آثار اجتماعى اینترنت بر جوانان

امروزه، اطلاع رسانى در بستر فن آورى ارتباطات و اینترنت، سرعتى وصف ناپذیر یافته و زمان و مکان را در نوردیده است و هیچ مانعى را بر سر راه خود بر نمى تابد و جوانان که بازیگران اصلى و سواران پیشتاز این موج هستند، بیش از هر زمان نیاز به شناختن و شناخته شدن دارند وشناخت واقعى و عملى نیازهاى این نسل مستلزم بررسى ابعاد مختلف عوامل تاثیر گذار و اثر پذیر از این فناورى نوین ارتباطى است.

اینترنت

اینترنت، گروهى متشکل از هزاران شبکه است که در عرضه مجموعه اطلاعاتى واحد به کاربران یا مشتریان خود مشارکت دارند. اینترنت را از نظر جامعه شناسى مى توان مدخلى برجامعه الکترونیکى جهانى(۱) دانست.

عناصر اصلى اینترنت

عناصر اصلى در اینترنت عبارتند از:

تولید کنندگان، واسطه ها(توزیع کننده ها) و مصرف کنندگان. نکته مهم این است که تعداد کاربران جهانى اینترنت نیز همواره رو به افزایش است و جمعیت آن تقریبا هر سال دو برابر مى شود. این جامعه به راحتى قابل سرشمارى نیست.

تاریخچه مختصر اینترنت

اولین شبکه هاى اطلاع رسانى در سال ۱۹۵۷ م در شوروى سابق شکل گرفت. پس از آن، آمریکایى ها مؤسسه هاى پژوهشى و اطلاع رسانى را ایجاد کردند.

در سال. ۱۹۸۶ م بنیاد ملى علوم امریکا(۲) توسعه شبکه اى را آغاز کرد که امروزه یکى از ستون هاى اصلى خدمات ارتباطى اینترنت در جهان به شمار مى رود و به دنبال آن سازمان ملى هوا و فضاى امریکا(۳) و بخش انرژى امریکا شبکه دیگرى را مشترکا راه اندازى کردند و سپس چندین شبکه اروپایى نیز کار پشتیبانى و اتصال شبکه هاى رایانه اى را بر عهده گرفتند و شرکت ها و شبکه هاى تجارى پا به عرصه اینترنت گذاردند.

از سال. ۱۹۸۹ م به بعد، نظام جهانى اینترنت با راه اندازى نظام آزاد ارتباطات، عملا از تمام تفاهم نامه هاى موجود حمایت کرد و بدین ترتیب، تا سال. ۱۹۹۱ م پشتیبانى از حدود پنج هزار شبکه رایانه اى در بیش از ۳۶ کشور جهان با خدمات‌دهى به بیش از هفتصد هزار میزبان رایانه اى چهار میلیون کار بر اینترنتى آغاز شد.

…… و امروزه اینترنت میلیون ها عضو دارد و از نظر مالکیت متعلق به هیچ کشورى نیست و توسعه آن حاصل تلاش دسته جمعى دانشمندان جهان است. اینترنت باعث شده تا مرزها شکسته شود و به تبع آن دسترسى به اطلاعات و فن آورى انتقال اطلاعات و جدید ترین و آخرین تحقیقات علمى دنیا با صرفه جویى فراوان در وقت صورت گیرد.

رایج ترین موارد استفاده از اینترنت

۱- استفاده از اطلاعات گوناگون موجود در شبکه ها(به منظور انجام فعالیت هاى علمى و پژوهشى و دسترسى به کتاب ها و منابع کتابخانه اى)

۲- انجام امور ادارى و تجارى

۳- برقرارى ارتباط با سایرین به شیوه هاى گفتارى، نوشتارى و تصویرى(چت و ایمیل و مکالمه تلفنى)

۴- بهره مندى از برنامه هاى رادیویى و تلویزیونى

۵- آموزش از راه دور (آموزش در خانه)

۶- امروزه اینترنت در عرصه هاى علمى، آموزشى، زندگى اقتصادى (مثل شغل و امور بازرگانى)، زندگى اجتماعى و فرهنگ جامعه نقش ایفا مى کند.

