى در هر شب ماه رمضان یک مرد مسلمان را افطار دهى؟ سدیر گفت: آرى، مى توانم ده مرد را هم افطار ده فرمود: اى سدیر! مقصود من همین بود. همانا افطار دادن تو برادر مسلمانت را معادل با آزاد کردن برده یى از نسل اسماعیل (علیه السّلام) است و همانا افطار دادن تو به برادر مسلمانت و شاد کردن او پاداش بیشترى از روزه ات دارد.

سعید بن جبیر مى گوید: از ابن عباس پرسیدم، پاداش کسى که رمضان را روزه بگیرد و حق آن را بشناسد چیست؟ گفت: اى پسر جبیر! آماده بشو تا حدیثى براى تو بگویم که گوشت نشنیده و بر دل تو خطور نکرده باشد و در مورد این پرسش که از من کردى خود را آماده ساز و دل و جان خود را آسوده بدار (حواست را جمع کن) که در آنچه پرسیدى علم گذشتگان و آیندگان است. سعید مى گوید: از پیش ابن عباس رفتم و فرداى آن روز، صبح بسیار زود پیش او برگشته، نخست نماز صبح گزاردم و آنگاه سؤال خود را یاد آورى کرد ابن عباس روى خود را به طرف من کرد و گفت از من بشنو که چه مى گوی شنیدم، پیامبر خدا (صلّى الله علیه و آله) مى فرمودند: اگر شما بدانید چه خیرى در ماه رمضان براى شماست، همانا براى خداوند بیشتر سپاسگزارى مى کردید. شب اول رمضان خداوند گناهان آشکار و نهان امت مرا مى بخشد و براى شما دو هزار هزار درجه مى افزاید و براى شما پنجاه شهر بر پا مى کند و مى سازد، و چون شب دوم فرا مى رسد به هر گامى که برداشته باشید عبادت یک سال و پاداش یکى از پیامبران را و پاداش یک سال روزه را براى شما مى نویسد، و خداوند متعال در روز سوم در قبال هر تار مویى از بدن شما قبه یى در فردوس از مروارید سپید به شما ارزانى مى دارد که بر فراز هر قبه، دوازده هزار خانه نورانى است و در پایین آن هم همین مقدار خانه است و بر هر خانه هزار سریر است و بر هر سریرى فرشته یى و در هر روز، هزار فرشته به حضور شما مى آیند که همراه هر یک از ایشان هدیه یى است.

