شخصیت های مهم و تأثیرگذار در جریان تکفیر

اشاره:

جریان تکفیری که در عصر حاضر در جهان اسلام تحت عناوین مختلف فعالیت دارد، مبتنی بر تفکر ابن تیمیه و اخلاف اوست. بنابراین تمام پیروان ابن تیمیه که مؤسس جریان تکفیری است در تأسیس و فعال نگه داشتن جریان تکفیر به سهم خود نقش دارند. اما در میان آنان شخصیت های برجسته و مهمی وجود داشته و دارند که رهبری دینی و سیاسی این جریان را به عهده داشته اند. از این‌رو به معرفی اجمالی ابن تیمیه و افرادی که بعداز او و در عصر حاضر در رهبری جریان تکفیر نقش داشته می پردازیم.

1. ابن تیمیه

احمدبن عبدالحلیم حرانی معروف به ابن تیمیه پدید‌آورنده اصلی عقاید وهابیت است که در سال (661 ق) در شهر حران یكی از شهرهای عراق متولد گردید.^[1]

البته چند سال قبل از او در قرن چهارم هجری «ابو محمد بر بهاری» یكی دیگر از علماء حنبلی زیارت قبور را منع كرده بود كه از طرف خلیفه عباسی مورد انكار قرار می‌گیرد و در همین قرن چهارم عبدالله بن محمد عبكری حنبلی معروف «به ابن‌بطه» متوفای 378 قمری زیارت و شفاعت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ را انكار نموده و سفر برای زیارت قبر آن حضرت را سفر معصیت دانست.^[2] لكن ابن تیمیه این عقاید حرمت زیارت و طلب شفاعت از پیامبر اسلام و سایر اولیاء را با ضمیمه یک سلسله عقاید و تفكرات جدید دیگر به طور حساب شده و در كتاب‌های متعدد به صورت گسترده و بر محور شرك وتوحید ـ كه در حقیقت تمام اعتقادات او از دشمنی با اهل بیت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نشأت گرفته است ـ تدوین نموده و برای اخلاف خود به جا گذاشت. ابن تیمیه بر طبق فتوای علمای اهل سنت به خصوص علمای شافعی مذهب و مالكی مذهب چندین بار راهی زندان حكام وقت شده و سرانجام در سال 728 قمری در زندان می‌میرد.^[3]

2. ابن قیم جوزی

بعد از مرگ ابن تیمیه شاگرد مخلص او به نام محمد بن ابوبكر معروف به ابن قیم الجوزیه كتاب‌ها و آثار استادش را جمع‌آوری كرده و در ترتیب و تبویب و انتشار آن تلاش‌های پی‌گیر را متحمل شده و خود نیز كتاب‌های متعددی را برای حفظ و دفاع از عقاید استادش نگاشته است.^[4]

بعد از ابن قیم كسی به نام‌ حامی عقاید ابن تیمیه معروف نیست تا اینكه شخصی به نام محمد بن عبدالوهاب در قرن دوازدهم هجری قمری سر از نجد عربستان درمی‌آورد.

3. محمد بن عبدالوهاب

محمد بن عبدالوهاب بن سلیمان تمیمی به قولی در سال (1111 ق) و بنابر قول دیگر در سال (1115 ق) و (1703 یا 1704 م) در شهر عیینه از شهرهای نجد متولد گردید.^[5] او تحصیلات ابتدائی خود را از پدرش فراگرفت و در شهرهای دیگری به تحصیلات خود ادامه داد او در همان اوایل تحصیلات خود نظرات و عقایدی را درباره دین اسلام مطرح می‌كرد كه مورد مخالفت و منازعه پدرش قرار می‌گرفت او بعد از اینكه پدرش در حریمله از دنیا رفت مردم را به سوی عقیده خودش دعوت كرد و به هر شهری كه می‌رفت بعد از اظهار عقایدش مورد تنفر مردم قرار گرفته و از شهر بیرونش می‌كردند. او سرانجام در سال (1160 هـ . ق) وارد درعیه شده و با امیر درعیه محمد بن سعود جدّ آل سعود فعلی عربستان هم ‌پیمان گردیده^[6] و حکومتی را مبتنی بر عقاید ابن تیمیه و محمد ابن عبدالوهاب به وجود می آورند.^[7]

