محمد تقى  ستوده (ره)

(۱۴۲۰- ۱۳۴۰قمری)

ولادت

محمد تقی ستوده در سال ۱۳۴۰ ه قمرى دیده به جهان گشود ،پدر وى حضرت حجه الاسلام و المسلمین شیخ رحمت اللّه ستوده، معروف به قاضى عراقى، از شاگردان آیه اللّه العظمى میرزا محمد تقى شیرازى و آیه اللّه میرزا جهانگیر خان قشقایى بود. او شخصى آزاد مرد، راسخ، غیور، و در احکام اسلامى و نهى از منکر، بسیار جدّى بود و در برابر بدعت گزاران و منحرفین موضع گیرى شدید و پر صلابت داشت؛ به طورى که در باره اش مى گفتند: اگر کوهها بلرزد، او متزلزل نمى شود. شیخ رحمت اللّه در اصفهان با آیه اللّه بروجردى (ره) ارتباط داشت؛ و در اراک بین ایشان و آیه اللّه حاج شیخ عبد الکریم حائرى (ره) کمال دوستى و صمیمیت برقرار بود؛ به طورى که مرحوم آیه اللّه العظمى شیخ محمد على اراکى (ره) مى فرمود: آیه اللّه حائرى مردم را در حلّ و فصل امور به ایشان ارجاع مى دادند. او به گونه اى مدبّرانه و هوشمندانه به حل مشکلات مردم مى پرداخت که مورد رضایت و خوشنودى آقاى حائرى مى شد.
تحصیلات
مراحل تحصیلات حضرت آیه اللّه ستوده (ره) از زبان خودش چنین آمده: در اراک به خدمت آقاى شیخ على غفارى و آقاى شیخ ابوالقاسم موچانى به تحصیل دروس ادبیات عرب مشغول شدم و روزها به بازار مى رفتم. سرانجام به سبب علاقه شدیدى که به تحصیلات علوم دینى و حوزوى داشتم، بازار را رها کرده، و در سال ۱۳۲۰ شمسى در سن ۲۰ سالگى به مدرسه علمیه حاج محمد ابراهیم وارد شدم. تا ابتداى سال ۱۳۲۶ در همین مدرسه به تحصیل و مباحثه ادامه دادم. اساتید بنده در این مدرسه عبارت بودند از آقایان: حاج شیخ فضل اللّه نصیر الاسلامى، حاج سید محمدباقر شهیدى گلپایگانى و حاج شیخ محمد امامى خوانسارى؛ در خدمت ایشان مقدارى شرح لمعه، قوانین و قسمتى از کفایه را خواندم. و همچنین در حضور آقاى حاج علیجان واعظى کَرَهْرودى، شرح لمعه را آموختم. در ضمن کتاب مطوّل و قسمتى از شرح لمعه را در نزد حاج آقا على میریحیایى آموختم.
ورود به حوزه علمیه قم
در آغاز سال ۱۳۲۶ ش. به قم مشرف شده و وارد حوزه علمیه قم گردید. قسمت دیگر از دروس سطح را که باقى مانده بود، در محضر آقایان: حاج شیخ مرتضى حائرى (م ۱۴۰۶ ق)، آمیرزا محمد مجاهدى تبریزى، آقا شیخ محمود علمى اراکى، آقا شیخ محمود عرب اراکى و حاج شیخ عبدالجواد جبل عاملى اصفهانى به پایان رساندم. پس از آن دروس خارج فقه و اصول را به اتمام رساند.
تدریس
از مهم ترین امتیازات و توفیقات استاد ستوده، که او را در این جهت نمونه و ممتاز و به تعبیر بعضى بى نظیر کرده، مسئله تدریس و شاگرد پرورى او در طول بیش از چهل سال است. و به تعبیر برخى، او نیم قرن بر کرسى تدریس نشست و به تربیت شاگرد پرداخت و با بیانى روان و شیوا و نشاط بخش، توانست شاگردان زبده و برجسته اى پرورش دهد. او خود در این باره مى گوید: در همان سال هایى که در اراک درس مى خواندم، کتاب هاى سیوطى و مطوّل را تدریس مى کردم. و از سال ۱۳۲۶ ش که وارد قم شدم تا سال ۱۳۶۹ (۴۳ سال) به تدریس و تعلیم کتب زیر اشتغال داشتم: سه دوره معالم الاصول؛ پنج دوره شرح لمعه؛بخش عمده اى از قوانین الاصول؛ هفت دوره مکاسب مرحوم شیخ انصارى (ره) (از ابتداى بیع تا آخر خیارات) و همچنین رساله تقیّه و عدالت؛ سیزده دوره کفایه الاصول مرحوم آخوند ملا محمد کاظم خراسانى؛ شب ها و در ایّام تعطیلات، شرح باب حادى عشر علّامه و شرح تجرید – که در علم عقائد و کلام است – نیز تدریس مى نمودم؛ در بعضى از شب ها در مسجدى که نماز جماعت اقامه مى کردم و درس اخلاق و تفسیر قرآن مى گفتم.
شاگردان
