جایگاه اهل بیت (ع) در احتجاج امام سجاد علیه السّلام

جایگاه اهل بیت (علیهم السلام) در قرآن و روایات به طور صریح و در موارد مختلف بیان و توسط شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله) به خوبی بیان و تبیین گردیده است. در احتجاج امام سجاد (علیه السلام) با مردی شامی این حقیقت بازگو گردیده است.

حضرت علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (علیه‌ السلام) (۳۸-۹۴ق)، ملقب به زین العابدین و سجاد، چهارمین امام شیعیان است که به مدت ۳۵ سال در دوران خلفای اموی، امامت کردند. مجموعه ای از دعاها و مناجات حضرت در کتاب صحیفه سجادیه گرد آمده است.

امام سجاد (علیه‌ السلام) در واقعه کربلا حضور داشت ولی به علت بیماری سخت، در جنگ شرکت نکرد. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد. واقعه حره، نهضت توابین و قیام مختار در زمان امام سجاد (علیه ‌السلام) روی داد.

بنابر روایات شیعیان، امام سجاد (علیه ‌السلام) به دستور ولید بن عبدالملک مسموم شد و به شهادت رسید. مدفن وی در قبرستان بقیع کنار قبر امام حسن مجتبی (علیه السلام)، امام محمد باقر (علیه ‌السلام) و امام جعفر صادق (علیه ‌السلام) است.

امامت امام سجاد (علیه السلام)

با توجه به اینکه بر اساس دیدگاه شیعه امامت یک مقام الهی و منصب ربانی است، مسئولیت اعطاء آن تنها به دست خداوند تبارک و تعالی می‌باشد. خداوند متعال بر اساس ادله فراوانی این منصب را پس از پیامبر اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلم) به ۱۲ نفر از برگزیدگان اولیاءش مرحمت فرموده است و خود، اسامی آنان را به پیامبرش اعلام نموده و حضرت آن را به صورت مکرر به گوش مردم رسانیده است. روایات و ادله‌ فراوانی اسامی مبارک این دوازده نفر را دربر دارد که در کتب روایی موجود است.

اسم مبارک حضرت علی بن حسین (علیه‌ السلام) پس از اسم مبارک پدرش حضرت امام حسین (علیه‌ السلام) در تمام این نصوص دیده می شود.  و از آن جمله حدیث لوح است که اسم زین‌العابدین (علیه‌ السلام) پس از حضرت امام حسین (علیه‌ السلام) است. بنابراین مطابق روایات صریحی که محدثین بزرگ شیعه در کتب روایی خود آورده‌اند، امام علی بن حسین (علیه‌ السلام) وصی حضرت امام حسین (علیه السلام) می باشد.

گذشته از این پذیرش امام سجاد (علیه‌ السلام) در جامعه شیعه به عنوان امام چهارم و جانشین و وصی حضرت امام حسین (علیه‌ السلام) و مقبولیت عملی آن حضرت در طول تاریخ از طرف شیعه، خود شاهد صد و گواه محکمی است بر اعتبار این وصایت.

از نظر شیعه امامیه تعیین امام باید به عبارت صریح و روشن باشد و جای هیچ تردیدی را باقی نگذارد و درباره امامت امام زین العابدین (علیه السلام) نصوص و روایت صریح به تواتر رسیده است که ما به برخی از آنها اشاره می کنیم:

• پیامبر اکرم (صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلم) اوصیا و جانشینان بعد از خود را دوازده تن مشخص کرده و از ایشان به‌صراحت نام برده است که از آن جمله امام زین‌العابدین است و نصوص فراوانی در این باب رسیده است.