روز چهارم، خداوند متعال در جنت خلد، هفتاد هزار کاخ به شما ارزانى مى دارد که در هر کاخ هفتاد هزار حجره و در هر حجره پنجاه هزار تخت و بر هر تخت حوریه یى است که برابر هر حوریه هزار خدمتکار ایستاده اند که روسرى هر یک از ایشان بهتر از دنیا و هر چه در آن است مى باشد. و خداوند روز پنجم، در جنت (جنه الماوى) هزار شهر به شما عطا مى کند که در هر شهر هفتاد هزار سفره گسترده است که بر هر سفره هفتاد هزار کاسه نهاده شده که در هر یک از آن کاسه ها شصت هزار نوع خوراکى است که هیچ یک شبیه به دیگرى نیست. روز ششم، در دار السلام یک صد هزار شهر را به شما عطا مى کند که در هر شهر یک صد هزار خانه است و در هر خانه، صد هزار حجره و در هر حجره، یک صد هزار تخت زرین است که طول هر یک هزار ذراع  است و بر هر سریر همسرى از حور العین است که بر آن سى هزار زلف بافته با در و یاقوت است که هر یک از آن زلف ها را صد کنیزک بر دوش مى کشند. روز هفتم، در بهشت نعیم خداوند پاداش چهل هزار شهید و چهل هزار صدیق را براى شما مقرر مى فرماید. روز هشتم، به شما پاداش شصت هزار عابد و شصت هزار زاهد را ارزانى مى دارد، و روز نهم، پاداشى را که به هزار عالم و هزار معتکف و هزار جنگجو عنایت مى کند براى شما مقرر مى دارد. و روز دهم، خداوند هفتاد هزار حاجت شما را بر مى آورد و خورشید و ماه و ستارگان و جنبندگان و پرندگان و درندگان و همه سنگها و کلوخ ها و هر چیز خشک و تر و همه ماهیان در دریاها و همه برگها بر درختان براى شما استغفار مى کنند. روز یازدهم، خداوند براى شما پاداش چهار حج و چهار عمره مقرر مى دارد که هر یک از حج ها را همراه پیامبرى از پیامبران و هر عمره را همراه صدیق یا شهیدى گزارده باشید. روز دوازدهم، خداوند متعال خطاهاى شما را به حسنات مبدل مى فرماید و پاداش حسنات شما را دو چندان مى کند و در قبال انجام هر کار پسندیده یک میلیون حسنه براى شما مقرر مى فرماید. روز سیزدهم براى شما پاداشى معادل عبادت مردم مکه و مدینه مى نویسد و خداوند به شمار همه سنگ و کلوخى که میان مکه و مدینه است به شما حق شفاعت عنایت مى کند. روز چهاردهم، آن چنان است که گویى شما با آدم و نوح و پس از آن دو با ابراهیم و موسى و پس از ایشان با سلیمان و داود علیهم السلام ملاقات کرده اید و پاداش شما چنان است که با هر پیامبر دویست سال خدا را عبادت کرده باشید. روز پانزدهم، خداوند حوائج دنیا و آخرت شما را برمى آورد و پاداشى که به ایوب (علیه السّلام) عنایت کرده است به شما ارزانى مى دارد و دعاى شما را مستجاب مى فرماید و فرشتگان حامل عرش براى شما طلب آمرزش مى کنند و خداى در روز قیامت به شما چهل نور عنایت مى کند، ده نور از جانب چپ و ده نور پشت سر شما خواهد بود. روز شانزدهم به شما این عنایت را مبذول مى دارد که چون از گور خویش بیرون مى آیید شصت جامه به شما داده مى شود که بپوشید و ابرى بر سر شما سایه خواهد انداخت تا از گرماى آن روز در امان باشید.