شیخ یوسف صانعى؛  سید محمدعلى علوى گرگانى؛  محمد مهدى ربّانى املشى؛  محمد مؤمن؛  على گرامى؛ هاشمى رفسنجانى؛  سید على محقّق داماد؛  سید مصطفى محقّق داماد؛ سید جعفر شبیرى زنجانى؛  ابوالحسن مصلحى اراکى؛  على مصلحى؛ سید جواد گلپایگانى؛ سید باقر گلپایگانى؛ سید مهدى گلپایگانى؛  شیخ مجتبى تهرانى؛  محمد على شرعى؛  سید ابراهیم زنجانى؛  سید محسن خرّازى؛  رضا استادى؛غلامرضا رضوانى خمینى؛  سید حسن طاهرى خرّم آبادى؛  على اکبر ناطق نورى؛  سید على اکبر محتشمى؛ حسن صانعى؛  دکتر احمد احمدى؛ على اکبر مسعودى خمینى؛  جلالى خمینى؛ مهدى کرّوبى؛ حسین محمدى گلپایگانى؛ محمد محمدى رى شهرى؛  حسن معزّى؛ هادى معزّى؛  عبدالعلى معزّى؛ عبدالحسین معزّى؛  قربان على درّى نجف آبادى؛ سید عبدالواحد موسوى لارى؛ سید کاظم نورمفیدى؛ عبدالعلى قرهى؛ محسن قرائتى؛  حسین ایرانى قمى؛ شهید حاج شیخ غلامرضا سلطانى اشتهاردى؛ حسین واعظى و… .
تألیفات و تحقیقات
در مورد آثار قلمى و تحقیقات علمى او مى توان به آثار زیر اشاره کرد: ۱ تقریرات درس فقه و اصول آیه اللّه العظمى حاج آقا حسین بروجردى (ره) ۲ تقریرات درس اصول آیه اللّه محقق داماد (ره) . ۳ شرکت در تدوین کتاب مهم  جامع احادیث الشیعه  تحت نظر آیه اللّه العظمى بروجردى (ره) . او خود پیرامون مباحثات و تحقیقات علمى خویش در مصاحبه اى مى گوید: همراه چند نفر جلسه مباحثه فقه استدلالى داشتیم. افراد آن جلسه عبارت بودند از آقایان: شیخ میرزا على مشکینى، شیخ اسداللّه امراللّهى، شیخ محمد باقر موسوى همدانى، سید محمد رضا سعیدى خراسانى و خودم  نیز مى فرمود.
وظیفه شناسى
آیه اللّه ستوده به دور از هیاهوى روزگار، تنها به انجام وظیفه مى اندیشید. تحت تأثیر عوام زدگى و جو سازى قرار نمى گرفت. او با توجه به توانایى هایش، مهم ترین وظیفه و تکلیف خود را در تدریس و درس و بحث فقه و اصول آل محمد (ص) مى دانست و در انجام آن دریغ و کوتاهى نمى کرد. با توجه به این که تدریس علمى او آمیخته با تدریس اخلاق و تقوا بود، کردار و گفتارش، درس عملى خودسازى براى تربیت شاگردان محسوب مى شد. همیشه رضاى خداوند را در نظر مى  گرفت. اخلاص ممتازى داشت و تقوا و اخلاص را با تعهد و قداست آمیخته بود.
شیداى ولایت
استاد ستوده ارادت خاصّ و رابطه تنگاتنگ با خاندان رسالت داشت. گاهى قبل از اذان صبح در کنار مرقد منوّر حضرت معصومه (س) دیده مى شد که با عشق و علاقه خاصى زیارتنامه مى خواند. او توسّل مخصوص به آن بى بى دو عالم داشت. براى ترسیم این معنى، نظر شما را به خاطرات زیر جلب مى کنیم: او گاهى که از پدرش یاد مى کرد، مى فرمود: خیلى به اهل بیت پیامبر علاقه داشت و شیفته آنان بود. چنان که قبلاً ذکر شد و با اظهار این مطلب، شیفتگى خود به اهل بیت (ع) را نیز ابراز مى نمود.
وفات
عارضه سخت چشم و کهولت سن و بیمارى موجب شد که آیه اللّه ستوده، پس از پشت سر نهادن یک دوره بیمارى، در ۸۰ سالگى (به سال قمرى) در روز یک شنبه ۲۸ صفر الخیر ۱۴۲۰ ق، (۲۳ خرداد ۱۳۷۸ش)، مطابق با روز رحلت پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبى (ع) ساعت پنج بعد از ظهر در بیمارستان کامکار به لقاء اللّه پیوسته، و چشم از جهان فانى فرو بندد. به راستى ستوده زاد، ستوده زیست و ستوده رفت. پیکر مطهر این استاد فرزانه بعد از ظهر روز دو شنبه ۲۹ صفر از مسجد امام حسن عسکرى (ع) به سوى حرم حضرت معصومه (س) با حضور مراجع، علما، طلاب، رئیس دفتر مقام معظم رهبرى و با حضور امت تشییع کم نظیرى انجام شد. پس از اداى نماز به امامت آیه اللّه العظمى شیخ حسین وحید خراسانى، در مسجد موزه به خاک سپرده شد.