- زمان مطالعه : 9 دقیقه
- توسط : حمید الله رفیعی
- 0 نظر
جهاد در دین مبین اسلام جنگ مشروعی است که از سوی خداوند متعال تشریع شده است. جنگ در راه خدا و برای خدا با هدف مقدس نجات بشر و مستضعفین و سرکوبی زورگویان و نیز برای اعتلای کلمه حق از مهمترین فروع دین است که در مذهب شیعه به آن توجه خاصی شده است. البته در فقه شیعه بنابر دستورات اهل بیت (علیهم السلام) شرایطی برای جهاد در نظر گرفته شده که رعایت آنها ضروری است.
جنگ مشروع در راه خدا و عنوان یکی از ابواب فقه اسلامی.
جِهاد واژه‌ای عربی است از ریشه {ج ه د} به معنای مشقت، تلاش، مبالغه در کار به نهایت چیزی رسیدن و توانایی (خلیل بن احمد؛ ابن‌سکیت؛ جوهری؛ ابن‌اثیر، ذیل «جهد»). مهمترین مفهوم اصطلاحی این واژه در متون دینی، همانند کاربرد عام آن، گونه‌ای خاص از تلاش است یعنی مبارزه کردن در راه خدا با جان، مال و دارایی های دیگر خود با هدف گسترش اسلام یا دفاع از آن. (رجوع کنید به ابن‌عابدین، ج۳، ص۲۱۷؛ هیکل، ج۱، ص۴۴)
در متون دینی، علاوه بر این معنای خاص و اصطلاحی، جهاد به مفهوم لغوی و عام خود نیز بسیار بکار رفته است، مانند کاربرد تعبیر «جهاد اکبر» درباره مجاهدت و تلاش نفس در برابر شیطان و هوای نفس (رجوع کنید به حر عاملی، ج۱۵، ص۱۶۱؛ نجفی، ج۲۱، ص۳۵۰؛ نیز رجوع کنید به جهادنفس) در احادیث برخی از کارها به مثابه جهاد شمرده شده‌اند که ظاهراً برای ارج نهادن به این کارها بوده است مانند امر به معروف و نهی از منکر، سخن گفتن به عدالت در برابر سلطان ستمگر، تلاش مرد برای زنده کردن سنتی نیکو در جامعه، خوب شوهرداری کردن زن و تلاش مرد برای کسب روزی حلال برای خانواده. (رجوع کنید به کلینی، ج۴، ص۲۵۹، ج۵، ص۹۱۰، ۱۲، ۶۰، ۸۸؛ مناوی، ج۳، ص۳۶۶؛ حر عاملی، ج۱۶، ص۳۴؛ هیکل، ج۱، ص۴۶۴۷، ۱۰۹۱۱۰)
چون حکم جهاد در مدینه تشریع شده، واژه جهاد و مشتقات آن در آیات مکی در معنای عام و لغوی آن به‌کار رفته است. (برای نمونه رجوع کنید به سوره عنکبوت: ۶، ۸، ۶۹؛ سوره لقمان:۱۵)
نخستین آیه راجع به تشریع جهاد به جهاد دفاعی اختصاص دارد که در سال اول هجری نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در برابر هجوم مشرکان به دفاع از خود بپردازند. (رجوع کنید به سوره حج: ۳۹، ۴۰؛ نیز رجوع کنید به واحدی نیشابوری، ص۲۰۸؛ طباطبائی، ذیل آیات)
آیات متعددی در بسیاری از سوره‌های مدنی به ویژه سوره بقره، سوره انفال، سوره آل عمران، سوره توبه و سوره احزاب، به جهاد و مباحث متعلق به آن اختصاص دارد. در تحلیل این آیات نباید شأن نزول آنها و اهداف اساسی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را به ویژه در زمینه فلسفه جنگ و صلح، از نظر دور داشت.