روز هفدهم که فرا مى رسد، خداى عز و جل مى فرماید من آنان و پدران ایشان را آمرزیدم و سختى هاى روز قیامت را از ایشان برداشت روز هیجدهم، خداوند متعال به جبریل و میکائیل و اسرافیل و فرشتگان حامل عرش و کرسى و کروبیان فرمان مى دهد تا سال آینده براى امت محمد (صلّى الله علیه و آله) استغفار کنند و روز قیامت پاداش شرکت کنندگان  در جنگ بدر را به شما عنایت مى فرماید. و چون روز نوزدهم فرا رسد هیچ فرشته یى در آسمان و زمین باقى نمى ماند مگر اینکه از خداوند اجازه مى گیرد که همه روز به زیارت گورهاى شما بیاید و با هر فرشته هدیه یى و آشامیدنى یى است و چون بیست روز کامل شود، خداوند هفتاد هزار فرشته را مى گمارد که شما را از شر هر شیطان رانده شده حفظ کنند و خداوند در قبال هر روزى که روزه گرفته اید براى شما پاداش روزه صد ساله مى نویسد و میان شما و دوزخ خندقى قرار مى دهد و پاداش کسانى که تورات و انجیل و زبور و فرقان خوانده اند براى شما مقرر مى فرماید و به شمار پرهاى جبریل (علیه السّلام) عبادت سالیانه بر شما مى نویسد و پاداش آنان را که بر گرد عرش و کرسى تسبیح مى کنند براى شما منظور مى فرماید و در قبال هر آیه که در قرآن است براى شما هزار حوریه را به همسرى در مى آورد. روز بیست و یکم خداى گور را بر شما به اندازه هزار فرسنگ گشاده مى کند و ظلمت و وحشت را از شما بر مى دارد و گورهاى شما را همچون گور شهیدان قرار مى دهد و چهره هاى شما را در زیبایى چون چهره یوسف پسر یعقوب (علیه السّلام) مى کند. روز بیست و دوم، خداوند فرشته مرگ را به حضور شما مى فرستد. همان گونه که به حضور پیامبران او را گسیل مى دارد و بیم سؤال منکر و نکیر از شما برداشته مى شود و اندوه این جهان و آن جهان را از شما مرتفع مى فرماید. روز بیست و سوم، از صراط همراه پیامبران و صدیقان و شهیدان و صالحان مى گذرید و چنان پاداشى به شما داده مى شود که گویى همه یتیمان امت مرا سیر کرده و بر همه برهنگان امت من جامه پوشانده اید. روز بیست و چهارم از دنیا بیرون نخواهید رفت مگر اینکه هر یک از شما جایگاه خویش را در بهشت خواهد دید و به هر یک از شما پاداش هزار بیمار و هزار غریب که در راه فرمانبردارى از خدا از دیار خویش بیرون آمده باشند و پاداش آزاد کردن هزار بنده از نسل اسماعیل (علیه السّلام) عنایت مى فرماید. روز بیست و پنجم، خداوند براى شما زیر عرش، هزار قبه سبز که بر سر هر یک خیمه یى از نور است بنا مى کند و خداوند تبارک و تعالى مى فرماید: اى امت احمد! من پروردگار شمایم و شما بندگان و کنیزکان منید. در سایه عرش من، در این قبه ها سایه بگیرید و گوارا بخورید و بیاشامید و نه بیمى بر شماست و نه اندوهگین باشید. اى امت محمد! سوگند به عزت و جلال خودم شما را به بهشت مى فرستم، آنچنان که همگان شگفت کنند و به هر یک از شما هزار تاج نور مى بخشم و هر یک از شما را بر ناقه یى که از نور آفریده شده است سوار مى کنم که لگام آن هم از نور است و در آن لگام هزار حلقه زرین است و کنار هر حلقه، فرشته یى بر پاست که عمودى از نور در دست اوست و بدون حساب وارد بهشت مى شود. روز بیست و ششم، خداوند با رحمت به شما مى نگرد و همه گناهان شما جز خون و اموال را مى بخشد و خانه هاى شما را هر روز هفتاد بار از غیبت و دروغ و بهتان پاک مى فرماید، چون روز بیست و هفتم فرا مى رسد، پاداش شما چنان است که گویى هر زن و مرد مؤمنى را یارى داده اید و هفتاد هزار برهنه را جامه پوشانده اید و هزار جنگجوى در راه خدا را یارى داده اید و تمام کتابهایى را که بر پیامبران خود فرو فرستاده است خوانده اید. روز بیست و هشتم، خداوند براى شما در بهشت خلد صد هزار شهر نور قرار مى دهد و در جنه الماوى هزار کاخ سیمین براى شما مى دهد و در بهشت نعیم صد هزار خانه که از عنبر رخشان است مى بخشد و در بهشت فردوس صد هزار شهر که در هر یک هزار حجره است به شما ارزانى مى فرماید و در بهشت خلد (جلال) صد هزار منبر از مشک عنایت مى کند که در داخل هر منبر، هزار حجره از زعفران است و در هر حجره، هزار تخت از یاقوت و مروارید است و بر هر تختى حوریه یى است. چون روز بیست و نهم فرا رسد، خداوند هزار هزار محله را به شما مخصوص مى دارد که درون هر یک قبه یى سپید است و در هر قبه تختى از کافور سپید است و بر هر تخت، هزار بستر از سندس سبز است و بر هر بستر، حوریه یى است که هفتاد هزار حله بر تن دارد و بر سرش هشتاد هزار زلف که هر یک آراسته به مروارید و یاقوت است. و چون سى روز کامل شود، خداوند براى شما در قبال هر روز که گذشته است پاداش هزار شهید و هزار صدیق و عبادت پنجاه ساله مقرر مى دارد و در قبال هر روز روزه، پاداش دو هزار روز مى نویسد و براى شما به شمار تمام رستنى ها که از آب رود نیل رسته است، درجه مقرر مى فرماید و براى شما، برات آزادى از دوزخ و گذشتن از پل صراط و امان از عذاب نوشته مى شود. و بهشت را درى است که نامش ریان (سیراب) است و تا روز رستاخیز گشوده نمى شود. در قیامت، براى مردان و زنان روزه گیر که از امت محمد (صلّى الله علیه و آله) باشند گشوده مى شود و رضوان گنجور بهشت ندا مى دهد که اى امت محمد! از این در بسوى بهشت درآیید و امت من از این در به بهشت در مى آیند، و هر کس که در ماه رمضان آمرزیده نشود پس در کدام ماه باید آمرزیده شود و لا حول و لا قوه الا باللَّه العلى العظیم ^[۱۶].

