از عید سعید قربان تا عید غدیر خم

عید سعید قربان، عیدى است که انسانهاى آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمى می اندازد. قربانگاهى که درس فداکارى و جهاد در راه خداى بزرگ را به فرزندانِ آدم و اصفیاء و اولیاء می دهد. عید خون همان «عید اضحی»، به معنى قربانى کردن است.

در سرزمین مِنى با قربانى گوسفند، «مَنْ» به «ما» تبدیل می شود؛ زیرا فلسفه عمل حج گذار و قربانى کننده این است که او با تمسک به حقیقت «ورع» گلوى دیوِ طمع را می برد و آنچه از قربانى به خداى سبحان می رسد.

گوشت و خون نیست،بلکه روح کردار و جان عمل (تقوا) است و حاجى وارث ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام است که اسماعیل نفسش را به قربانگاه می برد و آن را ذبح می کند و به لقاء الله می رسد. این سخن رهبر فقیدمان است که فرموده است:

«عید سعید قربان، عیدى است که انسانهاى آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمى می اندازد. قربانگاهى که درس فداکارى و جهاد در راه خداى بزرگ را به فرزندانِ آدم و اصفیاء و اولیاء می دهد.»(۱)

در هنگام قیامت، چهار روز را آرایش کرده نزد خداى سبحان می آورند؛ چنان که عروس را [در شب زفاف] به حجله می برند. از حضرت پرسیده شد: این ایام کدام اند؟ فرمود: روز قربان، روز فطر، روز جمعه و روز غدیر است.

قربانی در مِنى مقدمه رسیدن به غدیر است؛ چرا که اگر هواى نفس در مِنى قربانى نشود، در غدیرخم تسلیم حق شدن مشکل است و حضرت ابراهیم علیه السلام با ذبح اسماعیل مسلمانان را بیمه کرد که به جاى فرزندانشان، گوسفند قربانى کنند و حضرت محمد صلی الله علیه و آله بشریت را بیمه کرد که به جای پیروى از ناحق از حق که همان على است،(۲) تبعیت کنند.

و این چنین از پیوند قربان با غدیر، دین کامل شد.

و در فضیلت این ایام همین بس که امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا علیه السلام فرموده است:

«إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ زُفَّتْ أَرْبَعَهُ أَیَّامٍ إِلَى اللَّهِ کَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَى خِدْرِهَا قیلَ ما هذِهِ الاْیّامُ قالَ: یَوْمُ الاْءَضْحَى وَ یَوْمُ الْفِطْرِ وَ یَوْمُ الْجُمُعَهِ وَ یَوْمُ الْغَدِیرِ وَ إِنَّ یَوْمَ الْغَدِیرِ بَیْنَ الاَْضْحى وَ الْفِطْرِ وَ الْجُمُعَهِ کَالْقَمَرِ بَیْنَ الْکَوَاکِبِ وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِى نَجَافِیهِ اِبْرَاهِیمُ الْخَلِیلُ مِنَ النَّارِ فَصَامَهُ شُکْرا للَّهِ وَ هُوَ الْیَومُ الَّذِى اَکْمَلَ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ فِى اِقَامَهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَلِیّا اَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلَما وَ اَبَانَ فَضِیلَتَهُ وَ وَصَاءَتَهُ فَصَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ وَ اِنَّهُ لَیَوْمُ الْکَمَالِ وَ یَوْمُ مَرغَمَهِ الشَّیْطَانِ وَ یَوْمُ تَقَبُّلِ اَعْمَالِ الشِّیعَهِ وَ مُحِبِّى آلِ مُحَمَّدٍ؛(۳)

در هنگام قیامت، چهار روز را آرایش کرده نزد خداى سبحان می آورند؛ چنان که عروس را [در شب زفاف] به حجله می برند. از حضرت پرسیده شد: این ایام کدام اند؟ فرمود: روز قربان، روز فطر، روز جمعه و روز غدیر است. و روز «غدیر» بین روزِ فطر و روز جمعه مثل ماه است در میان ستارگان.

آن روزى است که حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام از آتش نجات پیدا کرد و روزه گرفت و از خدا تشکر کرد. روز غدیر روزى است که خداوند به وسیله آن دین را کامل کرد و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله على علیه السلام را به عنوان امیرالمؤمنین معرفى کرد و فضائل وى را برشمرد و جانشین بودن وى را [از طرف خداى سبحان به همگان] اعلام کرد و به میمنت این روز، روزه گرفت؛

چرا که روز کمال است و روز ناامیدى شیطان و روز قبولى اعمال شیعیان و دوستداران آل محمد صلی الله علیه و آله است.»

