امامزاده شاهزاده عبدالله (علیه السلام)

امامزاده سیدعبدالله (قلعه صدری)

بقعه امامزاده سید عبدالله درانتهای خیابان نیروگاه واقع شده که قبلاً در یک فرسنگی شهر و نزدیک دهکده قلعه صدری بوده و الآن به جهت توسعه شهر قم جزء امامزادگان مدفون در داخل قم محسوب می‌گردد.
بهر حال همانطوریکه در بالای مدخل احداثی شاهزاده سیدعبدالله نوشته شده وی از احفاد امام سید الساجدین علی بن الحسین (ع) می باشدکه مرحوم ناصر الشریعه در کتاب خود (۵۹۴) می‌نویسد؛”گویند مدفون دراین بقعه شاهزاده عبدالله از اولاد امام زین العابدین (ع) است و ظاهراً نسب او ازاین قرار می‌باشد؛ شاهزاده عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس بن علی بن امام زین العابدین (ع)”.
و دلیل مرحوم ناصرالشریعه هم ظاهراگفتار تاریخ قدیم قم (۵۹۵) می‌باشد که می‌نویسد؛”دیگر از امامزاده هائیکه بقم آمدند عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس بن علی بن امام زین العابدین (ع) بود که از بصره به قم آمد و او با علی بن محمد علوی صاحب زنج دربصره بود و چون صاحب زنج را در بصره به قتل رسانیدند
عبدالله بن عباس در قم دو پسر بنام ابوالفضل العباس و ابوعبدالله حسین ملقب به ابیض و سه دختربدنیا آمدند و…
و از عباس بن عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهید، ابوعلی احمد به وجود آمد و اما ابوعبدالله حسین ابیض بن عبدالله بن عباس ازقم به ری رفت و عقب او در ری هستند”.
پس با عبارات فوق مؤلف تاریخ قدیم قم ثابت شد که جناب عبدالله ابیض بن عباس به قم تشریف آورده و از وی دوپسر به دنیا آمد و بر این اساس است که مرحوم صاحب انوار المشعشعین (۵۹۶) احتمال دادهکه مدفون در بقعه چهار امامزاده در خیابان ۱۵ خرداد همین شاهزاده عبدالله مورد نظر باشد و در جای خود گفته شد که مدفون در آن بقعه جناب شاهزاده ابوعبدالله حسین بن علی بن عمر بن حسن الأفطس و سه تن از فرزندان وی می‌باشند.