پس از فتح مکه در سال هشتم هجری، آیاتی نازل شد که به حسب ظاهر بر جنگ با همه مشرکان در هر مکان و زمان، دلالت دارد. (رجوع کنید به سوره توبه: ۵، ۳۶، ۴۱)
به نظر برخی از مفسران و فقها، این آیات به ویژه آیه ۵ سوره توبه مشهور به آیه «سیف» (یا شمشیر؛ قس خوئی، ۱۳۹۵، ص ۳۰۵، که آیه ۳۶ توبه را آیه سیف دانسته است)، آیات دیگری را که به گونه‌ای دال بر مداراکردن با مشرکان هستند (برای نمونه رجوع کنید به سوره اعراف: ۱۹۹؛ سوره بقره: ۱۰۹؛ سوره انعام: ۱۱۲؛ سوره حجر: ۸۵؛ سوره زخرف: ۸۹) نسخ کرده است. (رجوع کنید به ابن‌حزم، الناسخ والمنسوخ، ص۳۰، ۳۴۳۵؛ طوسی، التبیان، ذیل سوره بقره: ۸۳؛ طبرسی، ذیل سوره انعام: ۱۵۹؛ سوره سجده: ۳۰؛ ابن‌جوزی، ص۲۴۲؛ ابن‌کثیر، ج۲، ص۳۵۰)
شماری از مستشرقان نیز در موافقت با حکم نسخ گفته‌اند که تنها آیاتی که به ظاهر مسلمانان را به جهاد با مشرکان، از جمله اهل کتاب، در هر زمان و مکان دعوت می‌کنند، به قوت خود باقی‌اند و بقیه آیات که وجوب جهاد را منوط به وجود شرایط خاصی مانند فتنه‌انگیزی دشمنان کرده‌اند، منسوخ شده‌اند. (د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «جهاد»)
در برابر مخالفان نسخ بر آن‌اند که با توجه به قواعد نسخ آیات قرآن و تاریخ و شأن نزول آیات مورد نظر، امکان نسخِ آنها وجود ندارد. (رجوع کنید به سیوطی، ج۲، ص۲۹؛ رشیدرضا، ج۲، ص۲۱۵؛ خوئی، ۱۳۹۵، ص۳۰۵، ۳۵۳؛ طباطبائی، ذیل سوره بقره: ۲۵۶؛ سوره حجر: ۸۵؛ زحیلی، ص۱۱۴۱۲۰)
در آیات و احادیث فضائل دنیوی و اخروی جهاد مطرح شده است. به موجب آیات قرآن (سوره نساء: ۹۵؛ سوره عنکبوت: ۶۹؛ سوره توبه: ۲۰)، کسانی که جان و مالشان را در راه خدا فدا کنند در درگاه الاهی از دیگر مسلمانان برترند و خداوند به آنها مژده بهشت و دستیابی به مقام شهادت داده است. (نیز رجوع کنید به سوره توبه: ۲۱؛ سوره آل عمران: ۱۶۹)
قرآن کریم (رجوع کنید به سوره توبه: ۲۴) مهمترین مانع انسان برای جهاد را وابستگی به خانواده، مال و خانمان شمرده است. همچنین کسانی را که از جهاد رویگردان‌اند فاسق خوانده و به آنها کیفر الاهی را وعید داده است. بنابر قرآن، پیروزی تنها به دست خداست (رجوع کنید به سوره آل عمران: ۱۲۶؛ سوره انفال: ۱۰) و پیروی از فرمان خدا و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، دوری از نزاع و تفرقه، صبر و استقامت و فرار نکردن از دشمن، از مهمترین احکام جهاد به شمار رفته است. (رجوع کنید به سوره انفال: ۱۵۱۶، ۴۴۴۶)
به موجب آیات قرآن (سوره انفال: ۶۵-۶۶؛ سوره آل عمران: ۱۲۳۱۲۵)، مجاهدان به میزان صبر و استقامت خود از امدادهای غیبی برخوردار می‌شوند. (نیز رجوع کنید به سوره احزاب: ۹۱۰؛ سوره توبه: ۲۶)
از جمله امدادهای غیبی الاهی، آرامش بخشیدن به مجاهدان و افکندن ترس و وحشت در دل کافران است. (رجوع کنید به سوره آل عمران: ۱۲۶؛ سوره انفال: ۱۲؛ سوره احزاب: ۲۶)