محمد بن عبدالوهاب در سال 1206ق. در آخر ذیقعده فوت کرده^[8] و پس از او فرزندانش مرجعیت وهابیت و جریان تکفیری را به عهده گرفتند که در رأس آنان شیخ حسین قرار داشت. فرزندان محمد بن عبدالوهاب معروف به آل‌الشیخ بزرگترین وزیران و مستشاران عبدالعزیز اول بود و بر رأی آنان اعتماد کامل داشت هر چند آنان توانایی پدرشان را نداشتند.^[9] آل الشیخ و شاگردان او در صدد ادامه تکفیر مسلمانان برآمدند. آنان هر کسی را که به شهرهای خارج از قلمرو دعوت محمد بن عبدالوهاب سفر می‌کرد و اهالی آن شهرها را مسلمان می‌دانست، تکفیر کردند. آنان اهل مکه، مدینه و دولت عثمانی را تکفیر کردند و حتی کسانی را که آنان را تکفیر نمی‌کردند، نیز تکفیر کردند. آنان اکثر فرقه‌های اسلامی را مورد تکفیر قرار دادند. شیخ سلیمان بن عبدالله بن محمد تمام کسانی را که در ظاهر با عمل اهالی شهرش، مانند حجاز، یمن، شام موافق بودند هر چند در باطن دوستدار وهابیت و دشمن هموطنانش بودند، تکفیر کرده است.^[10]

4. ابن‌باز

  یكی از علمای دوره معاصر وهابیت كه در ترویج تفکرات تکفیری ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهاب نقش مهمی داشته، عبدالعزیز بن‌باز است که در نزد وهابیان به مفتی اعظم مشهور است.

عبدالعزیز بن عبدالله بن عبدالرحمن بن محمد بن عبدالله آل‌باز در ماه ذی الحجه سال1330ﻫ.ق. در شهر ریاض به دنیا آمده است. او در سال 1346ق. چشمش مبتلا به مریضی شد و در نهایت در سال1350ق. کاملا بینایی‌اش را از دست داد. ^[11] ابن‌باز در بیست و هفتم محرم سال1420ق. در طایف فوت کرد و در مکه به خاک سپرده شد.^[12]

به گفته خود ابن‌باز، او متولی مناصب زیادی در عربستان بوده. در حدود چهارده سال از سال 1357ق. تا1371ق. در منطقه «خرج» مقام قضاوت را داشته ‌است. از سال 1381ق. تا 1390ق. نائب رئیس جامعه اسلامی در مدینه منوره بوده و بعد از وفات محمد بن ابراهیم از سال1390ق. تا 1395ق. ریاست این جامعه را به عهده داشته ‌است. از سال 1395ق. به امر پادشاه به عنوان رئیس عام «ادارات البحوث العلمیه و الافتاء والدعوة والارشاد» تعیین گردیده و تا سال 1414ق. در این مقام باقی بوده است. در سال 1414ق. به دستور پادشاه به عنوان مفتی عام کشور و رئیس «هیئت کبار العلماء و رئیس اداره البحوث العلمیه و الافتاء» تعیین گردیده و تا آخر عمر عهده دار این مقام بوده است.^[13]  

5. آل‌الشیخ

عبدالعزیز بن عبدالله بن محمد بن عبداللطیف آل‌الشیخ مفتی اعظم وهابیت و وزیر فتوای عربستان است. وی که از نسل محمد بن عبدالوهاب بوده، پس از ابن‌باز متصدی ریاست کبار علماء شده است. آل‌الشیخ در تاریخ سوم ذیحجه1362ق. در شهر مکه به دنیا آمد. در سال 1370 ق. وی به طور مادرزادی از ضعف چشم آزار می‌برده, تا اینکه در جوانی به سال 1381ق.  بینایی اش را از دست داد.

آل‌الشیخ مناصبی مختلفی را در کشور عربستان به عهده داشته ‌است. او تا سال 1392ق. در «معهد امام الدعوة العلمی» به تدریس مشغول بوده و پس از آن در دانشکده فقه ریاض این شغل را ادامه داده‌است. او از سال1407ق. به عضویت هیئت علمای کبار عربستان در آمد و در سال1412ق. با دستور مستقیم پادشاه عربستان به ریاست اداره مطالعات علمی و صدور فتاوا منصوب شده است. وی در سال 1417ق. به مقام نیابت و قائم مقامی مفتی اعظم عربستان درآمد. با مرگ شیخ عبد العزیز ابن‌باز مفتی اعظم وقت عربستان در تاریخ 27/محرم1420 به مقام مفتی عام و اعظم وهابیون عربستان سعودی و رئیس هیئت كبار علما عربستان منصوب شد.آل‌الشیخ در حال حاضر در حكومت عربستان از جایگاه وزارت برخوردار است.^[14]

6. ابن‌عثیمین

ابو عبدالله محمد بن صالح بن محمد بن عثیمین الوهیبی التمیمی، در 27 رمضان سال 1347ق. در شهر عنیزه واقع در ایالت قصیم عربستان متولد شده است.