دلائل نگارنده مبنی بر مدفون بودن عبدالله ابیض در بقعه شاهزاده سید عبدالله

همانطوریکه معلوم گردید بدونه هیچ شکی جناب عبدالله ابیض به این شهر (قم) رحل اقامت افکندند و مؤید قول ما، گفتار تاریخ قدیم قم بود که اشاره شد.
ولی مشکل اصلی اینجاست که آیا مدفون در این بقعه جناب عبدالله ابیض است یا شخصیت و امامزاده دیگر؟ چونکه در ری، مقبره وبقعه ای است که گفته می‌شود عبدالله ابیض بن عباس بن عبدالله الشهید درآنجا مدفون می‌باشد و کثرت شهرت وی هم خود دلیل محکمی بر دفن آن شاهزاده درری دارد و از طرفی هم بقعه و مدرکی چون تاریخ قدیم قم که همه علماء ومورخین بر وثاقت وکمال دیانت مؤلف آن اذعان و اعتراف دارند، ثابت می‌کند که مدفون در این بقعه جناب امامزاده سید عبدالله ابیض بن عباس بن عبدالله شهید می‌باشد، و از طرفی هم معقول نیست که یک شخص در دو مکان دارای گنبد وبارگاه جداگانه ای داشته باشد، لذا صاحب انوار المشعشعین (۵۹۷) می‌فرمایند به احتمال زیاد جناب شاهزاده سید عبدالله ابیض در قم مدفون می‌باشد زیرا مؤلف تاریخ قم فرمودند”و اما ابوعبدالله حسین ابیض بن عبدالله از قم بری رفت واعقاب او در ری هستند” و در مورد هجرت خود عبدالله ابیض صحبتی به میان نیاورد، لذا سکوت مؤلف تاریخ قدیم قم بر عدم هجرت عبدالله ابیض به ری خوداقوی دلیل بر مدفون بودن وی در این شهر دارد (۵۹۸).
و وی در مقام تضعیف قول کسانیکه مدفون در ری را عبدالله ابیض دانسته‌اند از قبیل صاحب کتاب (عمده الطالب)(۵۹۹) و صاحب کتاب (مجاس المؤمنین)(۶۰۰) و غیره، در قابل اشخاصی که مدفون در ری را ابوعبدالله حسین ابیض ابن عبدالله می‌دانند گفته است؛ که احتمال می‌رود ابوعبدالله حسین ابیض کنیه او تدریجاً بر اسم او غلبه یافته باشد و به‌مرور ایام در لفظ ابوعبدالله هم تخفیفی به وجود آمده وبجای ابوعبدالله حسین ابیض، عبدالله ابیض گفته شده باشد و نیز محتمل است که عبدالله بن حسین بن عبدالله ابیض بن عباس که شاعر بوده است نیز با پدر خودابوعبدالله حسین ابیض در آن بقعه مدفون بوده و بقعه بنام عبدالله شهرت یافته باشد.
و از طرفی هم سوای گفتار مرحوم صاحب تاریخ قدیم قم اکثرعلماء انساب قائل شده‌اند که جناب ابوعبدالله حسین بن عبدالله ابیض بن عباس در ری مدفون می‌باشد که من جمله آن‌ها عبارت‌اند از؛
۱ ـ فخر رازی درکتاب (الشجره المبارکه)(۶۰۱) می‌آورد که؛
“اما عباس بن عبدالله الشهید، فعقبه من رجل واحد، و هو عبدالله ابو محمد الابیض. و عقب عبدالله الابیض هذا من ثلاثه: الحسین الابیض یلقب”هریشه” الشاعر من ساکنی الری. و العباس أبوالفضل الأبیض، و علی یلقب”هریشه” و اکثرهم عقبا الحسین الشاعر”.
یعنی نسل عباس بن عبدالله الشهید از یک پسر بنام عبدالله الابیض است که نسل اواز سه پسرش یکی حسین ابیض که شاعر و ساکن در ری بوده و…
۲ ـ ابن عنبه در کتاب (عمده الطالب)(۶۰۲) تصریح نموده که:
“اما عباس بن عبدالله الشهید، فعقبه قلیل منهم؛ الابیض الشاعر و هو ابوعبدالله الحسین بن عبدالله بن العباس المذکور و قال الشیخ ابوالحسن العمری، الابیض هو عبدالله بن عباس.
فأماابوصر البخاری فقال انه الحسین بن عبدالله بن العباس و قال مات بالری”.
ماحصل مطلب اینکه، صاحب عمده الطالب هم از ابونصر بخاری نقل کرده که مدفون در ری ابوعبدالله حسین بن عبدالله ابیض است نه خود عبدالله.
۳ ـابواسماعیل ابراهیم بن ناصر بن طباطبا که در قرن پنجم می زیسته درکتاب (منتقله الطالبیه)(۶۰۳) خود تصریح نمود که مدفون در ری جناب حسین بن عبدالله الابیض می‌باشد و می‌فرماید:
“ذکر من ورد الری من اولاد الحسن الافطس ابن علی بن علی، منهم من ولد عبدالله بن الحسن الأفطس
(بالری) مننازله الکوفه و هو الشاعر ابوعبدالله الحسین بن عبدالله الاصغر الأبیض ابن العباس بن عبدالله بن الحسن الأفطس”.
بنابراین معلوم گردید که جناب شاهزاده ابوعبدالله حسین در ری مدفون می‌باشند (۶۰۴) و پدر بزرگوارشان به تصریح تاریخ قدیم قم در این شهر (قم) رحل اقامت افکنده بودند لذا چون ازهجرتش در آن کتاب سخنی بمیان نیامده و در داخل قم هم تنها یک بقعه بناءعبدالله وجود دارد چنین می‌توان استدلال کرد که به احتمال بسیار قوی جناب سید اجل شاهزاده عبدالله الابیض بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس به نعلی الأصغر بن امام زین العابدین (ع) در این بقعه مدفون می‌باشد.
که مؤیدقول ما باز هم کتاب منتقله الطالبیه صفحه ۲۵۷ (۶۰۵) و تاریخ قدیم قم می‌باشد، ولی متأسفانه با اینکه این امامزاده واجب التعظیم با چهار واسطه بهامام سجاد (ع) برمی گردد. خیلی دردآور است که بقعه او در کمال سادگی باشدلذا از تمام مؤمنین خصوصاً تجار و کسبه عالی مقام تقاضا می‌گردد که در توسعه بقعه این امامزاده همت کافی را مبذول نمایند.