بنابر احادیث، جهاد در راه خدا از برترین کارهاست و پاداش اخروی مجاهد شهید چنان است که وی نیل به جهاد و شهادت را دوباره آرزو می‌کند. (رجوع کنید به ابن حنبل، ج۱، ص۱۴، ج۳، ص۱۲۶؛ بخاری، ج۱، ص۱۲، ج۶، ص۱۵؛ مسلم بن حجاج، ج۱، ص۸۸؛ نیز رجوع کنید به مالک بن انس، ج۲، ص۴۴۳-۴۴۵؛ کلینی، ج۵، ص۲)
به سبب اهمیت و جایگاه مهم جهاد در اسلام، آثار بسیاری درباره آن تدوین شده است. (رجوع کنید به حاجی‌خلیفه، ج۱، ستون ۵۶؛ بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج۱، ستون ۲۵۱، ۲۸۲ و جاهای دیگر، ج۲، ستون ۱۹۶، ۷۰۷ و جاهای دیگر؛ همو، هدیه العارفین، ج۱، ستون ۱۹۲، ۲۶۴ و جاهای دیگر، ج۲، ستون۱۲۳، و جاهای دیگر)
همچنین در منابع جامع حدیثی و فقهی همواره بخشی با عنوان کتاب «جهاد» یا «سِیر» به احکام جهاد اختصاص داشته است. مهمترین موضوعات این مبحث عبارت‌اند از: بالا بردن آمادگی رزمی مجاهدان، شرایط وجوب جهاد بر مؤمنان، اقسام جهاد، احکام مربوط به میدان جنگ مانند شیوه مبارزه و چگونگی رفتار با نظامیان، کشته شدگان، اسرا و بازماندگان، تقسیم غنایم و خاتمه دادن به جهاد (رجوع کنید به زید بن علی، ص ۳۴۹-۳۶۲؛ شافعی، ج۴، ص۱۶۷۳۱۳؛ سحنون، ج۲، ص۲، ۵۰؛ مسلم بن حجاج، ج۲، ص۱۳۵۶-۱۴۵۰؛ کلینی، ج۵، ص۲-۵۵؛ طوسی، ۱۳۸۷، ج۲، ص۲۷۵؛ ابن‌حزم، المحلّی، ج۷، ص۲۹۱-۳۵۴؛ شمس‌الائمه سرخسی، ۱۴۰۳، ج۱۰، ص۲-۱۴۴؛ ابن‌قدامه، ج۱۰، ص ۳۶۴ ۶۳۵) «رباط» یا «مرابطه» (مرزبانی) نیز موضوعی مرتبط با جهاد و در برخی موارد بر پایه احادیث از مصادیق آن است. (رجوع کنید به علامه حلی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۴۵۱؛ مناوی، ج۴، ص۱۸)
نگارش کتاب هایی با عنوان «السِّیر» مانند السِیر اوزاعی (متوفی ۱۵۷) و السیرالصغیر و السیرالکبیر محمد بن حسن شیبانی (متوفی ۱۸۹) نیز که بیانگر روش برخورد مسلمانان با غیرمسلمانان در زمان جنگ و صلح است، در میان فقهای متقدم به ویژه اهل سنّت، متداول بود.
السیرالکبیر شیبانی به دلیل قدمت و جامعیت مباحث، اهمیت بسیاری دارد و شروح متعددی بر آن نوشته شده است. حکومت عثمانی این کتاب را به مثابه قانون روابط بین‌الملل می‌دانست. (شمس الائمه سرخسی، ۱۹۷۱، ج۱، مقدمه منجد، ص۱۴؛ همو، ۱۴۰۳، ج۱۰، ص۲)
کتب فقه سیاسی مانند الاحکام السلطانیه ماوردی و کتاب الخراج قاضی ابویوسف (متوفی ۱۸۳)، نیز بخشی را به احکام جهاد اختصاص داده‌اند. (نیز برای آثار در فقه شیعه و اهل سنّت رجوع کنید به نجاشی، ص ۳۵۲، ۳۵۴، ۳۷۵، ۳۸۸؛ بغدادی، هدیه‌العارفین، ج۱، ستون ۵، ۶۸، ۲۴۸، ۴۳۸، ۵۸۹، ۶۱۸، ۷۰۶، ج۲، ستون ۲۴، ۵۲)
در منابع جامع فقه شیعه، گاه مباحث مربوط به جهاد در ضمن مباحث دیگر مانند حدود و امر به معروف و نهی از منکر، مطرح شده است. (برای نمونه رجوع کنید به مفید، ص ۸۱۰-۸۱۲)
