محمد بن علی اردبیلی

اردبیلی (- ۱۱۰۱ق)رجال شناس قرن ۱۱ق .

محمد بن علی ، صاحب اثرگران قدرجامع الرواه . از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست و صرفاً بر اساس داده های خود او می توان به برخی اطلاعات دست یافت . خاستگاه او اردبیل و استقراراو در نجف و کربلا بود (حسینی اشکوری ، ص ۱۲۱) . اوخود درجامع الرواه به استاد اصلی اش ، جعفربن عبدالله کمره ای ، اشاره کرده واذعان داشته که تمام علوم را نزد اوآموخته است (ج ۱، ص ۱۵۳) . هم چنین ، ازدیگراستاد خود ، محمد علی بن احمد استرآبادی ، یاد کرده است (ج ۲ ، ص ۱۵۲) . محمد باقرمجلسی استاد دیگراردبیلی بوده که در۱۷ ذیقعدۀ ۱۰۹۸ به اواجازۀ عام برای روایت آثارو مرویاتش داد (اردبیلی ، ج ۲ ، ص ۵۴۹ – ۵۵۲ ؛ حسینی اشکوری ، ص ۱۲۲ ، ۱۲۷) .مجلسی درآغازاین اجازه نامۀ اشاره کرده است که اردبیلی بسیاری ازآثارعقلی ونقلی را نزد اوقرائت کرده است .

مهم ترین علت شهرت اردبیلی تألیف جامع الرواه است که شناخته ترین اثراوست . این اثرازمنظرشیوۀ تدوین ومیزان ارزش آن درمجموعۀ آثاررجالی ، به ویژه با توجه به زمان تألیف ، یکی ازگران قدرترین منابع موجود است . دراین اثرمؤلف تلاش کرده تا شرح حال راویان را براساس طبقۀ رجالی منظم کند و بارفع ابهام اززندگی برخی ازعالمان ونیزبررسی نام های مجهول ومشترک وجزآن ، که مخصوصاً درکتب اربعه وارده شده ، افراد را شناسایی ومعرفی کند . اردبیلی برای تهیۀ این اثرازآثاررجالی پیش ازخود ، به ویژه فهرست ورجال شیخ طوسی وشیخ منتجب ، بیش ترین بهره را برده است . وی هنگام فراگرفتن احادیث اهل بیت (ع) خود را ملزم به بررسی صحت طریق ومتن آن کرده ، اما با رجوع به منابع بهرۀ چندانی نبرده وازاین رو خود به این مهم همت گماشته است . اوخود درمقدمۀ اثرش بیان کرده که پیش ازاوهیچ یک ازعالمان رجالی به سبک اوعمل نکرده اند وفقط گاه به اشاره به راویان یک فرد بسنده کرده اند . با توجه به مطلبی ازآیت الله بروجردی ، جامع الرواه را می توان ذیلی برتلخیص المقال فی تحقیق احوال الرجال میرزا محمد استرآبادی دانست . یکی ازمهم ترین ویژگی های این کتاب آن است که مؤلف تلاش کرده تا طبقۀ هریک ازروات را مشخص وبا کد گذاری درمقابل هریک ازصحابۀ امامان (ع) منابع آن را مشخص تربیان کرد .

تألیف جامع الرواه حدود ۲۵ سال به طول انجامیده و در۱۹ ربیع الاول ۱۱۰۰ به انجام رسیده است . به سبب شمول این اثربررجال کتب اربعه ، غالباً بسیارمورد استفادۀ فقیهان ونویسندگان پسین قرارگرفته است . فزونی استفادۀ فقها ازاین اثر بیش تربه سبب بهره گیری درآن ازمتون روایی کتب اربعه است . گفته می شود پس ازاتمام این اثرشاه سلیمان صفوی دستورداد که براساس اصل نسخ مؤلف آن را استنساخ کنند . با پایان یافتن این کار ، اردبیلی گروهی ازعالمان آن عصر ، ازجمله علامه مجلسی و آقا جمال خوانساری وسید علا گلستانه ، را گرد آورد وبه انشای ایشان خطبه را نگاشت (بروجردی ، «ب – ج» ؛ آقا بزرگ طهرانی ، الذریعه ، ج ۵ ، ص ۵۵ – ۵۶) . این کتاب دو جلد دربیروت در۱۴۰۳ ق منتشرشده است . محمد بن علی اردبیلی هم چنین اثردیگری با عنوان تصحیح الاسانید تدوین کرده که خلاصه ای ازآن را درانتهای جامع الرواه گنجانده است (اردبیلی ، ج ۲ ، ص ۴۷۲ – ۵۳۰) .

پی نوشت ها

1. حسینی اشکوری، احمد، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی آیت الله العظمی نجفی مرعشی، قم.
2. اردبیلی ، محمد بن علی، جامع الروات، بیروت.
3. بروجردی، سید حسن، جامع احادیث الشیعه، قم.
4. آقا بزرگ طهرانی ، الذریعه الى تصانیف الشیعه ، بیروت .