امیر المؤمنین على (علیه السّلام) فرموده است، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) روزى براى ما خطبه خواندند و چنین فرمودند:

اى مردم! همانا ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت روى به شما آورده است، ماهى که در پیشگاه خداوند بهترین ماههاست و روزها و شبهاى آن بهترین روزها و شبهاست و ساعات آن برترین ساعتهاست. در این ماه شما به میهمانى خدا فرا خوانده شده اید و از اهل کرامت قرار داده شده اید. نفسهاى شما در آن، ستایش و خوابیدن شما، عبادت است. عمل شما در آن ماه پذیرفته و دعاى شما برآورده است.

با نیت هاى راست و دلهاى پاک از پروردگار خود بخواهید تا شما را به روزه گرفتن آن ماه و تلاوت کتابش موفق بدارد. همانا بدبخت کسى است که در این ماه بزرگ از بخشش خداوند محروم گردد. با تشنگى و گرسنگى خود از تشنگى و گرسنگى روز قیامت یاد کنید. بر درویشان و بینوایان خود ببخشید و مال ارزانى دارید. بزرگان خود را گرامى بدارید و بر کودکان خود مهر ورزید و پیوند خویشاوندانتان را رعایت کنید و زبانهاى خویش را نگهدارید و چشم و گوش از آنچه نگریستن و شنیدن آن نارواست فرو بندید. بر یتیمان مردم محبت کنید تا بر یتیمان شما محبت شود. از گناهان خود به سوى خدا توبه کنید و به هنگام نمازهایتان دستهاى نیاز خود را به سوى او برآورید که آن ساعات بهترین ساعتهاست. خداوند در آن ساعت به چشم رضا و مرحمت بر بندگان خود مى نگرد و چون نیازى از او مى خواهند برآورده مى فرماید و چون او را ندا دهند پاسخ ایشان را مى دهد و هر چه در آن هنگام از او مسألت دارند بر ایشان مى بخشد. اى مردم! همانا که در گرو کردارهاى خود هستید با آمرزش خواهى آن بند را از خود بگسلید. پشتهاى شما از بار گناهانتان سنگین است، با سجده هاى طولانى خود از سنگینى آن بکاهید. و بدانید که پروردگار که یادش بلند مرتبه است به عزت خود سوگند خورده است که نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب نکند و روز رستاخیز آنان را نترساند و به دوزخ در نیاورد. اى مردم! هر کس از شما در این ماه روزه دار مؤمنى را افطار دهد در پیشگاه خداوند پاداش آزاد کردن برده یى براى او خواهد بود و موجب آمرزش گناهان گذشته اش مى شود. گفته شد: اى رسول خدا! همه ما بر این کار توانا نیستی فرمود: از آتش خود را نگهدارید، هر چند با افطار دادن  نیم خرمایى. از آتش خود را نگهدارید، هر چند با افطار دادن یک جرعه آب باشد.

اى مردم! هر کس در این ماه خلق خود را نیکو کند، در آن روز که پاها بر صراط مى لغزند به آسانى از آن مى گذرد و هر کس در این ماه از زحمت خدمتگزاران و بردگان خویش بکاهد، خداوند حسابش را بر او سبک مى کند و هر کس در این ماه شر خود را باز دارد، خداوند خشم خود را روز دیدار از او باز مى دارد و هر کس یتیمى را گرامى بدارد، خدایش به هنگام دیدار گرامى مى دارد و هر کس پیوند خویشاوندى رعایت کند، خدایش روز دیدار، با رحمت خویش او را رعایت مى فرماید و هر کس پیوند خویشاوندى را قطع کند، خدایش روز دیدار رحمت خود را از او باز مى دارد.

