حرکت به سوی منی و رمی جمره در مراسم حج

رمی جمره یکی از اعمال واجب حج است که بدون انجام آن حج کامل نمی گردد. در روز دهم ذیحجه پس از طلوع آفتاب، حجاج از مشعرالحرام خارج شده و برای انجام اعمال منی روانه آنجا می شوند. در این محل حجاج ستونهای را که حالت نمادین دارند با سنگ ریزه ها هدف قرار داده تا به انها اصابت کنند. در این مقاله به صورت مختصر به این مطلب پرداخته شده است.

علت نامگذاری این مکان به نام «منی» این بوده است که در این مکان، جبرائیل علیه السلام بر حضرت ابراهیم علیه السلام نازل شد و به او فرمود: «تَمَنِّ یا اِبْراهِیم»؛ یعنی: ای ابراهیم! هر آرزویی داری از خداوند درخواست کن».

از امام رضاعلیه السلام نقل شده است که آن حضرت درباره علت نامگذاری این مکان به نام «منی» فرموده است: «اِنَّ جِبْرائیلَ علیه السلام قالَ هُناکَ: یا اِبْراهِیمُ! تَمَنِّ عَلی رَبِّکَ ماشِتَ، فَتَمَنّی اِبْراهِیمَ فی نَفْسِهِ أَنْ یَجْعَلَ اللَّه مَکانَ ابنِهِ اِسماعیلَ کَبْشاً یَأْمُرُهُ بِذِبْحِهِ فِداءً لَهُ فَاَعْطی مُناهُ».[۱]

یعنی: جبرئیل علیه السلام در آن مکان به ابراهیم علیه السلام فرمود: ای ابراهیم! هر آرزویی که داری از خداوند خویش درخواست کن. ابراهیم در قلب خویش آرزو کرد که ای کاش! خداوند دستور می داد یک گوسفندی (قوچی) را به جای اسماعیل ذبح کند. خداوند آرزویش را برآورده ساخت».

«منی» سرزمین آرزوهاست و باید در آنجا فقط برآورده شدن آرزوها را از خداوند خواست؛ زیرا در آنجا همه مهمان خداوند هستند. اعمال منی عبارتند از:

۱ . رمی جمره عقبه.

۲ . قربانی کردن.

۳ . حلق یا تقصیر.

رمی جمره

در منی سه ستون سنگی وجود دارد که وقتی انسان از مشعر به منی می رود، آنها را در آخر منی می بیند. ستون اوّل از طرف مشعر، «جمره اولی» و ستون دوم «جمره وسطی» و ستون سوّم «جمره عقبه» نام دارد.

در روز دهم ذیحجه باید حجاج هفت عدد سنگ به «جمره عقبه» بزنند. و در روز یازدهم و دوازدهم باید ابتدا «جمره اولی»، سپس «جمره وسطی» و بعد «جمره عقبه» را سنگ «ریگ» بزنند.

معنا و حقیقت رمی جمره

درباره فلسفه و سرّ این عمل و در واقع معنا و حقیقت رمی جمرات می گوییم: هر یک از این ستونها به منزله شیطان می باشند و انسان با زدن سنگ به هر یک از این ستونها شیطان را از نفس خویش دور و منکوب می سازد. نفس انسانی سه قسم است:

۱ . نفس امّاره: نفس امّاره از نظر خداوند مذموم است؛ زیرا همیشه انسان را به انجام کارهای زشت و ارتکاب گناه، وسوسه می کند و لذا باید برای رسیدن به کمال، با نفس امّاره ستیز نموده و با اطاعت خداوند و ترک معاصی، آن را کشت و نابود کرد. در قرآن می فرماید:

«وَمَا أُبَرِّی ءُ نَفْسِی إِنَّ النَّفسَ لأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ إِلاّ ما رَحِمَ رَبّی إنَّ رَبّی غَفُورٌ رَحِیمٌ».[۲]

رمی جمره اولی اشاره به ستیز و مقابله با شیطان و غلبه بر نفس امّاره دارد؛ زیرا اولین دشمن انسان در رسیدن به کمال و قرب به خداوند، نفس امّاره است ولذا باید از رمی جمره اولی شروع نموده و گام به گام با نیت خالص به سوی خداوند رفت.

