آداب معنوی

۱- فهمیدن و پى بردن به عظمت کلام، به این معنى که بداند «قرآن» کلام الهى است که از عرش عظمت حق نزول نموده تا به مرتبه افهام خلق رسیده براى اینکه بشر را از تیهِ ضلالت و سرگردانى به سرمنزل سعادت جاودانى هدایت کند.

و کلید خزائن گوهرهاى گرانبهائى است که هر که بچنگ آورد، بغناى حقیقى نائل گردد و آب حیاتى است که هرکه بیاشامد از زندگانى جاوید بهرمند شود و داروى شفابخشى است که هرکه بنوشد از دردهاى نهانى و آشکار شفا یابد.

۲- دانستن و پى بردن به عظمت گوینده کلام، یعنى بداند که گوینده آن خداوند بزرگ و آفریدگار و پروردگار جهانیان است که ذات مقدسش جامع جمیع کمالات و منزّه از همه عیوب و نواقص و مبرّا از احتیاج است.

و نهایتى براى صفات کمالى و عظمت و کبریائى و علوّ او نیست و او حکیم على الاطلاق و عالم به جمیع سرائر و نهان ها و ضمائر و قادر بر هر چیز وسیع و بصیر و مُدرِک و لطیف و خبیر است .

۳- از طهارت ظاهر به طهارت باطن التفات نمودن، به این معنى که بداند، چنانچه ظاهر «قرآن» را بدون طهارت نمى توان مسّ نمود تا زمانى انسان از سخنان زشت و ناروا پاک نگردد و دل انسان از اخلاق ناپسند و صفات نکوهیده پیراسته نشود، حقیقت کلام حق را در نمى یابد و لذّت شیرینى آن را درک نمى نماید.

۴- با خضوع و خشوع و رقّت قلب و خوف خدا قرائت کردن، چنانچه از حضرت صادق علیه السلام روایت مى کند:

من قرء القرآن یخضع ولم یرقّ قلبه ولم ینشاء حزنا و وجلا فى سرّه فقد استهان بعظیم شاءن اللّه و خسر خسرانا مبینا

کسى که «قرآن» بخواند و خاضع نشود و رقت قلب نداشته باشد و در باطنش حزن و ترس پیدا نشود، به تحقیق به امر بزرگ خدا توهین کرده و زیان آشکارائى نموده .۱

۵- با حضور قلب و ترک حدیث نفس که روح هر عباداتى است ، «قرآن » خواندن.

۶- در معانى آیات «قرآن» تدبّر نمودن، چنانچه در «قرآن» مى فرماید أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ۲ پس آیا در قرآن تدبر نمى کنند بلکه بر دلهاى آنان قفل زده شده. و آقا امیرالمؤ منین علیه السلام فرمود: در عبادت بدون علم، و در قرائتِ بدون تدبیر و فکر خیرى نیست.۳

۷- متحقق شده به حقایق «قرآن» از اعتقادات واخلاق فاضله و اعمال صالحه چون قرآن مشتمل بر توحید و بیان صفات و افعال صانع عالم و اوصاف و احوال روز قیامت و بهشت و دوزخ و علّت بعثت انبیاء و صفات و رفتار آنها و تمجید از گروندگان به پیغمبران و تقبیح مخالفین آنان.

و بیان صفات حسنه و اخلاق پسندیده و همچنین صفات سیّئه و اعمال نکوهیده و ذکر فوائد اطاعت و ایمان و عمل صالح و زیان‌هاى معصیت و کفر و اعمال زشت، و بیان قصص و حکایات امم گذشته، و غیر اینها از امور دیگر مى باشد که خواننده «قرآن» باید از هر قسمت از این امور کاملاً بهره‌بردارى کند.

به امور اعتقادیه آن معتقد، و به اخلاق فاضله‌اش متخلّق، و به اعمال شایسته‌اش عامل گردد. از قصص آن عبرت گرفته، به وعده‌هاى «قرآن» امیدوار و از وعید آن بهراسد.

۸- تخصیص: یعنى متوجه باشد که خداوند او را مخاطب قرار داده با وى تکلم مى کند و گویا در محضر پیغمبر صلى الله علیه و آله بوده و از زبان آنحضرت کلام الهى را مى شنود.

۹- تاءثیر قلبى: یعنى از مواعظ «قرآن» متعظ و متذکر شود، (پند بگیرد) اوامر آن را امتثال، و از نواهى آن اجتناب کند، به ذکر نِعَم الهى که مى رسد شکرگزار و از بلیّات و نعماتش استعاذه نماید و به حول و قوّه الهى متمسّک و از هر حول و قوّه‌اى بیزارى جوید و توفیق امتثال اوامر و اجتناب از نواهى قرآن را از خدا طلب نماید.

۱۰- ترقّى به درجات و مراتب کلام حق به این معنى که:

در مرتبه اول: خود را مقابل حق ببیند که با خدا تکلم مى کند.

و در مرتبه دوم: کلام حق را بشنود که بنده‌اش را مخاطب قرار داده با او سخن مى گوید.

در مرتبه سوم: خدا را به چشم دل ببیند، چنانچه از حضرت سیّد الشهداء علیه السلام و از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که:۴ خداوند بر بندگانش در کتاب خود و کلام خود تجلّى مى نماید.۵

پی نوشت ها:

۱- جامع السعادات: ص ۶۱۴٫
۲- سوره محمد صلى الله علیه و آله: ص۲۳٫
۳- جامع السعادات: ص۶۱۴٫
۴- جامع السعادات: ص۶۱۷٫
۵- تفسیر اطیب البیان: ص.۱/۳۴