– جلوه هاى ویژه عید غدیر از منظر امام رضا علیه السلام

در فرهنگ غنى اسلامی، عید غدیر از ویژگى خاصی برخوردار است و از ایام الله شمرده شده است. در این روز، نعمت ولایت بر بشریت ارزانى داشته شد. بنابراین، به میمنت این روز فرخنده و مبارک، دستور عبادات و انجام مراسم مخصوص از ناحیه معصومین علیهم السلام صادر شده است.

در اینجا یکى از برنامه هایى را که توسط حضرت رضا علیه السلام اجرا شده است، بیان می کنیم:

«فیاض بن محمد گفته است: در سال ۲۵۶ (ه .ق) در روز غدیر خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم. جمعى از خواص شیعیان منزل آقا بودند. حضرت آنان را براى افطار نگه داشت.

سپس دستور داد تا غذا، گندم، صِلِه (پول)، لباس، کفش و حتى انگشتر براى خانواده های آنان ببرند. با ارسال هدیه و کادو شادى را به خانه هاى آنها برد و اوضاع و احوال آنان را تغییر داد و با این بذل و بخششها، آنها را خوشحال کرد تا آنان وسائل کهنه را کنار بگذارند و یادآورى کرد که اینها به میمنت فرا رسیدن روز غدیر است.»(۴)

آداب و اعمال مربوط به عید غدیر

از جمله آداب و اعمال و جلوه هاى ویژه در روز غدیر چنین است:

۱) غسل؛

۲) روزه؛

۳) نماز؛

۴) زیارت؛

۵) احسان و نیکى به مؤمنین؛

۶) اظهار شادى و سرور؛

۷) عقد اُخوّت.

روزه

از جمله عباداتى که در شمار مستحبات مؤکد قرار دارد، روزه عید غدیر است. در این خصوص امام صادق علیه السلام فرموده است:

«ثواب روزه این روز، معادل روزه شصت ماه است.»(۵)

«روزه عید غدیرخم در نزد خداى سبحان، معادل یکصد حج و یکصد عمره پذیرفته شده است.»(۶)

«همه انبیاء به جانشینان خود سفارش می کردند که روز تعیین جانشین را روزه بدارند.»(۷)

«روزه روز غدیرخم، کفاره شصت سال است.»(۸)

نماز

امام صادق علیه السلام فرموده است:

«کسی که نیم ساعت قبل از ظهر، [در روز عید] دو رکعت نماز شکر بگذارد و در هر رکعت ده مرتبه سوره حمد، ده بار سوره قل هو الله احد، ده بار سوره انا انزلناه فى لیله القدر و ده بار آیه الکرسى بخواند، نمازش نزد خداى متعال برابر است با هزار حج و عمره و هر حاجتى چه دنیوى و چه اخروى از خداوند بخواهد، به آسانى و در کمال سلامتى بر آورده اش خواهد کرد.»(۹)

زیارت

یکی از جلوه هاى ویژه در عید غدیر زیارت بارگاه شریف حضرت على علیه السلام است. ثامن الحجج على بن موسى الرضا علیه السلام اهمیت زیارت مرقد مطهر امام على علیه السلام و بزرگداشت روز غدیر و اظهار شادى و سرور این روز را چنین توصیف فرموده است:

«هر کجا که هستى سعى کن روز غدیر در کنار قبر مطهر حضرت علی علیه السلام حاضر شوی؛ زیرا در این روز خداوند سبحان گناهان شصت ساله اهل ایمان را می بخشد.

این روز، روز پوشیدن لباسهاى نو و روز بیرون آوردن لباسهای کهنه از بدن است. این روز، روز زینت است. هر که خود را به مناسبت فرا رسیدن روز غدیر مهیا کند و تزیین کند؛

خداوند گناهان کوچک و بزرگ او را می بخشد و فرشته اى را مأموریت می دهد تا سال آینده براى او حسنه بنویسد و مقام و منزلت او را بالا ببرد و اگر در طول این مدت بمیرد، شهید محسوب می شود و اگر زنده بماند، سعادتمند است.