۲ . نفس لوّامه: نفس لوّامه انسان را به هنگام اعمال خلاف در این دنیا ملامت و سرزنش می کند و به تجدید نظر وادار می سازد. در قرآن کریم خداوند فرموده است:

«وَلا اُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوّامَهِ»[۳]یعنی: «و سوگند به نفس ملامتگر».

در واقع، نفس لوّامه انسان را هنگامی که مردّد بین انجام عمل خلاف و انجام ندادن آن هست، بر انجام آن سرزنش می کند. و در رمی جمره وسطی، انسان دوباره به شیطان سنگ می زند تا به او نزدیک نشده و در هنگام تردید بین ارتکاب عمل خلاف و عدم ارتکاب آن، او را گول نزند و نفس لوّامه را بی اثر نسازد. پس با رمی جمره وسطی شیطان را از نفس لوامه دور کرده تا نفس لوّامه به سرزنش خود بر انجام عمل خلاف، ادامه دهد.

۳ . نفس مطمئنه: وقتی انسان نفس اماره را بکشد و نفس لوّامه او را از ارتکاب اعمال خلاف باز دارد و نسبت به انجام گناهان از او مراقبت نماید، به نفس مطمئنه که در پرتو ایمان به خداوند و انس با اخلاق حمیده و صفات نیک حاصل شده، می رسد. و رمی جمره عقبه اشاره به دور کردن شیطان از نفس مطمئنه دارد؛ زیرا دو بار به شیطان سنگ زد تا چنین مرحله ای را کسب کند و اکنون که آن را کسب نموده، ممکن است شیطان برای از میان بردن آن تلاش نماید و لذا جمره عقبه را سنگ می زند. پس از تحصیل نفس مطمئنه، خداوند می فرماید: «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ المُطْمَئِنَّهُ اِرْجِعِی إِلی رَبِّکَ راضِیَهً مَرْضِیَّهً».[۴]

و ممکن است فلسفه رمی جمره عقبه پس از مشعر و رمی جمرات، پس از اعمال مکه این باشد که انسان با حضور در عرفات و دعا و مناجات به درگاه خداوند، در مشعرالحرام نفس امّاره را کشته و شیطان را از نفس لوامه دور کرده و نفس مطمئنه را کسب نموده و اکنون آماده برای رفتن به درگاه ربوبی است و برای حفاظت از نفس مطمئنه[۵]لازم است جمره عقبه را سنگ بزند. و پس از اعمال مکه تمام این ستونها را سنگ می زند تا برای همیشه پس از اعمال حج، شیطان را از خود دور کرده باشد.

زدن هفت ریگ

در روایتی وارد شده است که شیطان، سه بار (یک بار در محل جمره اولی و بار دوم در محل جمره وسطی و بار سوم در محل جمره عقبه) بر ابراهیم علیه السلام ظاهر شد و در هر بار جبرائیل علیه السلام به ابراهیم علیه السلام دستور داد تا به شیطان سنگ بزند. حضرت ابراهیم در هر مرتبه، هفت ریگ به شیطان زد.[۶]

پی نوشت:

[۱] . عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۹۱.

[۲] . یوسف، ۵۳.

[۳] . قیامت، ۲.

[۴] . فجر، ۲۷ و ۲۸.

[۵] . در فاصله زمانی، بنی وقوف در مشعرالحرام و اعمال مکه.

[۶] . قرب الاسناد، ص ۱۰۵.

منبع: مرکز اطلاع رسانی الغدیر (گوشه ای از «اسرار حج» نویسنده : عباسعلی زارعی سبزواری)