او بعد از وفات استادش عبدالرحمن سعدی امامت مسجد جامع در عنیزه را به عهده می‌گیرد و افزون بر تدریس در دانشگاه، در مدرسه علمی عنیزه مشغول تدریس می‌شود . بعد از مدتی برای تدریس شریعت و اصول دین به شعبه‌ای از دانشگاه امام محمد بن سعود در قصیم منتقل می‌شود. افزون بر اینها او عضو هیئت کبار علمای دولت سعودی است.^[15]

ابن‌عثیمین در هشتم فوریه 1994م. از سوی ملک فیصل نشان خدمت به اسلام را هدیه گرفت و بالاخره در روز چهارشنبه پانزدهم شوال1421ق. برابر با دهم ژانویه 2001م. درگذشت و در مکه دفن گردید.^[16]

7. محمد بن عبدالرحمن العریفی

«محمد بن عبدالرحمن العریفی» مبلغ و عالم جوان سعودی است كه در 15 جولای 1970م. در شهر «دمام» واقع در استان شرقی عربستان به دنیا آمد. وی لیسانس خود را در سال 1991م. در رشته اصول دین از دانشگاه امام محمد بن سعود در ریاض و فوق لیسانس خود را در سال 1996م. در اصول دین با گرایش عقیده و مذاهب معاصر از همین دانشگاه اخذ كرد. عنوان پایان‌نامة وی پژوهش و بررسی «الكافیة الشافیة فی الانتصار الفرقه الناجیة ابن قیم» است. رساله دکترای خود را تحت عنوان «نظریات شیخ الاسلام بن تیمیة درباره صوفیه» نوشته است. ^[17]

محمد عریفی فتاوی متعددی را در راستای اهداف جریان تکفیر صادر کرده که فتوای جواز و شرعی بودن جهاد نکاح در جنگ سوریه از شرم‌آور ترین فتواهای او به شمار می‌آید.

8. ناصر العمر

شیخ «ناصر بن سلیمان بن محمد العمر»، معروف به ناصرالعمر دبیركل بنیاد مسلمانان عربستان سعودی و از چهره‌های سرشناس تندرو و افراطی وهابی است. او  در سال 1373ﻫ.ق/ 1952م. در روستای مریدسیة وابسته به شهر بریده در منطقه القصیم به دنیا آمد. ناصرالعمر در جایی تدریس و تحصیل كرده است كه مهد تكفیر و افراط‌گری در عربستان است. دانشجویان و اساتید دانشکده‌های شریعت در عربستان سعودی به ویژه دانشگاه «محمد بن سعود» (مخصوصاً دفتر وعظ و ارشاد این دانشگاه) که ناصرالعمر در آنجا تحصیل و تدریس كرده، همه مسلمانان به جز مؤمنان به مذهب وهابی تكفیری را کافر می‌پندارند و مراکز خطرناكی هستند که در خون‌ریزی کشتار بی‌گناهان در عراق و پاکستان و اخیراً نیز سوریه دست داشته‌اند.^[18]

9. صالح بن فوزان

صالح بن فوزان بن عبدالله بن علی آل فوزان متولد 28 سپتامبر1935م. (اول رجب 1355 هـ.ق) در منطقه شماسیه حوالی شهر بریده در منطقه قصیم عربستان است. در کودکی پدرش می‌میرد و با سرپرستی اقوام و خویشان رشد می‌یابد.