این روز، روز تبسم با مردم با ایمان است. هرکه در روز غدیر لبخند بر لبانش داشته باشد، خدا در روز قیامت با رحمت واسعه اش به او نگاه می کند و حاجات او را برآورده می سازد و براى او در بهشت قصرى از دُرّ سفید بنا می کند و چهره اش را مسرور و شاداب می گرداند.»(۱۰)

در فرهنگ غنى اسلامی، عید غدیر از ویژگى خاصی برخوردار است و از ایام الله شمرده شده است. در این روز، نعمت ولایت بر بشریت ارزانى داشته شد.

بنابراین، به میمنت این روز فرخنده و مبارک، دستور عبادات و انجام مراسم مخصوص از ناحیه معصومین علیهم السلام صادر شده است.

زیارت امین الله

این زیارت از جمله زیارات مطلقه است؛ به این معنى که براى زیارت همه ائمه علیهم السلام این زیارت را می شود خواند. و مفصّل آن در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده است.

احسان و نیکی

یکی دیگر از جلوه هاى ویژه روز عید غدیر، احسان و نیکی به دیگران، از جمله به خانواده و برادران دینى است. در این خصوص، امیر بیان حضرت على علیه السلام چنین سفارش کرده است:

«معاش خانواده تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیکى کنید! شکر گزار نعمتهاى الهى باشید! با خوشحالى و چهره شاداب همدیگر را ملاقات کنید! انفاق یک درهم در این روز، مساوى است با دویست هزار درهم. هر که در این روز مؤمنى را افطارى دهد، مانند کسى است که ده «فئام» را افطار داده باشد.

شخصی از امیرالمؤمنین پرسید «فئام» چیست؟ حضرت فرمود:

هر فئام عبارت است از دویست هزار نبی، صدیق و شهید. پس اگر فردى چند نفر از اهل ایمان را افطار دهد، چه پاداشى خواهد داشت! براى چنین فردى من از جانب خدا ضامن می شوم که دُچار فقر و کفر نشود.»(۱۱)

دعا در شب عید غدیر

یکی از آداب شب عید غدیر، دعا خواندن است و دعا وسیله ارتباط مخلوق با خالق است و سبب توجه و عنایت خداى مهربان با بنده خاضع و محتاج خود می شود؛ چرا که خودش فرموده است:

«قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّى لَوْ لا دُعاؤُکُم»؛(۱۲)

«[ای پیامبر!] بگو اگر دعا و درخواست شما نباشد، خدا به شما توجه نخواهد کرد… .»

در فرازى کوتاه از دعاى شب عید غدیر چنین می خوانیم: «اَللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسُولِکَ وَ عَلِیٍّ وَلِیِّکَ وَ الْاَئِمَّهِ مِنْ بَعْدِهِ حُجَجِکَ فَاَثْبِتْ قَلْبِى عَلَى دِینِکَ وَ مُولاهِ اَوْلِیَائِکَ وَ مُعَادَاهِ اَعْدَائِکَ مَعَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْاَخِرَهِ تَجْمَعُهُمَا لى وَ لِاَهْلِى وَ وُلْدِى وَ اِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنینَ اِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ؛(۱۳) خدایا! به حق محمد رسولت و به حق علی ولیّت و امامان بعد از او که حجت تو هستند، قلبم را بر دین خود و دوستى دوستانت و دشمنى دشمنانت ثابت بفرما! و خیر دنیا و آخرت را به من و خانواده ام و فرزندان و برادران با ایمانم عطا بفرما! که تو بر هر چیز توانایی.»

دعاى روز عید غدیر

برای روز عید غدیر دو دعاى مفصل نقل شده است که فرازى از یکى از دعاها را در اینجا می آوریم:

«…اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا أَمَرُوا بِطَاعَتِکَ وَ نَهَوْا عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ دَلُّوا عِبَادَکَ عَلَی وَحْدَانِیَّتِکَ.اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ وَ نَجِیبِکَ وَ صِفْوَتِکَ وَ أَمِینِکَ وَ رَسُولِکَ إِلَى خَلْقِکَ وَ بِحَقِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَعْسُوبِ الدِّینِ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ الْوَصِیِّ الْوَفِیِّ وَ الصِّدِّیقِ الاْءَکْبَرِ وَ الْفَارُوقِ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الشَّاهِدِ لَکَ وَ الدَّالِّ عَلَیْکَ وَ الصَّادِعِ بِأَمْرِکَ وَ الْمُجَاهِدِ فِى سَبِیلِکَ لَمْ تَأْخُذْهُ فِیکَ لَوْمَهُ لَائِمٍ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَنِى فِى هَذَا الْیَوْمِ الَّذِى عَقَدْتَ فِیهِ لِوَلِیِّکَ الْعَهْدَ فِى أَعْنَاقِ خَلْقِکَ وَ أَکْمَلْتَ لَهُمُ الدِّینَ مِنَ الْعَارِفِینَ بِحُرْمَتِهِ وَ الْمُقِرِّینَ بِفَضْلِهِ مِنْ عُتَقَائِکَ وَ طُلَقَائِکَ مِنَ النَّار… .