حالات اجداد شاهزاده سیدعبدالله ابیض و ذکر اولاد وی

همانطوریکه در مقدمه کتاب گفته شد، کتابی که مستقلاً در مورد زندگانی امامزادگان نوشته شود، بسیار کم است لذااز شخصیت والای این اختران فروزان و انوار پراکنده اطلاع دقیقی در دست نیست، و این حقیقت هم به وضوح آشکار می‌باشد، چرا که در جاه جای کشورپهناور جمهوری اسلامی ایران بقاعی منسوب به اولاد و احفاد ائمه (ع) موجود می‌باشد و طبق آماری که این حقیر به دست آورده بالغ بر ۱۵ هزار بقعه در این سرزمین نورافشانی می‌نمایند که متأسفانه غالبااز تاریخ تولد و وفات و هجرت مدفونین و شجره نامه هر یک و کیفیت ورود و زندگانی و مدت عمر و تعداداولاد و… در دست نمی‌باشد…..
اما جد امامزاده سید عبدالله ابیض جناب سید جلیل القدر امامزاده عبدالله الشهید بن حسن افطس (۶۰۶) بن علی الأصغر بن امام زین العابدین (ع) می‌باشد و این عبدالله همان کسی است که به دست برامکه بقتل رسید (۶۰۷) و داستان شهادت وی از این قرار است.
در کتب انساب مسطوراست که هنگامی حسین بن علی شهید فخ بر علیه خلیفه وقت قیام نمود جناب عبدالله بن حسن افطس هم به یاری او شتافت و در فخ حاضر گردید و چنان شمشیر می‌زد که نوشت اند دو شمشیر را بر طرف دشمن حمایل می‌نمود و چون حسین شهید فخاین شجاعت وی را مشاهده کرد، وصیت نمود که پس از وی فرماندهی سپاه با اوباشد، اما چون سپاه دشمن زیاده از حد و تا دندان مسلح بودند، لذا طولی نکشید که حسین بن علی بن شهادت رسید و افراد باقی مانده وی هم منهزم گردیدند و خود عبدالله بن افطس هم در چنگ سپاهیان هارون الرشید اسیر شد.
عبدالله همچنان دربند بود تا اینکه او را نزد هارون بردند و هارون هم وی را در حبس جعفر بن یحیی برمکی انتقال داد، چون عبدالله در زندان دلتنگ شد، برای هارون الرشید نام نوشت و در آن نامه ویرا به دشمنام و سب یاد نمود ولی هارون از آن نامه و مضمونش ناراحت نشد بلکه به رحم آمد و دستور داد تادرباره او ارفاق نمایند و درکار او توسعه بدهند، تا اینکه دریکی از روزهاجعفر برمکی در مجلس خلیفه حاضر بود که هارون می‌گفت”اللهم اکفنیه علی یدیولی من اولیائی و اولیائک” جعفر پس از شنیدن این جمله از خلیفه، دستور دادتا در شب عید نوروز، سر عبدالله را از بدن جدا نمایند و روز عید سرمطهر اورا تحفه‌های دیگر برای خلیفه هدیه فرستاد و سپس به تصور اینکه خلیفه از این عمل ظالمانه‌اش تحسین و تقدیر خواهد کرد، شخصاً به نزد هارون حاضر گشت و سرپوش را از روی طبق برچیده هدایا را به خلیفه اظهار نمود.
چون چشم هارون به سر بریده عبدالله افتاد توجه اش را جلب نمود و با اینکه بدون امر او، جعفردست به این کار زده بود، خود را خود داری نمود و چیزی بر زبان نیاورد.
