فرقه های بنی عباس

اشاره:

در میان بنی عباس فرقه های به وجود آمدند که اعتقادات خاصی داشتند. این فرقه ها را می توان گفت نه سنی بودند و نه شیعه. اما حکومت عباسیان و سلاطین و پیروان آنان از این فرقه ها نبوده بلکه آنان همگی از اهل سنت بوده اند. از میان این فرقه ها هیچ فرقه ای قائل به امامت امام حسن و امام حسین(ع) نبودند بلکه فقط فرقه رزامیه بعد از امام علی(ع) اعتقاد به امامت محمد بن حنفیه داشته است که در زیر به آنها پرداخته می شود.

فرقه های که در میان بنی عباس با عقاید خاصی به وجود آمدند به صورت کلی بر سه دسته تقسیم می شود:

۱. فرقه مسلمیّه یا ابو مسلمیه منسوب به ابو مسلم خراسانی است. برخی از ملل و نحل نویسان به علت اینکه ابو مسلم خراسانی بسیاری از بنی امیه را که دشمنان خدا و اهل بیت رسول خدا(ص)بودند، کشت، این فرقه را به شیعه نسبت می دهند. در حالی که ابو مسلمیّه از فرقه های شیعی محسوب نمی شود. زیرا اعتقاد ابو مسلم این بود که امامت به میراث است بر خلاف شیعه که می گوید امامت با نص پیامبر(ص) است و نیز برخلاف اهل سنت که می‌گوید امامت با اختیار و انتخاب مردم است.

این فرقه در مسئله امامت معتقد است که امامت از آن عباس عموی پیامبر بوده است و ابوبکر و عمر و عثمان بر او ظلم کردند. از این رو ابو مسلم خراسانی بر علیه بنی امیه خروج کرد تا امارت را به بنی عباس برگرداند. او بعد از پیروزی بر بنی امیه امامت و خلافت را به بنی عباس سپرد. بنابراین عقیده ابو مسلم خراسانی بر امامت بلافصل علی(ع) نبوده و الا به جای اینکه امامت را به سفاح از بنی عباس بسپارد به امام صادق(ع) می سپرد.^[۱] 

   این فرقه مى‏گوید: عباس بن عبد المطلب وارث پیامبر (ص) و شایسته‏ترین مردم براى امامت پس از پیامبر(ص) بوده است ولى امت به عباس حسادت ورزیده و امامت را به او نسپردند، بلکه مسیر آن را منحرف کرده و به ابو بکر، عمر و عثمان رساندند، زیرا نمى‏پسندیدند که نبوت و امامت هردو درمیان بنى هاشم جمع گردد و آنان شرافت دین و دنیا را باهم به دست آورند. اینان معتقدند که عبد الله بن عباس گفته است: آنچه امت ما را از آن محروم کرد افزون‏تر از آن چیزى است که ما آنان را از آن بى‏بهره کردیم. ازاین‏رو پنداشته‏اند که پیامبر(ص) عباس فرزند عبد المطلب را براى امامت دین برگزید و به نام او تصریح نمود. از سوى دیگر پس از پیامبر(ص) او شایسته‏ترین مردم نیز هست. اما ابو بکر را مردم براى امامت [امور] دنیا برگزیدند. همچنین اظهار مى‏دارند که پس از عباس فرزندش عبد الله امام و پیشواست و بعد از عبد الله فرزندش على؛ پس از او فرزندش محمد بن على و سپس فرزندش ابراهیم بن محمد و آنگاه برادرش عبد الله بن محمد. آنان معتقدند که امامت تا روز قیامت در نسل عباس تا آخرین نفر این خاندان باقى مى‏ماند. این سلسله با مردى خاتمه مى‏یابد که حضرت مسیح (ع) پشت سرش نماز خواهد خواند و او همان مهدى است که پیامبر (ص) به آمدن او بشارت داده و به عباس فرموده است: «مهدى از نسل تو خواهد بود؛ زمین را از عدل و داد پر خواهد کرد، همان‏گونه که از ظلم و ستم پر شده باشد.» و نیز فرموده است: «هرگاه پرچم‏هایى سیاه را مشاهده کردید که از جانب مشرق به سوى شما مى‏آید، پس به سوى آنها بشتابید هرچند به صورت راه رفتن با دست و زانو به روى برف باشد، چه اینکه خلیفه خداى عزّ و جل، یعنى مهدى در میان آنان است».

