اثرات تربیتی اجتماعی و بهداشتی روزه

۲-تقویت اراده

خداوند برنامه روزه دارى را به گونه اى تنظیم کرده است که انسان باید در ساعت معیّنى، از خوردن و آشامیدن بپرهیزد و در ساعت خاصى، مى‌تواند آزادانه بخورد و بیاشامد و از لذت هاى حلال استفاده کند. ملزم شدن انسان ها به اجراى دقیق این برنامه و تکرار آن طى یک ماه، تمرین بسیار مناسبى است براى عادت دادن نفس به امورى، غیر از آنچه در ماه هاى دیگر عادت کرده بود و این عمل، عزم و اراده انسان را تقویت مى‌کند.

۳-کنترل غرایز

روزه دار باید در حال روزه ـ با وجود گرسنگى و تشنگى ـ از غذا و آب و سایر لذات (از قبیل لذت جنسى)، چشم بپوشد و ثابت کند که او همچون حیوانات، در بند اسطبل و آب و علف نیست. او مى‌تواند زمام نفس را به دست گیرد و بر هوس ها و شهوت هاى خود مسلّط شود و این امر باعث مى‌گردد که غرایز به کنترل او در آید و علاوه بر این، در بهره ورى از آنها تعدیلى به وجود آید. خلاصه اینکه روزه، انسان را از عالم حیوانى ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى‌دهد.

تقوا و پرهیزگارى در تربیت اخلاق اسلامى یک مسلمان، نقش بسیار مهمى دارد و براى رسیدن به این صفت شایسته، بهترین عبادت روزه است. قرآن درباره آن مى‌فرماید: «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛ یعنى، نتیجه و علّت غایى روزه، تقوا از محارم الهى است.

وقتى پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در خطبه «شعبانیه»، فضایل ماه رمضان و روزه را برشمرد، امیرمؤمنان على علیه السلام پرسید: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: «الورع عن محارم اللّه »؛ «پرهیز و اجتناب از معاصى و گناهان است».

بنابراین روزه، عامل بازدارنده از گناه و عامل سرکوب کننده نفس عصیانگر است. شخص با عمل به این دستور الهى، به خوبى روح تقوا و پرهیزگارى را در خویش زنده مى‌کند؛ زیرا با روزه، اصلاح نفس و تربیت آن، آسانتر مى‌شود؛ زیرا گرسنگى و دیگر محرومیت هاى روزه، شعله هاى سرکش غریزه هاى حیوانى و هواهاى نفسانى را خاموش مى‌سازد.

پر شدن شکم زمینه بسیارى از ناهنجارى ها و تحریک شهوات، غوطه ورى در حرام و ظهور خواهش هاى باطل در نفس مى‌شود؛ چنان که در حدیثى آمده است: «انى اخاف علیکم من البطن و الفرج»؛ «من از شکم و شهوت بر شما بیمناک هستم». اگر شکم عفیف باشد و به قدر ضرورت اکتفا کند و از حرام و شبهه بپرهیزد، بدون شک دامن نیز عفیف مى‌شود. عفت این دو عضو، زمینه بسیار خوبى براى نشاط معنوى و صفاى دل و باطن خواهد شد.

۴-روحیه ایثار و نوع دوستى

انسان موجودى اجتماعى است و انسان کامل، کسى است که در همه ابعاد وجودى رشد کند. روزه، بعد اجتماعى انسان را در کنار سایر ابعاد او رشد مى‌دهد؛ بدین صورت که درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است. با عمل به این دستور مذهبى، افراد متمکن وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مى‌یابند و به دنبال آن درک، به این نتیجه مى‌رسند که باید به فکر بیچارگان و محرومان باشند.

اگر توجه به حال گرسنگان، جنبه حسّى و عینى پیدا کند، اثر بیشترى دارد و روزه به این موضوع مهم اجتماعى، رنگ حسّى مى‌دهد. با رشد این بعد اجتماعى، انسان نسبت به هم نوعان خود بى تفاوت نمى‌شود و دردهاى فراگیر اجتماعى (مانند فقر و گرسنگى) را حس مى‌کند و مصداق این سخن حکیمانه سعدى مى‌شود که:

بنى آدم اعضاى یکدیگرند    که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوى به درد آورد روزگار     دگر عضوها را نماند قرار

به راستى اگر کشورهاى ثروتمند جهان و اغنیا، چند روز از سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند، باز هم این همه گرسنه در جهان خواهد بود؟! آیا میلیون ها انسان با سوء تغذیه و کمبود مواد غذایى مواجه خواهند شد؟!

دو. آثار بهداشتى

بدون تردید در علم پزشکى، اثر معجزه آساى امساک، در درمان انواع بیمارى هاى جسمانى و روانى به اثبات رسیده است. عامل بسیارى از بیمارى ها، زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف است. پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: «و اعلم ان المعده بیت الداء و ان الحمیه هى الدواء»؛ «معده مرکز و خانه هر دردى است و پرهیز [از غذاهاى نامناسب و زیاده خورى]، اساس هر داروى شفابخش است».

منشأ بسیارى از بیمارى هاى روانى، افکار غلط، سوء ظن، گناه و شناخت غیرمعقول و غیرمنطقى است و روزه با ایجاد محدودیت هایى، هم معده و دستگاه گوارشى را تقویت مى‌کند و هم با کنترل افکار و اجتناب از گناه، روان انسان را از آلودگى ها باز مى‌دارد.

به عبارت دیگر روزه، زباله ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى‌سوزاند و در واقع، بدن را «خانه تکانى» مى‌کند و روح را با تلاوت قرآن و خواندن دعاهاى ویژه تقویت مى‌نماید. خلاصه اینکه با روزه، سلامتى جسمانى و روانى انسان تضمین مى‌شود و بر همین اساس پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: «صوموا تصحّوا»؛ «روزه بگیرید تا سالم شوید». روزه اگر با شرایطى که دارد گرفته شود، اثرات مهم تربیتى، اجتماعى و بهداشتى براى انسان دارد.

منبع: پرسمان