روزه داری در دوران بارداری و شیردهی

بعضی خانم های حامله به‌علت احساس خطر، از روزه گرفتن اجتناب کرده و بعضی دیگر یا حتی در حالات طاقت‌فرسای اواخر حاملگی نیز روزه خود را به‌جا می‌آورند اما هنوز هم بسیاری از خانم ها که حاملگی شان با ماه مبارک مصادف است، نمی‌دانند باید چه کار بکنند.

به همین علت تصمیم گرفتیم نظر متخصصان و بررسی های علمی‌ای که در این زمینه انجام شده را برای کمک به تصمیم‌گیری بهتر این افراد مطرح کنیم.

واحد تحقیقات روزه‌داری دانشگاه شهید بهشتی با هدف بررسی تاثیرات درازمدت روزه‌داری مادران در ماه رمضان بر رشد مغزی جنین، بهره هوشی ۹۸کودک و نوجوان ۴ تا ۱۳ساله را که مادران‌شان هنگام بارداری آنان ماه رمضان را کامل روزه گرفته بودند، اندازه‌گیری کرد و متوجه شد که ۳۰روز روزه‌داری مادران باردار در تمام ماه رمضان، در زمانی ‌که حتی طول روز به طور متوسط ۱۲ساعت باشد هم تاثیر نامطلوبی بر بهره هوشی کودکان نمی ‌گذارد.

بررسی دیگری نیز که در دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شد، نشان داد که روزه‌داری سبب کاهش وزن نوزادان نشده و حتی افراد روزه‌دار، بچه‌های سنگین‌تری به دنیا آورده‌اند.

در پژوهش دیگری که دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در سال۱۳۷۷برای مقایسه وضعیت دوران بارداری و نتایج حاملگی در زنان روزه‌دار و غیرروزه‌دار انجام داد، مشخص شد که به لحاظ میزان کم‌خونی در دوران بارداری و تولد نوزاد کم‌وزن در ۳ماهه دوم و سوم، میان زنان روزه‌دار و غیر روزه‌دار فرق چندانی وجود ندارد.

در این بررسی پیشنهاد شده بود در صورتی ‌که زنان حامله از سلامتی کامل برخوردار باشند، با کمک و مشورت تیم بهداشتی و مراقبت کافی در دوران بارداری می توانند در ماه مبارک رمضان روزه بگیرند.

روزه‌داری با شرط و شروط

اما روزه‌داری در همه دوران بارداری به این راحتی‌ها قابل توصیه نیست. این را سایر پژوهش‌ها نشان می‌دهد.

نتیجه تحقیق خدیجه رحمانی – کارشناس ارشد تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی- حاکی از آن است که «روزه‌داری در ۳ماهه دوم تاثیرات سوئی بر جنین ندارد اما در ۳ماهه سوم به خاطر اینکه ۵۰ تا ۷۰درصد انرژی جنین از گلوکز مادر تامین می‌شود، روزه‌داری سبب افزایش برداشت از ذخایر چربی و به دنبال آن افزایش ترکیبات کتونی در خون مادر می ‌شود، این ترکیبات از طریق جفت وارد گردش خون جنین شده و به سیستم عصبی او آسیب می رساند، بنابراین روزه‌داری در این دوران توصیه نمی ‌شود».

دکتر نیره فصیحی‌‌فرد – جراح و متخصص بیماری‌های زنان – هم این نظر را تایید می‌کند. او در این‌باره می‌گوید: «چنانچه زنان باردار حدود ۸ساعت در حالت ناشتا باقی بمانند، قند خون آنها نسبت به حد طبیعی کمتر شده و با افزایش مدت زمان گرسنگی، احتمال افزایش کتون ناشی از سوخت و ساز چربی‌ها در خون مادر وجود دارد.

ورود مواد کتونی از طریق جفت به جنین و از سوی دیگر کاهش قند خون مادر موجب می ‌شود سنتز بازهای آلی در سلول‌های مغز جنین دچار اختلال شده و به همین علت می‌تواند در ۳ماهه سوم خطرات جدی‌ای برای جنین دربرداشته باشد».

ایشان در این باره توضیح می‌دهد که این موضوع حتی در ۳ماهه اول بارداری هم مهم است. این متخصص اعتقاد دارد یک زن باردار زمانی می تواند فریضه روزه را به‌جا آورد که فعالیت روزانه کمی داشته و آزمایش‌های خون و ادرار او نیز طبیعی باشد.دکتر شیرین قاضی‌زاده هم به خانم های باردار توصیه می ‌کند اگر روزه گرفتند از خانه بیرون نروند و فعالیت کمی داشته باشند.

ویار و روزه

دکتر اشرفی – متخصص زنان و زایمان – معتقد است: «در ۳ماهه اول بارداری مادرانی که ویار دارند، میل به غذا نداشته، دچار حالت تهوع شدید، افت فشار و کمبود قند هستند و نباید روزه بگیرند. همچنین در ۳ماهه آخر بارداری نیز به دلیل اینکه جنین از جریان خون مادر بیشتر استفاده می‌کند، روزه گرفتن ضرر دارد.» او توصیه می-‌کند: «مادرانی که قصد روزه گرفتن دارند بهتر است قبل از آن آزمایش ادرار بدهند».

دکتر مرضیه مهاجری – استادیار گروه زنان دانشگاه آزاد اسلامی مشهد – نیز معتقد است: «روزه‌داری اثر قابل توجهی بر رشد جنین و جثه نوزاد در هنگام تولد ندارد. البته شاید روزه‌داری بیش از ۱۵روز، در زنان باردار موجب کاهش وزن‌گیری مادر و افزایش بروز حملات هیپوگلیسمی ‌شود که می‌توان گفت اثر قابل توجهی بر رشد جنین نخواهد داشت».