همچنین برخی از فتاوای جهادی علمای شیعه به خصوص در مواجهه با هجوم استعمارگران،از جمله در جنگ های ایران و روسیه در قرن سیزدهم که نقش عمده‌ای در دفاع از سرزمین های اسلامی داشته، در مجموعه‌هایی گردآوری شده است. (رجوع کنید به میرزا بزرگ قائم‌مقام، مقدمه زرگری‌نژاد، ص۶۲، ۷۴، ۷۶؛ رسایل و فتاوای جهادی، ص ۲۰۳۵۱)
در پاره‌ای مقاطع تاریخی دعوت به جهاد در میان علمای اهل سنت نیز دیده می‌شود، مانند تشویق ابن عساکر (متوفی ۵۷۱) به جهاد در جریان جنگ های صلیبی، با گردآوری چهل حدیث در این باره. (رجوع کنید به حلوانی، ص۱۱۱۳)
فقها در کتاب هایشان جهاد را به ابتدایی و دفاعی تقسیم کرده‌اند، (منتظری، ج۱، ص۱۱۵) البته این تقسیم‌بندی در کتابهای فقهی متقدم صریحاً ذکر نشده و آنان معمولاً احکام جهاد ابتدایی را به گونه‌ای مبسوط و احکام جهاد تدافعی را به طور ضمنی بیان کرده‌اند. (رجوع کنید به شافعی، ج۴، ص۱۷۰؛ کلینی، ج۵، ص۲۲۳؛ شمس‌الائمه سرخسی، ۱۹۷۱، ج۱، ص۱۸۷-۱۸۹)
جهاد ابتدایی به معنای جنگ با مشرکان و کفار برای دعوت آنان به اسلام و توحید و برقراری عدالت است. در این نوع از جهاد که مسلمانان آغازگر نبردند، هدف از بین بردن سیطره کفر و فراهم آوردن امکان گسترش دین الاهی است. (رجوع کنید به سوره بقره: ۱۹۳؛ سوره انفال: ۳۹؛ جصاص، ج ۳، ص ۶۵؛ قرطبی؛ طباطبائی، ذیل سوره بقره: ۱۹۳)
جهاد دفاعی به معنای جنگ برای دفاع از مسلمانان و سرزمین های اسلامی است. (منتظری، ج۱، ص۱۱۵) معدودی از فقهای تابعی قائل به وجوب جهاد نبوده یا آن را مستحب شمرده‌اند، (شمس‌الائمه سرخسی،۱۹۷۱، ج۱، ص۱۸۷؛ مطیعی، ج۱۹، ص۲۶۸؛ نیز رجوع کنید به زحیلی، ص۹۵، پانویس۱)، ولی بیشتر فقها جهاد ابتدایی را در شمارِ وظایف عبادی قرار داده‌اند. (رجوع کنید به ادامه مقاله)
فقهای اهل سنّت جهاد ابتدایی را در صورت وجود مصلحت اسلام و مسلمانان در آن که حاکم، چه عادل چه فاسق آن را تشخیص می‌دهد، واجب دانسته‌اند. (رجوع کنید به جصاص، ج۳، ص۱۵۴؛ شمس‌الائمه سرخسی، ۱۹۷۱، ج۱، ص۱۵۶-۱۵۷؛ ابن‌قدامه، ج۱۰، ص۳۷۱؛ شوکانی، ج۷، ص۲۴۲-۲۴۳)
به نظر آنان، اطاعت از حاکم در امر جهاد مانند نمازهای پنج‌گانه واجب است. (رجوع کنید به مطیعی، ج۱۹، ص۲۶۹؛ شروانی، ج۹، ص۲۳۷، ۲۷۷)
بیشتر فقیهان امامی وجوب جهاد ابتدایی و حتی مشروعیت آن را منوط به موافقت و اجازه امام معصوم یا نایب او می‌دانند. (برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج۵، ص۲۳؛ طوسی، ۱۳۸۷، ج۲، ص۸؛ همو، ۱۴۰۰، ص۲۹۰؛ شهیدثانی، ج۳، ص۹؛ نجفی، ج۲۱، ص۱۱)
مراد این فقها از نایب امام، نایب خاص است و شامل نایبان عام امام (فقها) در عصر غیبت نمی‌شود. (رجوع کنید به شهید ثانی؛ نجفی، همان جاها)، اما به نظر برخی دیگر، اجازه امام معصوم یا نایب خاص او برای جهاد لازم نیست و حتی نایب عام او نیز می‌تواند برای بسط توحید و عدل و جلوگیری از ظلم و استبداد ظالمان و حمایت از مظلومان به حکم عقل به جهاد ابتدایی روی آورد. (رجوع کنید به خوئی، ۱۴۱۰، ج۱، ص۳۶۴؛ منتظری، ج۱، ص۱۱۵؛ خامنه‌ای، ج۱، ص۳۳۱؛ نیز رجوع کنید به میرزا بزرگ قائم‌مقام، ص۶۶)