آثار اجتماعى اینترنت بر نوجوانان و جوانان

اینترنت وسیله اى است که همانند همه ابزارهاى دیگر جنبه هاى مثبت و منفى دارد و قضاوت ما درباره آن، به نوع استفاده کاربران بستگى دارد. این پدیده، على رغم فرصت‌هاى مناسبى از قبیل دستیابى به اطلاعات فراوان مورد نیاز، توسعه و تولید دانش براى ما فراهم مى آورد، تهدیدهایى را نیز متوجه ما مى کند و از آنجا که بیشترین کاربران آن را نوجوانان و جوانان تشکیل مى دهند،(۴) استفاده نادرست از آن مى تواند نیروى پویا و کارآمد و در نهایت نظام اداره کشور را تهدید مى کند. بنابراین، لازم است هر چند مختصر و فهرست گونه، برخى از تهدیدات را مورد توجه قرار دهیم و دیگران را به بررسى هاى جدى تر و تحقیقات ارزنده تر در ابعاد مختلف و در آینده اى نه چندان دور فراخوانیم.

استفاده نادرست از اینترنت دو وجه متمایز دارد: یکى این که کاربران در هدفمندى و میزان استفاده از آن تابع ضابطه و قاعده اى نباشند که در این صورت جوانان و نوجوانان عادت مى کنند، اوقات فراغت خود را به بیهودگى و بدون برنامه ریزى بگذرانند و این تصور در ذهن آنها شکل گیرد که نهایت زندگى، چیزى جز بازى و سرگرمى و کام جویى نیست و وجه دوم نوع بهره بردارى از آن و مراجعه به سایت هایى است که موارد ناهنجار و غیر اخلاقى را ترویج مى کنند که از این طریق، هم هویت ملى فرد را مورد هجوم قرار مى دهند و هم به تخریب شخصیت اجتماعى و حوزه روانى او مى پردازند.

اما نخستین و شاید خطرناک ترین اثر منفى اینترنت، که موجب استفاده هاى نادرست جوانان از اینترنت مى شود، ” اعتیاد اینترنتى ” است.

یکى از کارشناسان مى گوید: فردى که بیش از نوزده ساعت در هفته از اینترنت استفاده مى کند، معتاد به اینترنت است.

کارشناسى دیگر اظهار مى کند: معتاد کسى است که حداقل ۳۸ ساعت در هفته یا هشت ساعت در روز، وقت خود را صرف استفاده از اینترنت مى کند.

متخصصان آسیب شناسى: اگر فرد در هفته دو تا سه ساعت از اینترنت استفاده کند، کاربر معمولى است و فردى که میزان استفاده وى از اینترنت به ۸/۵ ساعت یا بیشتر برسد، باید مورد بررسى هاى آسیب شناسانه قرارگیرد.

مرور بر ادبیات نظرى و تجربى پیرامون اعتیاد اینترنتى نشان دهنده آن است که اعتیاد اینترنتى پدیده اى است که از سه ویژگى برخوردار است:

۱- زمانى مى توان گفت که فرد معتاد به اینترنت شده است که داراى علائم خستگى زودرس، تنهایى، افسردگى و غیره باشد. افرادى همچون اورزاک و یونگ به چنین تعریفى از اعتیاد اینترنتى دارند. روش هاى درمان این نوع اعتیاد نیز، رفتار درمانى شناختى و تقویت درمانى انگیزش است.

۲- اعتیاد اینترنتى نوعى اختلال و بى نظمى روانى است و روش درمان آن نیز تشکیل گروه هاى خبرى و گروه هاى بحث است. در این شکل از درمان، اعضاى اختلالات روانى مرتبط به هم، نقش یک گروه حمایتى را بازى مى کنند و با ارایه پیشنهادات آن لاین و روش هاى برخورد با آن از شدت اعتیاد اینترنتى مى کاهند.

۳- اعتیاد اینترنتى نوعى مشکل رفتارى است که دلیل آن، وجود یک رابطه قوى بین اعتیاد اینترنتى و وابستگى شیمیایى است.

سایر روان شناسان معتقدند که زیاده روى در استفاده از اینترنت، مى تواند براى سلامت فکرى و فیزیکى شخص خطرناک باشد. اعتیاد به اینترنت، کارکرد انطباقى شخص را مختل مى کند. اگر شخصى به اینترنت معتاد شود، کارکردهاى وى غیر انطباقى مى شوند. “(۵)

همانند تمام انواع دیگر اعتیاد، اعتیاد به اینترنت نیز با علائمى همچون اضطراب، افسردگى، کج خلقى، بى قرارى و افکار وسواسى یا خیالبافى راجع به اینترنت همراه است. از طرفى، در عین حال که روابط این افراد (به ویژه کودکان و نوجوانان) در جهان مجازى افزایش مى یابد، در مقابل از دامنه روابط آنان در جهان واقعى کاسته مى شود. ضمن آنکه، احتمال لطمه دیدن عملکرد آموزشى نیز وجود دارد.

