ابوتراب یعنی چه و چرا به حضرت علی (ع) لقب ابوتراب داده شده؟

ابو تراب به معناى پدر خاک، یا دمساز خاک، یا پدر و رئیس خاکیان است. این لقب از محبوب‌ترین القاب در نزد امام علی (علیه السلام) و یکی از زیباترین القاب آن حضرت به شمار می‌آید.  

شیخ علاء الدین سکتوارى در محاضره الأوائل (ص ۱۱۳) گوید: «نخستین کسى که به کنیه (ابو تراب) نامیده شد على بن ابى طالب (رضى الله عنه) است، این کنیه را رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) به او داد آن گاه که دید او بر روى زمین خوابیده و خاک بر پهلوى او نشسته است، از روى لطف و مهربانى به او فرمود: «برخیز اى ابو تراب». و این محبوب ترین القاب او به شمار مى رفت، و از آن پس، به برکت نفس محمدى این کرامتى براى او گردید، زیرا خاک خبرهاى گذشته و آینده تا روز قیامت را براى او باز مى گفت. این را بفهم که رازى است بى پرده. (۱)

عبایه بن ربعى گوید: «به عبد الله بن عباس گفتم: «رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) از چه رو على (علیه السلام) را ابو تراب نامید؟ گفت: «از آن رو که على (علیه السلام) صاحب زمین و حجت خدا بر اهل آن پس از رسول خداست، و بقاى زمین و آرامش آن به او است، و از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) شنیدم مى فرمود: «چون روز قیامت شود و شخص کافر پاداش و نزدیکى و کرامتى را که خداى متعال براى شیعیان على آماده نموده ببیند گوید: (اى کاش من ترابى بودم) یعنى کاش از شیعیان على (ابو تراب) بودم.  و این است معناى این آیه که کافر گوید: کاش من تراب (خاک) بودم.»(۲)

علامه مجلسى (رحمه الله) در بیان این جمله گوید:

«ممکن است ذکر آیه در اینجا براى بیان علت دیگرى در نامگذارى آن حضرت به ابو تراب باشد، زیرا شیعیان او به جهت تذلل بیش از اندازه و تسلیم بودن در برابر فرمانهاى حضرتش تراب نامیده شده اند ؛ چنان که در آیه کریمه آمده – و چون آن حضرت صاحب و پیشوا و زمامدار آنهاست ابو تراب نام گرفته است».(۳)

در این که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در چه زمانی این لقب مبارک را به امیر المؤمنین (علیه السلام) داده است، روایات متفاوتی نقل شده است. برخی از آن‌ها حاکی از آن است که این لقب در جمادی الأول یا جمادی الثانی سال دوم هجرت در غزوۀ العشیره به آن حضرت داده شده است. در برخی دیگر آمده است که در یوم التآخی ؛ یعنی روزی که پیامبر اسلام بین همۀ مسلمان عقد برادری بست و از بین تمام مردم علی را برای خود برگزید، به او داده شده است. 

البته این روایات هیچ تعارضی باهم ندارند ؛ چرا که ممکن است پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در موارد متعدد بارها و بارها آن را تکرار کرده باشد. 

برای تحقیق بیشتر در این باره می‌توانید به کتاب الغدیر علامۀ امینی رحمت الله علیه، ج ۶ – ص ۳۳۴ – ۳۳۸ مراجعه کنید. 

پی نوشت ها

۱-الغدیر – الشیخ الأمینی – ج ۶ – ص ۳۳۷ – ۳۳۸

۲-علل الشرائع – الشیخ الصدوق – ج ۱ – ص ۱۵۶. 

۳-بحار الأنوار – العلامه المجلسی – ج ۳۵ – ص ۵۱

منبع: مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)