ناهید خداکرمی – دبیر انجمن مامایی ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی – هم معتقد است: «آن تعداد از زنان باردار که در ۳ماهه نخست بارداری هستند و حالت تهوع ندارند، می ‌توانند روزه بگیرند اما اگر زنان بارداری که دچار تهوع‌ هستند روزه بگیرند، ممکن است خطر جدی جان آنها را تهدید کند».

به عقیده اوکاهش قند خون در زنان بارداری که روزه‌ می گیرند ممکن است موجب بیهوشی مادران شده و خون‌رسانی به جنین را مختل کند اما بروز این مشکلات برای تمامی زنان باردار و روزه‌دار قطعی نیست. در هر حال او معتقد است زنان بارداری که دچار فشار خون مزمن یا حاملگی، دیابت یا بیماری‌های زمینه‌ای هستند، نباید روزه بگیرند.

روزه و رژیم

اگر زنان باردار روزه گرفتند، توصیه کارشناسان این است که حتما به رعایت رژیم غذایی درست، در ایام ماه مبارک رمضان توجه داشته باشند. نکته اول اینکه باید مقدار کالری مورد نیاز آنها بر اساس وزن، قد و سن حاملگی‌شان توسط کارشناس تغذیه محاسبه شود. اگر مقدار این کالری با وعده‌های سحری، افطاری و شام و میان‌وعده‌های بین آن جور درآمد، می‌توانند با مشورت پزشک خود و در صورتی که زمینه بیماری خاصی نداشتند، روزه بگیرند.

علاوه بر این، رژیم غذایی برای زنان باردار سالم روزه‌دار باید به‌گونه‌ای باشد که پروتئین، سبزیجات، میوه‌ها و خوراکی‌های شیرین مفید و مغذی نظیر خرما – به‌ویژه در هنگام افطار و سحر – به میزان بیشتری در آن وجود داشته باشد.

اختلاف بین نظرات

همان‌طور که خواندید اظهارنظرهای متعددی در این زمینه شده که بعضی آنها متناقض به‌نظر می ‌رسند که البته این مسئله، محدود به کشور ما نیست؛ بر اساس تحقیقی در تونس، کالری مواد مغذی مصرفی و وزن زنان سالم طی روزه‌داری در ماه مبارک رمضان تغییری نکرده بود. همچنین مطالعه‌ای در بیرمنگام نشان داد که روزه‌داری ماه رمضان تاثیر نامطلوبی بر وزن نوزادان ‌نمی ‌گذارد.

اما مطالعاتی هستند که درست عکس این موضوع را نشان می‌دهند. نتایج یک تحقیق در عربستان نشان می‌دهد تعداد نوزادان با وزن کمتر از طبیعی و همچنین مرگ و میر آنها طی مراسم حج و ماه رمضان افزایش یافته بود.

همچنین بررسی جدیدی که در مجله آمریکایی «پریناتولوژی» چاپ شده، نشان می‌دهد میزان بروز برخی مشکلات در مادران روزه‌دار بیشتر بوده؛ مشکلاتی مانند دیابت، حاملگی و سزارین و بستری در بخش مراقبت‌های ویژه کودکان.

این اختلاف در نتایج شاید ناشی از نقشی باشد که سوءتغذیه مادر به‌عنوان یک مشکل تعیین‌کننده، بر عهده دارد. اما به‌طور کلی توافقی که میان متخصصان مختلف وجود دارد این است که خانم های حامله با داشتن یک رژیم خوب غذایی می توانند در ۳ماهه دوم بارداری روزه بگیرند. در هر حال به شما توصیه می‌کنیم برای تصمیم‌گیری با پزشک خودتان – که در جریان وضع جسمانی و شرایط شما در دوران بارداری بوده – مشورت کنید.

شیردهی و روزه

مطالعات نشان داده کاهش وعده‌های غذایی طی روزه‌داری باعث کاهش حجم شیر می‌شود که متعاقب آن شیر مورد نیاز نوزاد در سال اول – به‌ویژه ۶ ماه اول – تامین نمی ‌شود.

بنابراین روزه‌داری برای مادری که کودکش کاملا متکی به شیر مادر است، توصیه نمی ‌شود. به همین علت متخصصان می گویند زنان در ۶ماه اول شیردهی روزه نگیرند زیرا کودک وابسته به شیر مادر است و گرسنگی طولانی مدت مادر شیرده در رشد کودکان اختلال ایجاد می کند. اما زنان شیرده می ‌توانند پس از ۶ ماهگی – زمانی که نوزاد‌شان، از غذاهای کمکی استفاده می ‌کند – روزه بگیرند.

این مادران باید هنگام سحر از شیر و مایعات استفاده کنند چرا که اگر آب کمی به بدن آنان برسد، حجم شیرشان کم می‌شود. علاوه بر این، به آنان توصیه می‌شود در طول روز نیز فعالیت‌های سنگین خود را کنار بگذارند تا میزان آب بدنشان ذخیره شود. رژیم غذایی مادران شیرده باید از پروتئین، کلسیم، آهن و ویتامین‌ها غنی باشد، وگرنه رشد کودک و سلامتی مادر به‌خطر می افتد. پس لازم است مادران مواد غذایی سرشار از آهن (گوشت و حبوبات)، کلسیم (شیر و لبنیات کم چرب) و سبزی و میوه استفاده کرده و از مصرف ادویه و سیر هنگام سحر – به علت بدبو کردن شیر – خودداری کنند. البته در صورتی که مادران دانستند روزه‌داری موجب کاهش شیر آنها می‌شود، نباید روزه بگیرند.
منبع: همشهری آنلاین

دکتر مهشید چایچی