حجم رو به رشدى از تحقیقات صورت گرفته پیرامون اعتیاد اینترنتى، حکایت از آن دارد که اختلال اعتیاد اینترنتى نوعى اختلال روان شناختى – اجتماعى است که از مشخصه هاى آن، علایم کناره گیرى، اختلالات عاطفى و از هم گسیختگى روابط اجتماعى است.

اعتیاد اینترنتى، انسان ها را به افرادى رها شده تبدیل مى کند و بر روابط اجتماعى آنها تأثیر مى گذارد. بهره ورى و بازده کارى کاربران اینترنت در نتیجه استفاده بیش از حد از اینترنت پایین مى آید. آنان با تأخیر به محل کار مى روند ودچار کم کارى مى شوند. عدم تحرک جسمى و چاقى به همراه علایمى چون درد کمر، پشت و ماهیچه از دیگر پیامدهاى این مسئله است. این کاربران حتى در صورت کناره گیرى از اینترنت، دچار علائم اختلال مى شوند.

مطالعات نشان داده است که چهارده درصد از کاربران اینترنت، دچار علائمى مانند رفتارهاى وسواسى، حالت روان شیدایى، افسردگى و….. هستند.(۶)

راه حل

راه حل این مشکل، تنها نظارت صحیح والدین است. برخى از نوجوانان نیازمند نظارت بیشتر و دقیق‌ترى نسبت به دیگران هستند؛ مثلاً ممکن است به دخترتان بگویید: «دیر به خانه نیا!» و او زمان مناسبى به خانه برگردد. شما همان جمله را به پسرتان مى‌گویید و او بعد از چند روز به خانه باز مى‌گردد و مدعى است که دیر برنگشته است. اگر به فرزند مسئولیت‌پذیر خود بگویید: «وقتى من در خانه نیستم رایانه را روشن نکن.» او به حرف شما گوش مى‌کند؛ اما فرزند دیگرتان به محض آن که خانه را ترک مى‌کنید، رایانه را روشن مى‌کند.

بعضى افراد معتقدند که بعضى از بچه‌ها قابل اعتماد و مسئولیت‌پذیرند و برخى این طور نیستند. به راحتى مى‌توانید بر کارهاى فرزندان مسئولیت‌پذیر خود نظارت کنید. آنها به حرف شما گوش مى‌کنند؛ با شما همکارى مى‌کنند و از حرفتان پیروى مى‌کنند. نوجوانان لجوج یا سرسخت، متقلب و یا بى مسئولیت را مشکل‌تر مى‌توان زیر نظر داشت. بیشتر بحث‌هاى زیر درباره افراد دسته دوم است.

نظارت بر فرد بى مسئولیت

معمولاً نظارت بر کارهاى فرد بى مسئولیت مشکل است. چنین نوجوانى در جنبه هاى مختلف زندگى، از قبیل تمام کردن تکالیف و تمیز کردن اتاق خود احساس مسئولیت نمى‌کند. والدین هم اگر از چنین فردى بخواهند که صحبت تلفنى‌اش را در یک زمان خاص تمام کند؛ کارهاى روزمره اش را انجام دهد و یا به موقع به خانه بیاید، توجهى به حرف ایشان نمى‌کند. در چنین مواردى، والدین ابتدا باید تا حد ممکن او را در زمینه هاى دیگر، مسئولیت‌پذیر بار بیاورند و سپس در زمینه رایانه و اینترنت او را به یک فرد قابل اعتماد تبدیل کنند.

توصیه هاى دیگر

۱ـ رایانه را در قسمتى از خانه قرار دهید که معمولاً بزرگترها در آن قسمت حضور دارند و یا قسمتى که رفت و آمد زیادى در آن وجود دارد. بدین ترتیب بهتر مى‌توانید بر ارتباط بچه‌ها با اینترنت نظارت کنید. اجازه ندهید از رایانه در یک اتاق خصوصى استفاد شود.

۲ـ اگر فرزندتان احتیاج به اطلاعات اینترنت براى تکالیف مدرسه‌اش دارد، مى‌تواند منتظر بماند تا شما همراه او باشید و او را در این زمینه کمک کنید و وقتى وارد سایت هاى مورد نیاز خود مى‌شود، در کنار او باشید. در این باره، نرم افزارهاى فیلتر۱ مفید است. این نرم افزارها بدون مشکل نیست؛ اما به این وسیله، شخصى نمى‌تواند وارد بعضى از سایت هاى نامناسب شود.