او عضو هیات دائمی فتوا(فتاوی اللجنة الدائمة) و بحثهای علمی، عضو هیئت كبار العلماء، عضو مجمع فقهی مكه مكرمه، عضو گروه إشراف بر داعیان و مبلغان حج، إمام و خطیب مسجد جامع امیر متعب بن عبدالعزیز و کارشناس برنامه رادیویی (نور على الدرب) بوده و نیز مدرّس آکادمی علمی ریاض، دانشکده فقه، دانشکده اصول دین و آکادمی عالی قضاوت است.^[19]

10. شیخ عبدالله بن‌جبرین

عبد الله بن عبد الرحمن بن عبد الله بن إبراهیم بن فهد بن حمد بن جبرین من آل رشید مشهور به «بن‌جبرین» از خانواده بنی‌زید از بزرگان وهابیت و درباری در عربستان سعودی بود که در سال ۱۳۵۳ قمری در روستای قویعیه در منطقه ریاض عربستان سعودی به دنیا آمده است. وی در طول سالهای 1381 تا 1407قمری تحصیلات دانشگاهی خود را از مقطع کارشناسی تا دکترا در دانشکده فقه ریاض طی کرد. ^[20]

11.شیخ عدنان عرعور

عدنان بن محمد عرعور متولد 1948م. در حمات سوریه متولد گردید. وی در عربستان آموزش دید و استادانی چند داشته که مشهورترین آنان ابن‌باز مفتی مشهور وهابی بوده است.

وی با انتقاد از تشیع بر اساس مبانی جریان سلفی تکفیری برای خود توانست شهرتی نسبی کسب کند و در اولین دوره بحث‌های خود جایزه بین المللی نایف بن عبدالعزیز را هم به دست آورد. بسیاری از ناظران او را شیخ تکفیری می‌دانند که مدعی حمایت از اسلام است اما مواضع او در تکفیر مردم عراق بخصوص در سخنرانی‌هایش در تضاد با اسلام حقیقی است.

در بهمن سال90 روزنامه «الوطن» چاپ دمشق نوشت عرعور كه در چند جنایت دست داشت و به عربستان پناهنده شد، زیر نظر عده‌ای به شیخ تبدیل شده به صدور فتوا ضد نظام سوریه پرداخته است.^[21]

صالح اللحیدان، سلمان العودة، شیخ صفر الحوالی، شیخ علی الحذیفی، محمد علی فرکوس، شیخ خباب مروان الحمد، شیخ عبدالمحسن عبیکان و دیگران از شیوخ و مفتیان تکفیری وهابیت معاصر به شمار می‌آیند که مجالی برای معرفی همه آن‌ها در این مقاله نیست.   

پی نوشت:

[1]  . الكثیری، سید محمد، السلفیه بین السنة و الامامیة، ص 211، بیروت انتشارات غدیر، چ1، 1418 ق.

[2]  . فقیهی، علی اصغر، وهابیان، ص 19 و 20، انتشارات اسماعیلیان، دوم، 1364 ش.

[3] . همان، ص 46.

[4]  . السلفیه بین اهل السنة و الامامیه، ص 303.

[5] . همان، ص 305 ؛ سبحانی، ‌جعفر، بحوث فی الملل و النحل، ج 4 ، ص 334،‌مؤسسه نشر اسلامی، چ3، 1414 ق.

[6] . مغنیه، محمد جواد، هذی هی الوهابیة، ص 87، دارالحقیقة، چ2، 1414 ق.

[7] . رك: همان.

_[8] . همان، ص180.

_[9] . عجلانی، منیر، تاریخ البلاد العربیة السعودیة، ج2، ص12-13.

_[10] . مالکی، حسن بن فرحان، مبلّغ نه پیامبر… ص153و154.

_[11]. ابن باز، عبدالعزیز ، مجموع فتاوى ومقالات متنوعة، ج 1، ص8 و 9 . (التوحید و ما یتعلق به)، جمع و ترتیب: محمد بن سعد الشویعر، اعداد و تنسیق: موقع ابن‌باز، [بی‌جا، بی‌تا]

_[12] . http://www.binbazfoundation.org/index2.php?ibnbaz سایت« موسسة عبدالعزیز ابن‌باز الخیریه»

_[13]. ابن باز، عبدالعزیز ، مجموع فتاوى ومقالات متنوعة، ج 1، ص8 و 9 .

_[14] . http://www.mashreghnews.ir

_[15] . ابن‌عثیمین، شیخ محمد بن صالح، مجموع فتاوی و رسائل…، ج1ص9-11.

_[16] . http://www.shia-leaders.com

_[17] . mashreghnews.ir، کد خبر: ۲۳۸۵۳۶: ۱۵ مرداد ۱۳۹۲.

_[18] . mashreghnews.ir.

_[19] . mashreghnews.ir.

_[20] . mashreghnews.ir.

_[21] . mashreghnews.ir.

نویسنده: حمیدالله رفیعی