و هر کس در این ماه نمازى مستحبى گزارد، خداوند براى او آزادى از دوزخ را مقرر مى فرماید و هر کس در این ماه فریضه یى بگزارد، خداوند پاداش هفتاد فریضه که در ماههاى دیگر انجام شده باشد به او عنایت مى کند و هر کس در آن ماه بر من درود فراوان بفرستد، خداى میزان و ترازوى او را در آن روز که ترازوها سبک است، سنگین مى فرماید و هر کس یک آیه قرآن در این ماه بخواند براى او پاداشى همچون ختم یک قرآن در ماههاى دیگر است. اى مردم! همانا درهاى بهشت در این ماه گشاده است و از خداى خویش مسألت کنید که آنها را بر شما نبندد. شیطانها در این ماه به زنجیر کشیده شده اند، از خداى خود بخواهید که آنان را بر شما چیره نفرماید.

امیر المؤمنین على (علیه السّلام) مى گوید: برخاستم و گفتم: اى رسول خدا! برترین کارها در این ماه چیست؟ فرمودند: پارسایى و خوددارى از ارتکاب محرمات و گریستند.

گفتم: اى رسول خدا! چه چیز موجب گریستن شماست؟ فرمودند: اى على بر آنچه در این ماه بر سر تو مى آید و ریختن خون تو را حلال مى شمرند مى گری گویى تو را مى بینم که در حال نماز گزاردن براى خداى خود هستى که بدبخت ترین گذشتگان و آیندگان و همتاى آن کس که ناقه ثمود را پى کرد ضربتى بر فرق سرت مى زند و از خون آن ریش تو خضاب مى شود. امیر المؤمنین مى گوید، گفتم: اى رسول خدا! آیا در آن حال دین من سالم است؟ فرمودند: آرى، در سلامت دین خواهى بود. آنگاه فرمودند:

اى على هر کس تو را بکشد، من را کشته است و هر کس تو را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته است و هر کس به تو دشنام دهد مرا دشنام داده است که تو از منى و همچون خود منى. روح تو از روح من و سرشت تو از سرشت من است. خداوند متعال من و تو را آفرید و برگزید. مرا براى نبوت انتخاب فرمود و تو را براى امامت

و هر کس منکر امامت تو باشد پیامبرى مرا انکار کرده است. اى على! تو وصى من و پدر فرزندان من و همسر دختر منى و در زندگى و پس از مرگ من، خلیفه من بر امتم هستى. فرمان تو، فرمان من است و نهى تو، نهى من است. به کسى که مرا به حق مبعوث فرموده است، سوگند مى خورم و به حق آن کس که مرا بهترین آفریدگان قرار داده است سوگند یاد مى کنم که تو حجت و امین خداوند بر خلق خدا و راز خدایى و خلیفه خدا بر بندگان اویى ^[۱۷].

پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: همانا بهشت در هر سال براى فرا رسیدن ماه رمضان زیور و آراسته مى شود و چون شب اول ماه فرا مى رسد، نسیمى از زیر عرش مى وزد که به آن متنزه مى گویند و موجب مى شود برگهاى درختان و حلقه هاى آویخته بر درها به اهتزاز در مى آید و صداى بسیار دل انگیزى شنیده مى شود که هیچ کس چنان آوایى نشنیده است. حوران بهشتى خود را آرایش مى کنند و کنار کنگره هاى بهشت و غرفه هاى آن مى ایستند و ندا مى دهند: آیا کسى هست که با اعمال صالح خود، ما را از خداوند خواستگارى کند و خداوند ما را به ازدواج او درآورد؟ و سپس از گنجور بهشت مى پرسند: امشب چه خبر است؟ و چه شبى است؟ سروشهایى به آنان پاسخ مى دهند که اى نیکان پسندیده خصلت، امشب، شب اول رمضان است که در آن درهاى بهشت براى روزه داران امت محمد (صلّى الله علیه و آله) گشوده مى شود. گوید، در این هنگام خداوند متعال مى فرماید: اى رضوان! درهاى بهشت را بگشاى و اى مالک دوزخ! درهاى دوزخ را بر روزه داران از امت محمد (صلّى الله علیه و آله) ببند. اى جبریل! به زمین برو و شیطانهاى سرکش را فرو گیر و آنان را در بند و زنجیر بکش و سپس در دریاهاى ژرف بینداز تا روزه امت حبیب من محمد (صلّى الله علیه و آله) را تباه نکنند^[۱۸].