این فرقه معتقدند کسى که از نسل عباس قیام کند و پیشوایى مردم را برعهده گیرد، پیروى از او واجب و امامت او مسلّم و ثابت است و بر امت واجب است که تسلیم او گردند و هرگاه در دانش دین اختلاف پیدا کردند به او مراجعه کنند؛ چرا که خداوند سبب مى‏شود تا اندیشه درست به ذهن امام خطور کند و شناخت صحیح را به او الهام مى‏نماید و حق را چنان در قلبش جلوه‏گر مى‏سازد که جز به آن حکم نکند.^[۲]

۲. گروه دوم که با عنوان «خداشیّه‏» شناخته مى‏شوند پیروان خداش هستند، همان کسى که فرقه راوندیه او را «خادش الدین» یعنى معیوب کننده دین مى‏نامند. این گروه [در مورد امام‏] همانند فرقه مسلمیّه، پیروان ابو مسلم، محمد بن على نواده عبد الله بن عباس بن عبد المطلب را امام مى‏دانستند ولى اصحاب ابو مسلم معتقد بودند که امامت پس از مرگ ابو العباس، عبد الله بن محمد بن على از فرزندان عباس به ابو مسلم منتقل شده است، اما خداشیّه‏ مى‏گفتند که مقام امامت پس از محمد بن على نوه عبد الله بن عباس به خداش رسیده و در میان فرزندان عباس محل مناسبى نیافته است. آنان معتقد بودند که محمد بن على همان کسى است که خداى عزّ و جل درباره او فرموده است: «آیات و نشانه‏هاى خویش را بدو دادیم ولى او خود را از نشانه‏هاى الاهى جدا کرد و به دنبال آن شیطان در پى او رفت و در نتیجه از گمراهان شد.»^[۳]

۳. فرقه سوم در میان بنى عباس «رزّامیّه‏» است. این فرقه به مردى از عباسیان منسوب ‏است که رزّام نامیده مى‏شد. فرقه رزامیه نیز از حامیان ابو مسلم است و ریشه این فرقه به کیسانیه بر می گردد.^[۴]

عقیده فرقه رزامیه بر این است بعد از امام علی(ع) امامت به محمد بن حنفیه فرزن امام علی رسیده است و پس از او به پسرش ابراهیم و بعد از آن به به علی بن عبدالله بن عباس منتقل شده است. پس از او به اولاد او انتقال پیدا کرده است. این فرقه به حلول خداوند در ابو مسلم اعتقاد داشته است و می گویند که او زنده است و کشته نشده و ازدواج با محارم را جایز می دانسته است.^[۵]

پی نوشت:                                                                                                                                     

[۱]. محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامى، ص۲۰-۲۱، مشهد، ‏ آستان قدس رضوى، چ۲، ۱۳۷۲ش؛ و سید مرتضى بن داعى حسنى رازى‏،  تبصره العوام فی معرفه مقالات الأنام‏، ص۱۷۹، تهران، انتشارات اساطیر، چ۲، ۱۳۶۴ش. تصحیح: عباس اقبال آشتیانى.

[۲]. ناشئ اکبر، فرقه‏هاى اسلامى و مسأله امامت‏، ص۵۸، ترجمه: علیرضا ایمانى، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، چ۱، ۱۳۸۶ش.

[۳]. فرقه های اسلامی و مسئله امامت، ص۵۵.

[۴]. حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعه، ص۴۷، بیروت، دارالاضواء، چ۲، ۱۴۰۴ق.

[۵]. سیف الدین آمدی، أبکار الأفکار فی أصول الدین‏، قاهره، دارالکتب، ۱۴۲۳ق،  تحقیق: احمد محمد مهدى‏.