بعضى از مؤسسات خدمات اینترنت، نرم افزارهاى فیلتر خاص خود را ارائه مى‌کنند. این نرم افزارها اطلاعات و سایت هاى نامناسب را حذف مى‌کنند. افرادى که با رایانه آشنایى کافى دارند، مى‌توانند اطلاعات یا برنامه هایى در اختیار شما بگذارند که دستیابى به سایت هاى خاصى را محدود مى‌کند و یا مى‌توانید بفهمید در طول روز چه کارهایى با رایانه انجام گرفته است.

۳ـ باید دستور العمل هایى براى نوجوانان تعیین کنید؛ مثلاً: با غریبه ها صحبت نکن؛ اطلاعات شخصى به کسى نده؛ از اسم واقعى‌ات استفاده نکن؛ بدون اجازه چیزى سفارش نده و عکس هایت را براى کسى نفرست. باید نتایج و پیامدهاى خاصى براى گوش کردن به حرف‌هایتان یا بى توجهى به آنها تعیین کنید و در کنار آن قوانین و محدودیت هایى را وضع کنید.

۴ـ نوجوانان در خارج از خانه نیز دسترسى به اینترنت دارند. در مدارس و کتابخانه ها نیز مى‌توان از روش هایى براى جلوگیرى از دستیابى دانش آموزان به اطلاعات نامناسب استفاده کرد. اجازه ندهید فرزندتان شب در خانه دوستش بماند یا تعطیلات آخر هفته را با خانواده دیگرى بگذراند؛ مگر این که والدین آن خانوداه را بشناسید. اگر فرزندتان با دوستى در ارتباط است که وى دسترسى به اینترنت دارد، باز هم همین نکته ها را رعایت کنید.

۵ـ اینترنت خطرات زیادى در بر دارد؛ اما دور نگه داشتن نوجوانان و جوانان از آن کار مشکلى است. شما باید با فرزندتان ارتباط برقرار کنید و وارد زندگى او شوید تا با علایق، گرایش ها و دوستان او آشنا شوید.

۶ـ درباره استفاده یا سوء استفاده از اینترنت باید قوانین و نتایج کاملاً مشخصى وضع کنید: باید سعى کنید حس مسئولیت‌پذیرى و اعتماد را در تمام جنبه هاى زندگى نوجوانتان بالا ببرید.

۷ـ نظارت بر کارهاى نوجوانان کاملاً ضرورى است؛ اما میزان این نظارت بستگى به شخصیت نوجوان دارد. براى برخى از آنان تنها کافى است توضیح دهیم چه کارى را انجام دهند و چه کارى را انجام ندهند؛ اما در بعضى موارد دیگر شاید لازم باشد صفحه کلید رایانه را با خودتان به محل کارتان ببرید تا نظارت کافى داشته باشید.

۸ـ با یک نظارت صحیح مى‌توانید از اینترنت به عنوان پاداش و یا مشوّقى براى انجام کارى استفاده کنید تا این که فرزندتان را ترغیب یا کمک کنید رفتارش را متعادل کند.

پی‌نوشت

۱-این نرم افزارها در صورت نصب بر روى رایانه، این امکان را به شما مى دهد که مطالب یا تصاویر نامناسب، هوشمندانه (از پیش تعریف شده) و یا به انتخاب شما بر روى صفحه مانیتور به نمایش در نیایند. این برنامه نسبت به متن و تصویر حساس است. صفحه اى که کلمه اى در آن وجود داشته باشد که در لیست سیاه برنامه نیز هست، مانیتور آن را نشان نمى‌دهد و پیام خطر داده مى‌شود.

این برنامه ها فهرستى سیاه دارد که از پیش تعریف شده است و مى‌توان به آن افزود. نحوه برخورد با وضعیت خطر را هم مى‌توان از پیش معین کرد. مثلاً دفعه اول پیام خطر بدهد و سه ثانیه صبر کند. اگر صفحه را در این بین کاربر نبست، تصویر آن را بگیرد و ذخیره کند و سه ثانیه دیگر هم صبر کند.

سپس در صورت بسته نشدن صفحه، آن را خود برنامه مى‌بندد. این برنامه قدرت کنترل میزان زمان دسترسى به اینترنت را نیز دارد؛ یعنى مى‌توان معین کرد که چه ساعت‌هایى رایانه مجاز است به اینترنت متصل شود و همچنین سیستم در کل روز، جمعاً چه میزان مى‌تواند به اینترنت متصل باشد. نسخه فارسى این نرم افزارها در ایران وجود دارد که از آن جمله مى‌توان به نرم افزار «پاک» محصول شرکت ابن سینا اشاره کرد.