گوید و خداوند متعال در هر شب از ماه رمضان سه بار مى فرماید: آیا پرسنده یى هست که به او عطا کنم؟ آیا توبه کننده اى هست که توبه اش را بپذیرم؟ آیا آمرزش خواهى هست که گناهش را بیامرزم؟ چه کسى به ثروتمندى که هیچ گاه نیازمند و تهیدست نیست و همواره وفادار است و ستمکار نیست وام مى دهد؟

و فرموده است: خداوند متعال را در هر روز ماه رمضان، هنگام افطار یک میلیون آزاد شده از آتش جهنم است و چون شبانروز جمعه فرا مى رسد، در هر ساعت از آن یک میلیون نفر را مى آمرزد و از آتش دوزخ رها مى سازد و همه آنان سزاوار آتش و جهنم بوده اند و آخرین روز ماه رمضان به شمار همه کسانى که از آغاز تا پایان ماه آمرزیده و از آتش آزاد فرموده است، آزاد مى فرماید و چون شب قدر فرا مى رسد، خداوند به جبریل (علیه السّلام) فرمان مى دهد همراه گروهى از فرشتگان به زمین فرو آیند. همراه جبریل، پرچمى سبز است که آن را پشت کعبه (بر بام کعبه) نصب مى کند. جبریل را ششصد بال است که از آن میان دو بال را جز در شب قدر نمى گشاید. و در شب قدر آن را مى گشاید که خاور و باختر را در بر مى گیرد و جبریل و فرشتگان در آن شب، میان امت محمد (صلّى الله علیه و آله) شب زنده دارى مى کنند و با هر نمازگزار و نشسته یى که به یاد خدا باشند مصافحه مى کنند و بر دعاهاى ایشان آمین مى گویند تا هنگامى که سپیده دم بدمد و چون سپیده بدمد، جبریل بانگ برمى دارد و خطاب به فرشتگان فرمان کوچ مى دهد، فرشتگان به جبریل مى گویند: خداوند متعال در مورد حوائج امت محمد (صلّى الله علیه و آله) چه مى فرماید؟ مى گوید: خداوند متعال امشب بر این امت نظر افکند و گناهان ایشان غیر از چهار گروه را عفو فرمود.

پیامبر (صلّى الله علیه و آله) مى فرموده اند: آن چهار گروه میگساران و عاق پدر و مادر و قطع کننده رحم و کسى است که دشمنى ورزد، و چون شب عید فطر فرا مى رسد، آن شب را شب جایزه مى نامند.

بامداد عید فطر، خداوند فرشتگان را به همه سرزمین ها مى فرستد. آنان به زمین فرود مى آیند و بر دهانه کوچه ها و راهها مى ایستند و با صدایى که آن را همه آفریده هاى خدا جز جن و آدمیان مى شنوند، مى گویند: اى امت محمد! براى نماز گزاردن به پیشگاه خداوند کریم بروید که از گناهان بزرگ عفو مى کند و پاداشهاى گران عنایت مى فرماید و چون در محل نماز عید حاضر مى شوند، خداوند متعال به فرشتگان مى فرماید: اى فرشتگان من! مزد کارگر چون کار خود را انجام مى دهد چگونه است؟ آنان عرضه مى دارند:

پروردگارا! باید مزدش کامل پرداخت شود. خداوند مى فرماید: شما را گواه مى گیرم که من پاداش روزه رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار داد و خداوند خطاب به بندگان خویش مى فرماید: اى بندگان من! هر چه مى خواهید از من بخواهید که سوگند به عزت و جلال خودم که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا و آخرت خود بخواهید عطا مى کنم و سوگند به عزت خودم تا آنگاه که مراقب باشید، اسرار شما را پوشیده مى دارم و شما را در پناه مى گیرم و رسوا نمى کن باز گردید که آمرزیده شدید. همانا مرا خشنود کردید و من از شما خشنود شد فرشتگان شاد مى شوند و از اینکه خداوند در روز عید فطر، چنین نعمتها به بندگان خود در این امت ارزانى فرموده است چهره شان رخشان مى گردد و مژده مى دهند^[۱۹].