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى عَرَّفَنَا فَضْلَ هَذَا الْیَوْمِ وَ بَصَّرَنَا حُرْمَتَهُ وَ کَرَّمَنَا بِهِ وَ شَرَّفَنَا بِمَعْرِفَتِهِ وَ هَدَانَا بِنُورِهِ. یَا رَسُولَ اللَّهِ، یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْکُمَا وَ عَلَى عِتْرَتِکُمَا وَ عَلَى مُحِبِّیکُمَا مِنِّى أَفْضَلُ السَّلَامِ مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَار…؛(۱۴)

معاش خانواده تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیکى کنید! شکر گزار نعمتهاى الهى باشید! با خوشحالى و چهره شاداب همدیگر را ملاقات کنید! انفاق یک درهم در این روز، مساوى است با دویست هزار درهم. هر که در این روز مؤمنى را افطارى دهد، مانند کسى است که ده «فئام» را افطار داده باشد.

…خدایا! درود بفرست بر محمد و آل محمد! چنان که آنان به طاعت تو امر کردند و از معصیت تو باز داشتند و بندگانت را به یگانگى تو راهنمایى کردند.

خدایا! به حق محمد، پیامبرت و بنده یگانه و برگزیده و امینت و فرستاده تو به سوى خلقت و به حق امیرالمؤمنین، پیشواى دین و رهبر سفیدرویانِ مشهور، وصی، وفادار، راستگوى بزرگ، جداکننده، حق از باطل، گواه تو، راهنماى به سوى تو ـ آن که با صداى بلند فرمان تو را اعلام و در راه تو جهاد کرد .

در مورد توبه سرزنشِ ملامت گران توجه نکرد ـ از تو می خواهم بر محمد و آل محمد درود بفرستى و در این روزى که پیمانِ امامت ولى خود را بر گردن مردم نهادى و دین را برایشان کامل کردی، مرا از کسانى قرار دهى که حرمت او را شناخته و به فضل و برتری اش اعتراف دارند؛ آنان که از آتش رهایشان کردی… .

قربانی در مِنى مقدمه رسیدن به غدیر است؛ چرا که اگر هواى نفس در مِنى قربانى نشود، در غدیرخم تسلیم حق شدن مشکل است و حضرت ابراهیم علیه السلام با ذبح اسماعیل مسلمانان را بیمه کرد که به جاى فرزندانشان، گوسفند قربانى کنند و حضرت محمد صلی الله علیه و آله بشریت را بیمه کرد .

که به جای پیروى از ناحق از حق که همان على است،سپاس خدایى را که ارزش این روز را به ما شناساند و نسبت به حرمت آن بصیرت به ما داد و به وسیله آن ما را گرامى داشت و با شناخت آن شرافتمان بخشید و با نور آن راه را به ما نشان داد.

اى رسول خدا! اى امیرمؤمنان! تا شب و روز باقى است، برترین سلام من بر شما و خاندان شما و دوستداران شما باد!»

پى نوشت ها

۱. صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۸۷.

۲. رسول اکرم صلی الله علیه و آله : «عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ؛ على با حق است و حق باعلی.»

۳. مسند الامام الرضا علیه السلام ، ج ۲، صص ۱۷ ـ ۱۸.

۴. الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۷.

۵. همان، ص ۲۸۵.

۶. همان، ص ۲۸۶.

۷. همان.

۸. اقبال الاعمال، ابن طاووس، ص ۴۶۶.

۹. همان، ص ۴۷۶.

۱۰. همان، ص ۴۶۴.

۱۱. همان، ص ۴۴۳.

۱۲. فرقان/۷۷.

۱۳. اقبال الاعمال، ص ۴۵۲.

۱۴. همان، ص ۴۹۲.

منبع:مجله، مبلغان، شماره ۷۴  سیدعباس رفیعى پور