نتیجه گیرى و پیشنهادات

دانستیم که اینترنت براى افزایش آگاهى ها و توانمندى کشور و جامعه مفید است و لازم است راه را براى استفاده مناسب از این ابزار گسترده و گستراننده هموار کنیم؛ اما بدیهى است که اینترنت نیز با همه فوایدى که دارد، مى تواند تهدیدى جدى نیز باشد که براى تبدیل تهدیدها به فرصت و استفاده بهینه از آن مى توان تمهیداتى را پیش بینى کرد:

۱- با توجه به این که اکثر کاربران اینترنت نوجوانان و جوانان هستند، براى جلوگیرى از اعتیاد اینترنتى لازم است والدین بررفتار اینترنتى فرزندان شان کنترل و نظارت منطقى داشته باشند؛ نه به گونه اى که به طور کلى مانع آنها شوند و نه به شکلى که آنان را کاملا رها و آزاد بگذارند که در هر دو صورت فرزندان مورد تهدید خواهند بود.(۷)

۲- والدین آگاهى هاى خودشان را در خصوص اینترنت و فواید و زیان هاى آن افزایش دهند تا بتوانند فرزندان شان را به درستى راهنمایى کنند.(۸)

۳- کودکان ونوجوانان به لحاظ صداقت احتمال دارد، اطلاعات شخصى و خانوادگى خود را در محیط نا امن اینترنت در اختیار دیگران قرار دهند. بنابراین، والدین باید فرزندان خود را زیر نظر داشته باشند و آنان را تشویق کنند که از ارائه اطلاعات شخصى در محیط اینترنت خوددارى کنند.

۴- والدین به فرزندان بفهمانند که اطلاعات موجود در اینترنت ممکن است تقلبى هم باشد.

۵- والدین با هشدارهاى به موقع مراقب فرزندان باشند و به آنان اجازه ندهند به تنهایى با اشخاصى که در فضاى مجازى آشنا شده اند، ملاقات کنند.

۶- والدین با فرزندان درباره اینترنت صحبت کنند و در مورد استفاده از آن با هم به توافق برسند.

۷- کاربران براى استفاده ازاینترنت حتما از قبل هدف خود را تعیین کنند و دلیل قانع کننده اى براى ورود داشته باشند.

۸- براى تمام جنبه هاى زندگى خود برنامه ریزى کنند و تلاش خود را براى انجام تمام برنامه ها به کار گیرند.

۹- سازمان هاى متولى فرهنگ که حافظ هنجارها و ارزش هاى مورد قبول جامعه اند، با برنامه ریزى مناسب به فعالیت هاى اینترنتى جوانان جهت بدهند و کارهاى ارزشمند آنان را تشویق کنند.

۱۰- معلمان مدارس و اساتید حوزه و دانشگاه مى توانند نقشى مهم در پرکردن اوقات فراغت دانش آموزان و دانشجویان داشته باشند و با تشویق آنان به فعالیت هاى درسى از طریق اینترنت، آنان را در بهره بردارى علمى و تولید علم مشارکت دهند.

منابع

۱- سازمان ملى جوانان(۱۳۸۱)؛ بررسى وضعیت رسانه ها در حوزه جوانان.
۲- لعلى، على(۱۳۸۲)؛ تأثیر اینترنت بر جوانان و نوجوانان کشور و تأثیر آن بر روى اوقات فراغت، ماهنامه آموزشى، پژوهشى و اطلاع رسانى وب، صص ۵۲-۵۰٫
۳- معیدفر، سعید و دیگران(۱۳۸۴)؛ اعتیاد اینترنتى: علل و پیامدهاى آن، فصلنامه رسانه، سال ۱۶، ش ۳،ص ۳۹٫
۴- فرهنگ یک جلدى انگلیسى به فارسى آریان پور.
۵-shownews 2.aspn=30838 t= com  / www.jamejamonline. ir // :http
۶-ejtem . htms 18201 . / news / 840518 / 1384 / hamnews / hamshahri / www . ntc . co . ir // : http
۷- Electronic Society
۸- nfs
۹- NAS : National Aeronautics And Space Administraction
۱۰- spotnic

منابع اقتباس: مجله راه راستان؛ سید مهدى موسوى خطاط؛ فونتنل، دن، کلیدهاى رفتار با نوجوانان، ترجمه مسعود حاجى زاده ـ اکرم قیطاس، تهران: کتابهاى دانه، ۱۳۸۱، صص ۱۸۲-۱۷۶؛ سایت اندیشه قم