به نظر این فقها اجماع مورد ادعا در این زمینه، مناقشه‌پذیر است و تعبیر «امام عادل» در احادیث جهاد به معنای امام معصوم نیست. (رجوع کنید به منتظری، ج۱، ص۱۱۸)
از دیدگاه برخی مؤلفان مسلمان، وجوب جهاد به معنای وجود تقابل همیشگی میان مسلمانان و غیرمسلمانان نیست بلکه جهاد به منزله آخرین راه حل برای تثبیت مصالح اسلام و مسلمانان است. (زحیلی، ص۹۰، ۹۷)
پیش از آغاز جهاد، لازم است که طرف مقابل را به اسلام و تعالیم‌الاهی آن و رهاکردن کفر و عصیان در برابر خدا و زیرپا نگذاشتن حقوق انسان ها دعوت کرد و ابتدا باید به مناطق نزدیک‌تر به سرزمین اسلامی پرداخت. (رجوع کنید به شافعی، ج۴، ص۱۷۷؛ مطیعی، ج۱۹، ص۲۸۵-۲۸۷؛ فخرالمحققین، ج۱، ص۳۵۴؛ نجفی، ج۲۱، ص۵۱؛ خوئی، ۱۴۱۰، ج۱، ص۳۶۹)
به نظر برخی فقها، به استنادِ سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در صورت وجود شرایط مناسب و آمادگی سپاه اسلام برای جهاد، انجام دادن آن حداقل یک‌بار در هر سال واجب است. (رجوع کنید به طوسی، ۱۳۸۷، ج۲، ص۱۰؛ ابن‌قدامه، ج۱۰، ص۳۶۷-۳۶۸؛ مطیعی، ج۱۹، ص۲۶۶؛ علامه حلی، ۱۴۱۳-۱۴۱۹، ج۱، ص۴۷۷؛ نجفی، ج۲۱، ص۴۹)
فرار از میدان نبرد جایز نیست، مگر در موارد استثنایی (نجفی، ج۲۱، ص۷۳؛ خوئی، ۱۴۱۰، ج۱، ص۳۷۱)
به نظر مشهور در فقه اسلامی، جهاد ابتدایی واجب کفایی است یعنی اگر تعداد مجاهدان آماده برای جهاد کافی باشد، جهاد از عهده دیگران برداشته می‌شود، اما اگر حاکم به دلایل خاصی حضور کسانی را در جنگ ضروری بداند، جهاد برای آنها واجب عینی می‌شود. پس از حضور در صحنه جنگ و رویارویی دو طرف، جهاد واجب عینی است و انصراف از آن حرام است. (طوسی، ۱۳۸۷، ج۲، ص۲؛ مطیعی، ج۱۹، ص۲۶۷-۲۷۷؛ علامه حلّی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۸؛ قس ابن قدامه، ج۱۰، ص۳۶۴)
شرایط مذکور در منابع فقهی برای جهادگران عبارت است از: مردبودن، عاقل بودن، آزادبودن (برده نبودن)، داشتن توانایی جسمی و مالی بر جهاد و نداشتن عذر شرعی بر ترک آن، بنابراین جهاد از عهده بردگان، زنان، کودکان، دیوانگان، پیرمردان، نابینایان و کسانی که به سبب شدت بیماری یا به سبب نقص عضو توان جهاد را ندارند، ساقط است. (رجوع کنید به طوسی، ۱۳۸۷، ج۲، ص۲، ۴۵؛ ابن‌قدامه، ج۱۰، ص۳۶۶-۳۶۷؛ مطیعی، ج۱۹، ص۲۷۰-۲۷۲؛ خوئی، ۱۴۱۰، ج۱، ص۳۶۲-۳۶۳)
همچنین جهاد از عهده کسی که پدر و مادرش راضی به شرکت کردن او در جهاد نیست، برداشته شده است. مگر آن که جهاد برای او واجب عینی باشد. فقها درباره ضرورت اجازه گرفتن از پدر و مادر مشرک و نیز اجداد خود و نیز درباره لزوم اجازه گرفتن از طلبکار برای عزیمت به جهاد اختلاف نظر دارند. (رجوع کنید به مطیعی، ج۱۹، ص۲۷۴-۲۷۶؛ علامه حلّی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۲۷-۳۳؛ نجفی، ج۲۱، ص۲۱-۲۶؛ خوئی، ۱۴۱۰، ج۱، ص۳۶۶-۳۶۷)
