تفاوت افکار شاه ولی الله دهلوی با وهابیت

بین اندیشه ­های شاه ولی‌الله محدث دهلوی و وهابیت تفاوت­های زیادی وجود دارد و تشابه چندانی بین این دو افزون بر اصول و آموزه­ های کلی که در همه اهل سنت وجود دارد که آنها را در تقابل با شیعه قرار می­دهد، چیزی خاصی دیگر که بتوان آن دو را هم سو دانست مشاهده نمی­ شود، شاه ولی الله سنی حنفی و با گرایش صوفیانه یکی از اصلاح‌گران مهم اسلامی در شبه قاره هند به حساب می­آید که البته بعد خود منشأ پدید آمدن جریانی به نام «دیوبندیه» شد و این جریان آهسته آهسته به یک گروه تند و متشابه با وهابیت در برخی از زمینه­ها مبدل گردید،

این تشابه با وهابیت را ما در عملکرد فرزند شاه ولی الله یعنی شاه عبدالعزیز دهلوی در تضاد با شیعه به خوبی می­ بینیم، او در اکثر کتاب­هایش به شیعه حمله نموده و نقدهای زیادی به عقاید و باورهای شیعه دارد،[۱] خصوصاً در کتاب «تحفه اثنا عشریه» که تماماً در نقد شیعه نوشته شده است و اکثر مطالب آن برگرفته از کتاب «منهاج السنه» ابن تیمیه حرانی دمشقی است که در تعرض به شیعه و در جواب «منهاج الکرامه علامه حلی» نوشته است، ابن تیمیه نیز رهبر فکری وهابیان است و تمام افکار آن­ها از او نشأت گرفته است. از این­رو بین برخی افکار فرقه «دیوبندیه» و وهابیت تشابهات ملاحظه می­شود، همان­گونه که پیش از این اشاره شد تضادهای شدیدی نیز بین آنها وجود دارد.

آنچه دیدگاه­های شاه ولی الله دهلوی را با افکار وهابیت تمایز می­دهد موارد زیر می­باشد:

وهابیت با تصوف و عرفان اسلامی به شدت مخالف است و آنها را تکفیر نموده و مشرک می­ دانند و از این‌رو نقدهای زیادی بر سلاسل صوفیان دارد و خصوصاً ابن عربی پدر عرفان نظری که به صراحت او را تکفیر کرده است.[۲] و از آن جایی که شاه ولی الله دهلوی گرایش صوفیانه دارد، تعامل و همسوی وهابیان با این شخص ممکن نیست مگر در برخی جهات و آنهم در مقابله با شیعیان.
شاه ولی الله دهلوی، حنفی و پایبند به مذهب می­ باشند در حالیکه و هابیت مخالف کل مذاهب است و مذاهب را بدعت می­دانند، آنان در فتاوا و کتاب‌هاى خود سخنان تندى را در باره مذاهب اسلامى (شیعه، اشاعره، ماتریدیه، قادریه، نقشبندیه، کوثریه، اخوانیه و غیر آنها) به کار برده ‌‌اند. گاهى تعبیر به اهل بدعت و مخالف اهل ‌سنّت و گاه به جهمى بودن و تعبیرهاى دیگرى یاد کرده‌‌اند، در شرح عقیده واسطیه، تألیف ابن تیمیه، آمده است: ماتریدیه و اشعریه ـ که از مهم‌ترین فرقه‌‌های کلامی اهل سنّت‌ اند ـ مخالف اهل‌ سنّت‌ اند. عثیمین می‌­گوید:«از سخن ابن تیمیه استفاده می‌‌­شود که هر کس با روش آنان مخالفت کند، از اهل ‌سنّت و جماعت بیرون است. به‌‌طور مثال، اشاعره و ماتریدیه از اهل‌ سنّت به‌‌شمار نمی‌‌ آیند؛ زیرا روش آنان مخالف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و اصحاب است. از این رو، اشتباه می‌‌کنند کسانی‌‌که اهل سنّت را به سه گروهِ سلفی، اشاعره و ماتریدیه تقسیم کرده‌‌اند. چگونه تمام این گروه‌‌ها اهل ‌سنّت‌‌اند، در صورتی که با یکدیگر اختلاف دارند؟ درحالی‌ که غیر از حق چیزی جز ضلالت و گمراهی نیست… . از این رو، امکان ندارد این گروه‌‌ها در حق جمع شوند؛ چنان‌که دو ضد با یکدیگر قابل جمع نیستند. پس چگونه مخالفان سنّت را جزء اهل سنّت بدانیم.[۳]
دیدگاه شاه ولی الله نسبت به أهل بیت پیامبر اکرم (ص) مثبت است و ارادت خاصی به آنان دارد و از آن بزرگوران به تکریم زیادی یاد نموده­اند و حتی فرزند شاه ولی الله یعنی شاه عبدالعزیز که علیه شیعه کتابی به نام «تحفه اثنی عشریه» نوشته و در آن به شیعه حمله نموده و نقدهای تندی دارد، در عین از فضائل اهل بیت(ع) بسیار سخن گفته است و علاقه و محبت خویش را به ساحت آل الله در جای جای کتاب ابراز داشته است. ولی متأسفانه وهابیت در جهت مخالفت با اهل بیت(ع) گام بر می­دارد و یکی از شاخصه­های مهم آنان تضاد با اهل­بیت(ع) است به گونه­ای که یکی از راهبردهای این فرقه کتمان فضائل و جایگاه اهل بیت پیامبر(ص) می­باشد.[۴]
تفاوت دیگری که بین افکار وهابیت و شاه ولی الله دهلوی، وجود دارد، بحث زیارت، توسل و تبرک به انبیاء و اولیای الاهی است. از نگاه شاه ولی الله دهلوی زیارت، توسل و تبرک به انبیاء و اولیای الهی جزء اعمال صالح مؤمنان محسوب می­شود، ولی وهابیت این گونه امور را بدعت و شرک می­پندارند و از روزی که این فرقه پا به عرصه وجود نهاده است تا کنون فرقه­هی اسلامی را به جهت همین اعمال متهم به شرک و کفر نموده که در نتیجه آن هزاران نفر به جرم شرک ادعای وهابیت از فرقه­هی شیعه و اهل سنت به طور فجیع کشته شده اند.[۵]
تفاوت دیگر افکار شاه ولی الله دهلوی با جریان وهابیت رابطه و تعامل آن دو با استعمار است، اساس دعوت شاه ولی الله مبارزه با استعمار انگلیس و نجات مسلمانان از سلطه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی استعمار پیر انگلیس بوده است، در حالیکه وهابیت وسیله تسلط استعمار بر سرنوشت کشورهای اسلامی است، و طبق برخی از نویسندگان پیدایش وهابیت توسط استعمار انگلیس بوده است.[۶]

پی نوشت:

[۱] . ر.ک: الحجه البالغه،  شاه عبدالعزیز دهلوی،

[۲] . السلفیه بین أهل السنه و الإمامیه، سید محمد کثیرى‏. ص ۲۶۲.

[۳] . شرح العقیده الواسطیه لابن تیمیه: شرح محمد بن صالح عثیمین، بی‌جا، ۱۴۲۸ق. ص ۲۲.

[۴] . ر.ک: منهاج السنه، ابن­تیمیه الحرانی، احمدبن عبدالحلیم،ج ۷، ص ۵.

[۵] . کشف الارتیاب فى أتباع محمد بن عبد الوهاب‏،  سید محسن امین‏، ص ۱۴۶.

[۶] . : افسانه تحریف قرآن‏،  رسول جعفریان- ترجمه محمود شریفى، ص ۸.