اماجعفر برمکی برای خود نمائی اظهار داشت، برای اینکه در چنین روزی خلیفه رامسرور و خوشحال سازم چیزی بهتر از این که سردشمن تو و دشمن پدران تو رابهدیه آورم نیافتم، لذا سر عبدالله ابیض را که بزرگ‌ترین دشمن شما بود تقدیم می نمایم، هارون از دین آن سر و بیانات فریبانه و چاپلوسانه جعفر در غضب شد و پس از رفتن وی به خادم خود دستور داد که برود و سر جعفر را از بدن جداسازد.
مسرور خادم هارون هم برای کشتن جعفر نزد وی آمد، به او گفت خلیفه به من امر نموده تا سر تو را از گردنت جدا کنم، جعفر با حالت پریشان علت را پرسید و مروز گفت؛ به جهت آنکه تو پسر عم او عبدالله بن حسن افطس بن علی الاصغر بن امام زین العابدین (ع) را بدون اذن خلیفه به قتل رساندی و با این عمل حکم مرگت را خلیفه صادر نمود، در هنگامی که جعفر مشغول راه و چاره بود، مسرور غلام خلیفه گردن جعفر را زد و سر بی جان وی را نزد خلیفه برد و وی امر کرد تا بدن عبدالله الشهید را به خاک سپردند.
و درکتب انساب مسطور است که عبدالله به (سوق الطعام بغداد) مدفون و در آنجا دارای مشهد و مزاری ست ودر اعقاب او هم نوشته‌اند که وی از دو پسر به اسامی عباس و محمد نسل دارددر مورد عباس بن عبدالله الشهید درکتاب تاریخ قدیم قم چنین توصیف شده که:
مؤلف تاریخ قم (۶۰۸) از احمد بن اسماعیل سمکه نحوی روایت کرده است که”چون ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی والی و عامل قم شد در هر روز جمعه سوار بر اسب خود می‌نشست و به زیارت رؤسای قم می‌رفت و حقوق ایشان را بجای می‌آورد، اتفاقاً دریک روز جمعه سوار بر اسب شد و من هم همرای او بودم که به زیارت عباس بن عبدالله علوی رفت و چون به در خانه او رسید دید که عباس در سرای خود نشسته وگرد اگر خود قفسه ائی از قمریان و مرعان را نهاده است، ابومسلم چون این بدید بر او سلام کرد و بازگردید و در بین راه به من گفت تشبیه نمی‌کنم عباس رامگر به مردمانی که به درب طاق بغداد می‌باشند”.
شاید چون عباس سرگرم تفریح بر قمریان بوده و حاکم را زیاد تحویل نگرفته وی چنین گفتاری را ابراز نموده باشد که دلیل بر قدح وی نیست.
به‌هرحال از عباس بن عبدالله الشهید یک فرزند نسل باقی مانده و آن هم عبدالله ابومحمد الابیض می‌باشد و عقب وی هماز سه فرزند وی یکی ابوعبدالله حسین شاعر است که در سنه ۳۱۹ در ری وفات یافت و نسل وی منقرض گشته ولی عده ای از علماء انساب برای وی نسلی قائل هستند و دیگری عباس ابوالفضل الابیض و علی می‌باشند (۶۰۹).
توصیف بقعه امامزاده شاه سید عبدالله الابیض
همانطوریکه اشاره شد بقعه مورد نظر درانتها خیابان نیروگاه واقع شده که از دور ایوان و مدخل اصلی بقعه که به ارتفاع تقریبی پنج متر و طول ۶ و عرض ۳۰/ ۱می‌باشد نمایان است در داخل صحن بزرگ بقعه ای بسیار محقر که در شأن این امامزاده نیست وجود دارد که دارایدو کفشکن شمالی و جنوبی می‌باشد و جدار خارجی بقعه از آجر و خالی از هرگونه تزیین بوده و بر فراز آن گنبد عرقچینی خشتی بچشم می‌خورد و در زیر گنبدمرقد مطهر امامزده عبدالله ابیض است که با ضریحی سبز رنگ چوبی مشبک محفوظمی باشد.

 منبع:http://qom.ir