• امام امیرالمؤمنین (علیه‌ السلام) بر امامت نواده‌اش زین‌العابدین (علیه‌ السلام) تصریح کرده است، موقعی که در آستانه وفات قرار داشت به پسرش امام زکی حضرت حسن (علیه‌ السلام) وصیت کرد و او را امام بعد از خود معین کرد و مواریث انبیاء را به او سپرد و پسرانش امام حسین و محمد بن حنفیّه و تمام اولاد خود و سران شیعه را بر آن گواه گرفت و به امام حسین فرمود:

… همانا تو بعد از برادرت حسن امام و رهبر مردمانی و رسول خدا (صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلم) به تو فرمان می دهد که مواریث را پس از خود به پسرت زین‌ العابدین بسپاری که او حجت بعد از تو می‌باشد و آنگاه دست زین‌العابدین را که هنوز طفلی بود گرفت و فرمود: رسول خدا (صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلم) تو را موظف می کند که امامت را بعد از خود به پسرت محمدباقر بسپاری و از طرف رسول خدا و از جانب من به او سلام برسانی.[۱]

جایگاه اهل بیت (علیهم السلام)

از دیلم بن عمر نقل است که گفت: هنگامی که اسیران آل (محمد صلی اللَّه علیه و آله) را به شام آوردند من آنجا بودم، پس آنان را بر پلکان مسجد که همیشه جای اسیران بود بر پای داشتند و در میانشان علی بن حسین (علیهما السلام) بود، پس پیر مردی شامی نزد ایشان آمده و گفت: «سپاس خدای را که شما را کشت و هلاک ساخت و شاخ فتنه را برید!، و از ناسزا گفتن چیزی فرو نگذارد.»

چون سخن او به آخر رسید حضرت بدو گفت: «من سکوت کردم تا سخنت به پایان رسید و آنچه در دل از عداوت و کینه داشتی اظهار نمودی، پس تو نیز همچو من که برایت سکوت نمودم خاموش باش.» پیرمرد شامی گفت: بگو.

حضرت فرمود: «آیا قرآن خوانده ‏ای؟» گفت: آری. فرمود: «تا حال به این آیه برخورده‏ای»: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبی‏»^[۱]؟ گفت: آری.

فرمود: مائیم قربی و نزدیکان رسول که خواستار مودت به ایشان شده، آیا در سوره بنی اسرائیل به حقی که مخصوص ماست نه دیگر مسلمین برخورده ‏ای؟ گفت: نه. فرمود:

آیا تا حال این آیه را تلاوت نموده ‏ای: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی‏ حَقَّهُ‏»^[۲]؟ گفت: آری.

فرمود: مائیم آن گروهی که خداوند به رسولش امر فرموده که حق ایشان را بپرداز.

پیرمرد شامی گفت: آیا واقعا شما همان افرادید؟! حضرت سجاد (علیه السلام) فرمود: آری ما همان افرادیم، آیا این آیه را تلاوت کرده ‏ای:

«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی‏»^[۳]؟ گفت: آری.

حضرت فرمود: «ما ذو القربی می‏ باشیم، آیا در سوره احزاب حقی که فقط مخصوص ما نه دیگر مسلمین باشد یافته ‏ای؟»

گفت: نه.

فرمود: مگر این آیه را نخوانده‏ای: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»^[۴]؟ پیرمرد شامی دست خود به آسمان بلند کرده و سه بار گفت:

«خدایا به درگاهت توبه می کنم! بار الها از عداوت به آل محمّد توبه می ‏کنم، و از قاتلین أهل بیت محمد (صلّی اللَّه علیه و آله) اظهار بیزاری می‏ جویم، تا حال قرآن تلاوت می‏ کردم ولی متوجه این مطالب نشده بودم.»

جمع بندی

در این احتجاج امام سجاد (علیه السلام) سخنان مرد شامی مورد نقد قرار می دهد و از آیات و روایات به جایگاه اهل بیت (علیهم السلام) اشاره می نماید.

پی نوشت ها

[۱] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، باب نص بر امامت حسن (علیه السلام).

[۲] . شوری: ۲۳.

[۳] . إسراء( بنی إسرائیل): ۲۶.

[۴] . انفال: ۴۱.

[۵] ( ۳) احزاب: ۳۳.

منبع: ابو منصور طبرسی- ترجمه از بهزاد جعفری‏، الاحتجاج- ترجمه جعفری‏، ۵۴۸ ق‏، انتشارات اسلامیه‏، تهران، ۱۳۸۱ ش‏