دعاهای پیامبر اکرم در قرآن

اشاره:

حضرت محمد بن عبدالله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، از نسل حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام)، آخرین پیامبر الهی، در ۱۷ ربیع الاول عام الفیل در شهر مکه به دنیا آمد و در سنین کودکی والدین خود را از دست داد و تحت کفالت پدر بزرگ و عموی خویش قرار گرفت و در جوانی به محمد امین شهرت یافت. نبی مکرم اسلام در سن ۴۰ سالگی به پیامبری برگزیده شدند و بعد از ۲۳ سال تلاش در راه اعتلای کلمه توحید و تبلیغ اسلام، پس از انتصاب علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) به جانشینی خویش، در سن ۶۳ سالگی به دیار باقی شتافتند. دعاهای حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) در قرآن کریم جنبه‌های مختلفی داشته است؛ جنبه‌های شخصی، سیاسی و اجتماعی در دعاهای حضرت(صلی الله علیه و آله) مشهود است .

یکی از دعاهای ایشان که جنبه سیاسی دارد در آیه شریفه ۸۰ سوره مبارکه اسراء بیان شده است که می‌فرماید: «و قُل رَّبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّی مِن لَّدُنکَ سُلْطَانًا نَّصِیرًا؛ و بگو پروردگارا مرا [در هر کارى] به طرز درست داخل کن و به طرز درست ‏خارج ساز و از جانب خود براى من تسلطى یارى ‏بخش قرار ده».

در تفسیر این آیه شریفه‌، زمخشری گفته: «مراد از ادخال در صدق، ادخال در امر بزرگ رسالت است و منظور از اخراج صدق، این است که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) از عهده امر رسالت برآید و بدون نقص و کاستی امر رسالت را به انجام برساند».

علامه طبرسی بر این عقیده است که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) از خدای متعال درخواست کرده‌اند که خدای متعال او را در ادای وحی الهی یاری کند، به من عزتی عنایت کن که در آن ذلتی نباشد و به کمک آن عزت بتوانم بر کسانی که می‌خواهند از اقامه فرائض جلوگیری کنند، پیروز شوم. بر اساس نظر علامه طبرسی می‌بینیم که این دعای حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) جنبه سیاسی دارد.

وی با بیان این‌که یکی از دعاهای حضرت ابراهیم(ع) نیز اقامه نماز است، گفت: رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نیز در این دعای خود به عقیده علامه طبرسی، تقاضای توفیق الهی برای اقامه فرائض دارند. یکی دیگر از دعاهای حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) از خدای متعال این است که «رَبِّ فَلَا تَجْعَلْنِی فِی الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ؛ پروردگارا پس مرا در میان قوم ستمکار قرار مده».۱

تبری جستن از ستمگران که از دعاهای رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) است و در این آیه شریفه‌ای ذکر شد و یکی از دعاهای حضرت است که جنبه سیاسی دارد.

آیه شریفه «وَ قُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا؛ و بگو پروردگارا بر دانشم بیفزاى» ؛ یکی از دعاهای رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) است که شاید بتوان گفت که جنبه شخصی دارد.

بهره‌مند شدن از غفران و رحمت الهی امری است که همه محتاج به آن هستند. اگرچه حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) معصوم هستند، ولی از ایشان نقل شده که فرموده‌اند: «من روزی هفتاد مرتبه استغفار می‌کنم»

این‌که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) شناخت و معرفت را در آیه شریفه مذکور از خدای متعال درخواست کرده، ما نیز به تأسی از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) باید از خدای متعال بخواهیم که علم، معرفت و بینش ما را افزایش بدهد. حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) دعای دیگری دارند که از اغوای شیاطین به خدای متعال پناه می‌برند، آن‌جا که می‌فرمایند: «وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ ؛ و بگو پروردگارا از وسوسه‏هاى شیطان ها به تو پناه مى‏برم» ۲

شکایت از امت :

یکی دیگر از دعاهای حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) که در واقع شکایت ایشان از امت است، در آیه شریفه «وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا؛ و پیامبر [خدا] گفت پروردگارا قوم من این قرآن را رها کردند»۳ بیان شده و باید تلاش کرد که این حالتی را که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از آن شکایت دارند، از بین ببریم تا شامل شکایت ایشان نشویم.

اگر می‌خواهیم مشمول دعاهای خیر حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) بشویم، لازمه‌اش این است که به قرآن کریم و اهل بیت(ع) تمسک بجوییم، در آیه شریفه « وَقُل رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ؛ و بگو پروردگارا ببخشاى و رحمت کن [که] تو بهترین بخشایندگانى»۴ یکی دیگر از دعاهای رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) بیان شده است.

این دعای ارزشمند، دعایی است که همه ما به آن احتیاج داریم و بهره‌مند شدن از غفران و رحمت الهی امری است که همه محتاج به آن هستند. اگرچه حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) معصوم هستند، ولی از ایشان نقل شده که فرموده‌اند: «من روزی هفتاد مرتبه استغفار می‌کنم».

شاید یکی از دلایل استغفار حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) این بوده که حضرت(صلی الله علیه و آله) خوف داشته‌اند که نکند شایستگی مقام ربوبیت را رعایت نکنند و به همین دلیل حضرت(ع) با این‌که مرتکب معصیت نمی‌شدند و این هم به دلیل آگاهی ایشان از حقیقت گناه بوده، ولی در عین حال روزی هفتاد مرتبه به درگاه الهی استغفار می‌کرده‌اند.

پی نوشت:

۱. سوره مؤمنون، آیه ۹۴٫

۲.  سوره مؤمنون، آیه ۹۷٫

۳. سوره مبارکه فرقان، آیه شریفه ۳۰٫

۴. سوره مبارکه مؤمنون، آیه شریفه ۱۱۸٫