پی نوشت:

[۱] . این روایت با تفاوت اندکى در روایت دوم در صفحات ۷۱ و ۸۰ کتاب فضائل الاشهر الثلاثه شیخ صدوق( رضی الله عنه)، چاپ دانشمند محترم آقاى غلامرضا عرفانیان، نجف، ۱۳۹۶ ق، آمده است. ایشان مآخذ این روایات را از کتابهاى دیگر هم نشان داده اند.

[۲] . این روایت با تفاوت اندکى در روایت دوم در صفحات ۷۱ و ۸۰ کتاب فضائل الاشهر الثلاثه شیخ صدوق( رضی الله عنه)، چاپ دانشمند محترم آقاى غلامرضا عرفانیان، نجف، ۱۳۹۶ ق، آمده است. ایشان مآخذ این روایات را از کتابهاى دیگر هم نشان داده اند.

[۳] . با ذکر سلسله اسناد در صفحه ۳۳ امالى صدوق و به نقل از آن در بحار الانوار، ص ۳۶۱، ج ۹۶، چاپ جدید، آمده است.

[۴] . با ذکر سلسله اسناد در صفحه ۳۳ امالى صدوق و به نقل از آن در بحار الانوار، ص ۳۶۱، ج ۹۶، چاپ جدید، آمده است.

[۵] . هر دو در امالى صدوق و ثواب الاعمال و امالى شیخ طوسى و به نقل از آنها در صفحات ۳۶۲ و ۳۱۳ همان جلد بحار الانوار آمده است.

[۶] . ثواب الاعمال صدوق( رضی الله عنه)، ص ۹۰، چاپ آقاى على اکبر غفارى، و تهذیب، شیخ طوسى، ص ۴۰۶، ج ۱.

[۷] . معانى الاخبار، صدوق، ص ۲۲۸ و بحار الانوار، ص ۳۸۶، ج ۹۶.

[۸] . به نقل از صفحه ۳۷ امالى صدوق در صفحه ۳۷۹ همان جلد بحار الانوار آمده است.

[۹] . به نقل از خصال و امالى و علل الشرائع صدوق( رضی الله عنه)، در صفحه ۳۶۹ همان جلد بحار الانوار آمده است.

[۱۰] . با نقل سلسله اسناد در صفحه ۱۳۲ فضائل الاشهر الثلاثه شیخ صدوق آمده است.

[۱۱] . فضائل الاشهر الثلاثه، صدوق، ص ۱۱۳.

[۱۲] . در اصول کافى، ص ۴۲۳، ج ۴، همراه با ترجمه آقاى دکتر جواد مصطفوى آمده است.

[۱۳] . در صفحات ۳۱۰ تا ۳۱۳ جلد ۹۶ بحار الانوار، از منابع مختلف آمده است.

[۱۴] . در صفحه ۳۱۵ همان جلد بحار الانوار، به نقل از مکارم الاخلاق طبرسى آمده است.

[۱۵] . محاسن برقى، ص ۳۹۶.

[۱۶] . با ذکر سلسله اسنادى که در خور اهمیت نیست، در صفحات ۹۳ تا ۹۶ کتاب ثواب الاعمال شیخ صدوق( رضی الله عنه)، چاپ استاد محترم آقاى على اکبر غفارى، تهران ۱۳۹۱ ق. آمده است. در امالى و فضائل الاشهر الثلاثه هم نقل شده است.

[۱۷] . از قول چهار تن با ذکر سلسله اسناد از حضرت رضا( علیه السّلام) و بعد با سلسله الذهب از حضرت امیر المؤمنین، در صفحات ۲۹۵ تا ۲۹۷ عیون اخبار الرضاى صدوق، چاپ ۱۳۷۷ ق. آمده است.

[۱۸] . فضائل الاشهر الثلاثه، صدوق، ص ۱۲۶، چاپ نجف، ۱۳۹۶ ق.

[۱۹] . ضمن مجلس بیست و هفتم امالى شیخ مفید، ص ۱۳۴، چاپ نجف، بدون تاریخ، آمده است.