همچنین درباره اجیرگرفتن و نیز قراردادن جعاله برای جهاد اختلاف نظر وجود دارد.(رجوع کنید به مطیعی، ج۱۹، ص۲۸۰؛ علامه حلّی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۵۴۵۷)
برای جهادِ دفاعی بسیاری از شرایط مذکور از جمله اجازه امام لازم نیست، زیرا دفاع از جان و مال و حیثیت مسلمانان بر هر مسلمانی که توان دفاع دارد، در هر شرایطی واجب است. (رجوع کنید به مطیعی، ج۱۹، ص۲۶۹؛ علامه حلی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۳۷؛ نجفی، ج۲۱، ص ۱۵-۱۶، ج ۴۱، ص۶۵۰-۶۵۱؛ برای دیگر تفاوت های جهاد ابتدایی با جهاد دفاعی رجوع کنید به نجفی، ج۲۱، ص۱۵-۱۶؛ نیز رجوع کنید به دفاع)
جنگ در ماه های حرام (رجب، ذی القعده، ذی الحجه، محرم) نزد عرب قبل از اسلام، ممنوع بود و اسلام نیز آن را تأیید کرد و فقها به استناد آیات قرآن از جمله آیه ۲۱۷ سوره بقره و ۵ سوره توبه، قائل به حرمت جهاد در این ماه ها شده‌اند. (رجوع کنید به طوسی، ۱۳۸۷، ج۲، ص۳؛ قرطبی، ذیل سوره بقره: ۹۰؛ خوئی، ۱۴۱۰، ج۱، ص۳۶۸-۳۶۹)
البته به نظر برخی از فقهای اهل سنت حرمت کارزار در ماه های حرام نسخ شده و جهاد در همه مکان ها و زمان ها جایز است. (رجوع کنید به جصاص، ج۱، ص۳۹۰؛ قرطبی، همانجا)
همچنین فقها جهاد را در منطقه حرم (محدوده خاصی که شهر مکه جزو آن است) حرام دانسته‌اند مگر آن که دشمن در این منطقه اقدام به پیکار کند. (رجوع کنید به ابن‌جوزی، ص ۷۲-۷۴؛ علامه حلی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۹؛ خوئی، ۱۴۱۰، ج۱، ص۳۶۹)
در منابع فقهی به استناد احادیث، برخی کارهای مستحب برای جهاد ذکر شده است، از جمله: بالابردن روحیه نظامی مجاهدان و برقراری نظم میان آنها با قراردادن علائم و پرچم هایی برای هر گروه و نیز تکبیر گفتن و رجزخواندن (زید بن علی، ص ۳۵۵؛ کلینی، ج۵، ص۳۴؛ بیهقی، ج۹، ص۱۵۳؛ علامه حلی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۵۲؛ بهوتی حنبلی، ج۳، ص۷۲) آغاز کردن به پیکار پس از به جا آوردن نماز ظهر (علامه حلی، ۱۴۱۴، ج۹، ص۷۱؛ نجفی، ج۲۱، ص۸۱؛ شوکانی، ج۸، ص۶۴) و خواندن دعاهای مخصوص (معزی ملایری، ج۱۶، ص ۱۹۰-۱۹۹) همچنین مجاهدان از آسیب رساندن به طبیعت و کشتن زنان، کودکان و پیران و کارهای ضدانسانی نهی شده‌اند.
جهاد ممکن است از یکی از این راهها به پایان برسد: اسلام آوردن دشمن در صورتی که جنگ با هدف هدایت آغاز شده باشد، (رجوع کنید به بخاری، ج۱، ص۳۹؛ طبری، ذیل سوره فتح: ۱۶) پناهندگی افراد دشمن به مسلمانان، بستن قرار داد موقت ترک مخاصمه یا مصالحه دائم.
منبع:
دانشنامه جهان اسلام، جلد۱۱، ذیل مدخل جهاد از سیف‌اللّه صرّامی و سعید عدالت نژاد.
لطفا نظرتان را درباره این محتوا بنویسید
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی