در ذکر فضایل نماز شب‏

اشاره:

نماز شب مهم‌ترین نماز مستحبی است که ۱۱ رکعت دارد و وقت آن پس از نیمه شب شرعی تا طلوع فجر است. بنا بر آیه «وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَّک» نماز شب بر پیامبر اکرم(ص) واجب و بر سایر مؤمنان مستحب است. در روایات بر اهمیت آن تأکید شده و آن را شرف مؤمن، کفّاره گناهان روز، برطرف کننده وحشت قبر و ضامن روزی معرفی می‌کند و توصیه شده در صورت گذشتن وقت، قضای آن خوانده شود.

خداوند متعال در آیه هفتاد و نهم سوره هفدهم فرموده است. «و برخى از شب را بیدار و متهجد باش و نماز شب مخصوص تو است. باشد که خدایت به مقام محمود (شفاعت) مبعوث گرداند.» و در آیات نخست سوره هفتاد و سوم چنین فرموده است «اى جامه به خود پیچیده، هان شب را به نماز برخیز مگر اندکى که نصف یا چیزى کمتر از آن باشد یا چیزى بر نصف بیفزاى و قرآن را با توجه تلاوت کن.» امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، مردى از على بن ابى طالب (علیه السّلام) در باره نماز شب و خواندن قرآن پرسید، فرمود: «مژده باد که هر کس یک دهم طول شب را مخلصانه و به امید دریافت پاداش خداوند نماز بگزارد خداوند عز و جل به فرشتگانش مى فرماید براى این بنده من به شمار همه دانه ها و برگها و درختانى که امشب رسته است و به شمار همه شاخه ها و تنه هاى درختان و چمنزارها حسنه بنویسید، و هر کس یک نهم مدت شب را نماز بگزارد، خداوند به او ده دعاى پذیرفته شده ارزانى مى دارد و نامه عملش را رستاخیز بدست راستش عنایت مى کند، و هر کس یک هشتم شب را نماز بگزارد خداوند به او پاداش شهیدى شکیبا و راست نیت ارزانى مى دارد و شفاعتش را در افراد خانواده اش مى پذیرد، و هر کس یک هفتم شب را نماز بگزارد روزى که از گورش برانگیخته شود چهره اش همچون ماه شب چهاردهم رخشان خواهد بود و همراه کسانى که در امانند از پل صراط مى گذرد، هر کس یک ششم شب را نماز بگزارد نامش در نام توبه کنندگان ثبت و گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده مى شود و هر کس یک پنجم شب را نماز بگزارد در خیمه ابراهیم (علیه السّلام) که خلیل الرحمن است انیس او خواهد بود و هر کس یک چهارم شب را نماز بگزارد از جمله نخستین فائزان است و همچون نسیم زودگذر از پل صراط مى گذرد و بدون حساب وارد بهشت مى شود و هر کس یک سوم شب را نماز بگزارد هیچ فرشته یى باقى نمى ماند مگر اینکه به منزلت او در پیشگاه خدا غبطه مى خورد و به او گفته مى شود از هر یک از درهاى هشتگانه بهشت که مى خواهى وارد آن شو، و هر کس نیمى از شب را نماز بگزارد چنان است که اگر به گنجایش زمین هفتاد هزار بار طلا به او بدهند قابل مقایسه با پاداش آن نیست و ثوابش بیش از آزاد کردن هفتاد برده از نسل اسماعیل (علیه السّلام) است.

و هر کس دو سوم شب را نماز بگزارد شمار حسنات او همچون توده هاى انباشته ریگ است و کمترین حسنه او سنگین تر از کوه احد است و هر کس یک شب کامل را به نماز و تلاوت کلام خدا در حال رکوع و سجده و ذکر بگذارند چندان ثواب به او داده مى شود که کمترین آن بیرون شدن او از گناهان است همچون روزى که از مادر زاییده شده است، و به شمار همه آفریدگان خدا براى او حسنه و درجه نوشته مى شود و نور و پرتو در گورش پایدار مى شود و گناه و حسد از دلش بیرون کشیده و از عذاب گور در امان مى ماند و آزادى از آتش به او ارزانى مى شود و در زمره آنان که در امانند برانگیخته مى شود، و خداوند متعال به فرشتگانش مى فرماید: اى فرشتگان من! بنگرید که این بنده من شبى را براى رضاى خاطر من زنده داشته و به عبادت پرداخته است، او را در فردوس مسکن دهید و براى او یک صد هزار شهر در فردوس خواهد بود و در هر شهر هر چه دل بخواهد و چشم از آن لذت ببرد و چیزها که به اندیشه کسى خطور نکرده فراهم است و این غیر از کرامت و قربتى است که برایش آماده ساخته ام ^[۱].

امام رضا (علیه السّلام) فرموده است بر شما باد به نماز شب که هیچ بنده مؤمنى در آخر شب برنمى خیزد و هشت رکعت نماز و دو رکعت شفع و یک رکعت وتر را نمى گزارد و هفتاد مرتبه در دعاى دست خود استغفار نمى کند مگر اینکه خدایش او را از عذاب گور و عذاب دوزخ پناه مى دهد و عمرش را مى افزاید و روزیش را فراخ مى دارد و سپس فرمود همانا خانه هایى که در آن نماز شب خوانده مى شود پرتو آن براى مردم آسمانها همچون پرتو ستارگان براى اهل زمین است و مى درخشد.

رسول خدا (صلّى الله علیه و آله) فرموده اند: هنگامى که بنده یى از بستر خواب نوشین خود در حالى که چشمانش خواب آلوده است برمى خیزد تا خداى خود را با نماز شب گزاردن خشنود کند، خدایش به او بر فرشتگان خویش مباهات مى کند و مى فرماید آیا این بنده مرا مى بینید که از بستر خود براى نمازى که بر او واجب نکرده ام برخاسته است؟ گواه باشید که او را آمرزید و همان حضرت فرموده اند: آن کس که نماز شب مى خواند اگر تصور کند روز گرسنه و بدون روزى مى ماند یاوه پنداشته است ^[۲].

و فرموده اند: خانه هایى که شبها در آن نماز شب گزارده و قرآن تلاوت مى شود براى اهل آسمان مى درخشد همچنان که ستارگان آسمان براى مردم زمین ^[۳].

روایت شده است که جبریل (علیه السّلام) به حضور پیامبر (صلّى الله علیه و آله) آمد و گفت: اى محمد! هر چه زندگى کنى سرانجام تو مرگ است و هر که را دوست بدارى سرانجام از او جدا مى شوى و هر چه مى خواهى عمل کن که به نتیجه آن خواهى رسید. شرف مؤمن نماز شب گزاردن اوست و عزت او خویشتن دارى از آزار مردم است ^[۴].

امام صادق فرموده است بر شما باد به گزاردن نماز شب که سنت پیامبر شما و آیین نیکوکاران پیش از شما و وسیله بیرون راندن بیمارى از تن شماست ^[۵].

پیامبر فرموده اند: هر کس نماز شب بگزارد چهره اش در روز زیبا و رخشان است و عبد اللَّه بن سنان از امام صادق (علیه السّلام) در باره این آیه که مى فرماید «بر رخسارشان  از اثر سجده نشان رخشندگى پایدار است» پرسید. فرمود: منظور نشانه بیدارى در نماز شب است ^[۶].

اام صادق (علیه السّلام) فرموده است، کسى که نماز شب نگزارد از شیعیان ما نیست.

یعنى از شیعیان مخلص ایشان نیست و یعنى کسى که اعتقاد به فضل نماز شب و اینکه آن سنت مؤکد است، نداشته باشد، شیعه نیست. نه آنکه اگر کسى به سببى مانند کسالت آن را نخواند شیعه نیست، که به هر حال نماز مستحبى است و واجب نیست و البته داراى فضل بسیارى است.

امام باقر (علیه السّلام) و امام صادق (علیه السّلام) هر دو فرموده اند هر بنده یى در طول شب یکى دو بار یا چند بار ممکن است بیدار شود. اگر برخیزد و نماز بگزارد چه بهتر و اگر لجبازى کند شیطان در گوش او ادرار مى کند. آیا نمى بینى که برخى از شما که این کار را کرده است از خواب خود سنگین و خسته برمى خیزد^[۷].

امام باقر (علیه السّلام) فرموده است، شب را شیطانى بنام «رها» است که چون بنده یى از خواب برمى خیزد و مى خواهد نماز شب بگزارد، بیخ گوش او مى گوید هنوز ساعت نماز شب فرا نرسیده است، او مى خوابد، بار دیگر بیدار مى شود، باز همان شیطان مى گوید هنوز وقت آن فرا نرسیده است و همچنین او را از نماز باز مى دارد تا سپیده مى دمد و در آن هنگام در هر دو گوش آن بنده ادرار مى کند و سپس در حالى که از شادى دم مى جنباند با افتخار فریاد برمى  آورد^[۸].

پی نوشت:

[۱] . محجه البیضاء، ص ۳۹۴، ج ۲ به نقل از من لا یحضره الفقیه، ص ۱۲۵ و تهذیب الاحکام طوسى، صفحات ۱۶۸ و ۱۶۹، ج ۱.

[۲] . بخشى از این حدیث به نقل از تهذیب شیخ طوسى، ص ۱۶۸، ج ۱، در محجه البیضاء آمده است.

[۳] . من لا یحضره الفقیه صدوق، ص ۱۲۵.

[۴] . من لا یحضره الفقیه، ص ۱۲۴ و حدیث اول را طبرانى هم در معجم الاوسط آورده است.

[۵] . من لا یحضره الفقیه، ص ۱۲۴ و حدیث اول را طبرانى هم در معجم الاوسط آورده است.

[۶] . در تفسیر تبیان شیخ طوسى، ص ۳۳۴، ج ۹، چاپ نجف هم نقل شده است.

[۷] . در محجه البیضاء، ص ۳۹۴، ج ۲ به نقل از من لا یحضره الفقیه آمده است.

[۸] . براى اطلاع بیشتر از مجموعه روایات فضیلت نماز شب به مبحث نماز شب در بحار الانوار، ج ۸۷، چاپ جدید، مراجعه فرمایید.